Ο εικαστικός και ιδρυτής του Snehta residency μας κατεβάζει στον «Σταθμό Οπισθοδρόμησης» με αφορμή την πρώτη του ατομική έκθεση και μας μιλά για τις μυθολογίες της υπόγειας Αθήνας, την κρυμμένη αρχαιολογία της πόλης και τη δική του Κυψέλη.
Φωτό: Σοφία Δημητρίου
Πώς προέκυψε η ιδέα να ασχοληθείς με τον υπόγειο χώρο της πόλης που οδήγησε στην νέα σου έκθεση;
Από καιρό αφότου γύρισα από το Εδιμβούργο, παίρνω το μετρό για να μετακινηθώ, συνήθως από το σταθμό Βικτώρια, με προορισμό άλλους σταθμούς ή συχνά για το σταθμό «Ακρόπολη» όπου κάθε εβδομάδα έχω κάποια συνάντηση. Εκεί λοιπόν βλέπω την χυτευμένη ζωφόρο του Παρθενώνα ενσωματωμένη στα γεωμετρικά πάνελ του σταθμού. Αυτό που μου έκανε πάντα εντύπωση στο μετρό είναι η καθαριότητά του και η διαφορετική, αν θέλετε, αντιπετώπισή του ως δημόσιος χώρος.
Ακόμα και εκεί όμως υπάρχουν άτυπες παρεμβάσεις, αντί για τις συνήθεις φθορές που προκαλούν τα σύγχρονα χέρια, υπάρχει η συνεχής διάβρωση που προκαλούν τα υπόγεια νερά στους χώρους με τα αρχαιολογικά ευρήματα. Και αυτό με κάνει να σκέφτομαι πως για μια πόλη σαν την Αθήνα, οι προτάσεις και ο τρόπος που εμφανίζεται η αρχαιολογία μέσα στον αστικό ιστό θα έπρεπε να ανταποκρίνονται σε πιο σύνθετες ιδέες πιο προχωρημένο σχεδιασμό από μέρους επιμελητών, αρχαιολόγων και άλλων συντελεστών.
«Ο χώρος της Έλικα θα αλλάξει και από γκαλερί όπως την ξέρουμε θα μοιάζει περισσότερο με δεξαμενή (cistern), όπως στις φωτογραφίες από την Αδριάνειο δεξαμενή στους πρόποδες του Λυκαβηττού.»
Σαν καλλιτέχνη με ενδιαφέρει ένα πεδίο άρρηκτα συνδεδεμένο με το τοπίο και την αστικότητά της, και φυσικά το αφανές τοπίο, κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, για το οποίο υπάρχουν επίσης πλήθος αστικοί μύθοι και η Μυθολογία της πόλης. Έτσι, κάπως προκλητικά, ονόμασα την έκθεση στον υπόγειο χώρο της γκαλερί ‘Έλικα’ «Σταθμό Οπισθοδρόμησης», όχι για να τοποθετηθώ αρνητικά, αλλά για να προτείνω ένα παράλληλο κόσμο, εμπνευσμένος από την ιδέα μιας μελλοντικής διάστασης, του πώς θα ήταν, ή πώς θα μπορούσε να είναι αυτός ο υπόγειος χώρος, αν ξαφνικά γινόταν θεατός. Φυσικά όλα αυτά συνοψίζουν και μια γενικότερη αντίληψη για την Αθήνα, ως χώρο οπισθοδρόμησης, ή μάλλον ως χώρο που χαράσσει μια διαφορετικά πορεία μέσα στο ευρύτερο γίνεσθαι.
Μίλησε μας γι αυτό που αποκαλείς retrofitting και κρυμμένη αρχαιολογία της πόλης. Ποιά είναι τα πιο ενδιαφέροντα ευρήματά σου;
Η ιδέα του retrofitting είναι υπαρκτή στην πόλη, τον όρο αυτό τον έχω δανειστεί από τα σκηνικά κινηματράφου, αλλά παρατηρείται τόσο στο μετρό, όπως και στους δρόμους του κέντρου από όπου δεν λείπει η αρχαιολογία. Η αρχαιολογία η οποία εντοπίζεται στη βάση μιας πυραμίδας φυσιολογικών στοιχείων, όπως τα κτήρια, τα πεζοδρόμια και ύστερα οι τεχνολογίες που τα εξοπλίζουν, π.χ κουτιά ΔΕΗ, καλώδια, γραμμές τραμ, σωλήνες νερού, γκαζιού, ντεπόζιτα και δεξαμενές, κεραίες, μέχρι και παλιές σειρήνες συναγερμού (υπαρχουν κι αυτές αν προσέξεις). Ταυτόχρονα υπάρχουν και άλλα, πιο προηγμένης τεχνολογίας στοιχεία, που μας παραπέμπουν σε μια πιο sci fi άποψη για την πόλη, ή ‘δείχνουν’ την πόλη ως υποθετικό σκηνικό μιας τέτοιας διάστασης, κι αυτά είναι τα σύγχρονα οχήματα, μηχανές, τα τρένα, οι σήραγγες των συρμών που τις διατρέχουν καλώδια.
Κάτω από όλα .. το ραχοκόκκαλο αυτού του τεχνολογικού πολιτισμού, είναι τα αρχαία κτίσματα, τα τείχη των Αθηνών, οι αποχετεύσεις, οι νεκροπόλεις, τα υδραγωγεία και άλλα πολλά, Ετσι το ρετροφίττινγκ είναι το κολλάζ όλων αυτών και η ταυτόχρονη παρουσία τους. Την ιδέα αυτή ακολουθώ και στον τρόπο που έχω δουλέψει κάποια από τα γλυπτά, «δανείστηκα» πολλά αντικείμενα, κατασκεύασα διάφορα καλούπια και τα ενσωμάτωσα σε μεγαλύτερες συνθέσεις. Έτσι προχώρησα σε μια ‘προσομοίωση’ αυτής της κατάστασης. Αυτή τη διαδικασία την ακολουθώ, αν θελετε, κάπως σαν μια πορεία ενσωμάτωσης στοιχείων, κατά τη διάρκειά της οποίας παράγονται νέα στοιχεία που παραπέμπουν σε πιο πυκνά περιεχόμενα σουρρεαλιστικά.
Ποιός θα έλεγες ότι είναι ο βασικός σου προβληματισμός ως καλλιτέχνη και πώς θα περιέγραφες τον τρόπο δουλειάς σου;
Πολλές φορές δεν νοιώθω άνετα με την ταμπέλα γλύπτης, δεν έχω μια συγκεκριμένη ιδέα για το πώςπρέπει να είναι ένας καλλιτέχνης σήμερα, κι άλλωστε για κάποιον ανερμήνευτο λόγο δεν μου αρέσει να καθορίζομαι. Όταν εργάζομαι ως καλλιτέχνης επηρεάζομαι από αυτά που φέρνει η στιγμή και ο χώρος γύρω μου. Γι’ αυτό βρίσκω χρήσιμη την ιδέα των art-residencies, ο ίδιος έχω γίνει resident 9 φορές ως τώρα και οφελήθηκα πολύ, γιατί μου αρέσει να εξερευνώ νέους χώρους και διαφορετικά συστήματα αλληλεπιδρασης. Έμαθα να ερευνώ και να παρατηρώ το χώρο προσπαθώντας να αντλήσω μια εσωτερική ερμηνεία των πραγμάτων, προβληματιζόμενος για τα υλικά, αλλά και παρατηρώντας τα ίχνη παλαιοτέρων εποχών που αποτυπώνονται στην τέχνη, την αρχιτεκτονική, την αστική αλλά και την πνευματική υποδομή (πχ ναοί, κλπ).
«Η κατασκευή του μετρό υπήρξε μια έμπνευση για τη δουλειά μου, συνέδεσε τον υπόγειο παλαιό κόσμο με το νέο. Έτσι, θα παρουσιάσω ένα γλυπτικό σύμπλεγμα που θα παραπέμπει στον τεχνολογικό κόσμο μιας υπόγειας σήραγγας, φυσικά θα παρουσιάζεται περισσότερο ως απολίθωμα fossils και με την οπτική κάποιου που κοιτάζει από το μέλλον προς το παρελθόν.»
Αυτό που με ενδιαφέρει περισσότερο στη δουλειά μου είναι η εμπειρική προσέγγισή του έργου στο σωματικό επίπεδο. Νομίζω με κάθε έργο φτιάχνω μια ιστορία, ένα κόσμο του οποίου οι ρυθμοί και κανόνες έχουν αλλοιωθεί. Στο ζήτημα αυτό μεγάλη είναι η σημασία του χώρου της έκθεσης, διότι είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τα έργα που εκτίθενται σ’ αυτόν, η μεταβατικότητά του είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την υλοποίηση ορισμένων έργων που την χρειάζονται λόγω της ιδιαίτερης φύσης τους, δηλαδή να ανταποκρίνεται στην ιδιαίτερη φύση του έργου ώστε να μπορεί να ενταχθεί στη δουλειά, π.χ υπόγειος χώρος, μια εγκαταλειμμένη αίθουσα, κλπ. Τη δουλειά μου τη βλέπω περισσότερο σαν παρέμβαση παρά σαν γλυπτική με τη συμβατική έννοια, καμιά φορά κι ανάμικτα, ανάλογα πώς προκρίνεται η σχέση αντικειμένου και χώρου. Αλλά εξίσου και η περιπατητική σχέση του επισκέπτη στον συνδυασμό αυτό.
Τι θα παρουσιάσεις στην ατομική σου έκθεση στη γκαλερί Elika;
Ο «Σταθμός Οπισθοδρόμησης» είναι μια αλληγορία βασισμένη στην κυριολεκτική έννοια της οπισθοδρόμησης, που σημαίνει βαδίζοντας πίσω, ή σταματώντας μια πορεία, εν ολίγοις μια κίνηση αντίθετη από αυτό που περιμένεις. Μια τυχαία ανασκαφή θα μπορούσε να θεωρηθεί και ως κίνηση προς τα πίσω, αναμόχλευση σε ό,τι ήταν, στο παρελθόν, στο αθέατο. Μια τέτοια εργασία ‘αποδίδεται’ με τα νεκρά /αχρηστευμένα τμήματα μηχανών και άλλες στερεοτυπικές υποδομές που χρησιμοποιήθηκαν για το μετρό. Η κατασκευή του μετρό υπήρξε μια έμπνευση, συνέδεσε τον υπόγειο παλαιό κόσμο με το νέο. Έτσι, θα παρουσιάσω ένα γλυπτικό σύμπλεγμα που θα παραπέμπει στον τεχνολογικό κόσμο μιας υπόγειας σήραγγας, φυσικά θα παρουσιάζεται περισσότερο ως απολίθωμα fossils και με την οπτική κάποιου που κοιτάζει από το μέλλον προς το παρελθόν.
Ο χώρος της «Έλικα» θα αλλάξει και από γκαλερί όπως την ξέρουμε θα μοιάζει περισσότερο με δεξαμενή (cistern), όπως στις φωτογραφίες από την Αδριάνειο δεξαμενή στους πρόποδες του Λυκαβηττού. Αλλά θα υπάρχουν και διάφορα σπαράγματα από το μακρινό παρελθόν, τα οποία τα αφήνω ως έκπληξη, και που θα λειτουργούν ως παρεμβάσεις στην κυκλοφορία του θεατή στο χώρο. Πάντα με εντυπωσίαζαν οι διάδρομοι που τοποθετούν οι αρχαιολόγοι πάνω από τις ανασκαφές. Κάπως αντίστοιχα θα δημιουργηθούν οι διαδρομές μέσα στο χώρο. Ο φωτισμός θα είναι χαμηλός.
Η Κυψέλη θεωρείται χρόνια τώρα μια γειτονιά σε μετάβαση, με φορείς να στρέφουν τελευταία το ενδιαφέρον τους προς τα κει, ξένους επισκέπτες να αγοράζουν σπίτια αλλά και καλλιτέχνες και ανεξάρτητες πρωτοβουλίες να την έχουν ως βάση τους. Πώς βλέπεις τις αλλαγές και το μέλλον της;
Η Κυψέλη και οι γύρω περιοχές είναι μια «πόλη μέσα στην πόλη», μέρος της «βαθειάς Αθήνας», όπως έχει πει ο Μένης Κουμανταρέας. Για μένα είναι τεράστια πηγή έμπνευσης. Στην Κυψέλη βλέπω μια Αθήνα της μεταβατικότητας, προσωρινότητας, ανατροπής και ανανέωσης, που όμως λειτουργεί με μια βασανιστική δυναμική. Φυσικά έχει έντονη ατμόσφαιρα, προσωπικότητα εξωθεσμική, και μια σκοτεινή πλευρά στην παραβατικότητα, είναι παραμελημένη και φτωχή. Μια γειτονιά που έχει αρκετά για να αφηγείται, και για μας, με εξωτερικά και με εσωτερικά σκηνικά.
Είναι φυσικό να προσελκύει κόσμο απ’ έξω, οι ξένοι εικαστικοί τα αντιλαμβάνονται πιο εύκολα αυτά. Το μέλλον στην Κυψέλη χρησιμοποιεί δυο ταχύτητες, μια για τους παλιούς κατοίκους και μια για τους νέους. Η σύνδεση του (δρομολογημένου πλεον) δικτύου μετρό με την πλατεία Κανάρη (πλ. Κυψέλης), θα αποτελέσει κυριολεκτικά κάποιου είδους επανάσταση. Θα απογειώσει την κουλτούρα των δικτύων airbnb κ.α. Η Κυψέλη επίκειται να αλλάξει, και πρέπει να αλλάξει, μόνο που δεν θα ξαναγίνει αυτό που ήταν κάποτε.
Ποιά είναι η δική σου Κυψέλη;
Η πρώτη μου επαφή με την περιοχή είναι μέσα από κυριακάτικες οικογενειακές επισκέψεις στο διαμέρισμα της γιαγιάς μου. Πολλοί συγγενείς ζούσαν σε διαμερίσματα τριγύρω, μεταξύ Φωκίωνος και Πατησίων, η θεία Ελένη με τον Ευριπίδη, η θεία Ταμάρα, η θεία Μαρή και οι φίλες τους, συντηρούσαν την παλιά συνήθειά τους να παίζουν μεταξύ τους και λίγο ‘ Κυριακάτικο χαρτί’. Σε κείνες τις αναμνήσεις πρώτη έρχεται η εντύπωση μιας ασφυξίας και οι οσμές αρωμάτων και φαγητών. Οι δρόμοι τότε ήσαν γεμάτοι από χαρτοπαικτικές Λέσχες, μπιλιάρδα, και μπαρ κονσομασιόν, που τώρα έχουν περιοριστεί πολύ.
Η δεύτερη σημαντική επαφή με την περιοχή, είναι όταν έγινε η επισκευή του σπιτιού. Προηγουμένως έβγαλα μια σειρά απο φωτογραφίες. Έτσι η δική μου Κυψέλη είναι τα κακοδιατηρημένα διαμερίσματα, τα φαγωμένα παρκέ οι παλαιοί νιπτήρες, τα αρ-ντεκώ στοχεία και τα νεοκλασικά με τις κρυφές βρώμικες αυλές, παράθυρα με θέα τους ακαλύπτους, το μεγαλειώδες εγκαταλειμμένο κτίριο της συμβολής Πατησίων και Αγ. Μελετίου, η στοά Μπρόντγουέϊ, η Πλατεία Αμερικής, μα και η οδός Λευκωσίας για την οποία διηγόταν τόσα ο πατέρας μου που γεννήθηκε και μεγάλωσε εκεί.
Για μένα η Κυψέλη είναι ένας πυρήνας, αλλά όχι το «κέντρο ψυχής». Δεν μπορώ να την φανταστώ, και να την ανεχτώ, χωρίς τη δυνατότητα γι’ απόδραση, είναι σημαντικό να μπορεί κάποιος να φεύγει, για να αποκτά καθαρή αντίληψη της θέσης των πραγμάτων. Επιστρέφοντας στην Κυψέλη, σκέφτομαι πράγματα, όπως ένα είδος... κατάβασης, αφού πρόκειται για μια «πόλη μέσα στην πόλη», χώρος ιδανικός για το τυχαίο, αλλά και για να φανταστείς το μέλλον της πόλης μέσα από τις περιγραφές του παρελθόντος της. Φυσικά η Κ. δεν θα ξαναγίνει ποτέ αυτό που ήταν.
«Η σύνδεση του δικτύου μετρό με την πλατεία Κανάρη (πλ. Κυψέλης), θα αποτελέσει κυριολεκτικά κάποιου είδους επανάσταση. Θα απογειώσει την κουλτούρα των δικτύων airbnb κ.α. Η Κυψέλη επίκειται να αλλάξει, και πρέπει να αλλάξει, μόνο που δεν θα ξαναγίνει αυτό που ήταν κάποτε.»
Ποιό είναι το feedback που λαμβάνεις για την Αθήνα από τους καλλιτέχνες που φιλοξενείς στο Snehta residency;
Το πρώτο σχόλιο των καλλιτεχνών μας, είναι για το πόσο φιλικοί είναι οι Έλληνες και πόσο ανοιχτοί να συζητήσουν, να προσφέρουν, να συνεργαστούν. Επίσης, σε αντιπαράθεση με όσα γνωρίζουν πριν έρθουν, είναι ο διαφορετικός τρόπος εργασίας των Ελλήνων. Εδώ άλλοτε έχω παρατηρήσει ευχάριστη έκπληξη, και άλλοτε εκνευρισμό. Συνήθως δεν υπάρχει κανόνας. Στην Ελλάδα όλα τρέχουν με διαφορετικούς ρυθμούς, και όπως λένε πολλοί «πόσο η Αθήνα μοιάζει να βρίσκεται κολλημένη στη δεκαετία του ’90!» Είναι προφανές ότι η Αθήνα δεν αποτελεί μέρος του δρόμου ταχύτητος της τεχνολογικής εξέλιξης που φέρνει και όλα τα άλλα στοιχεία του δυτικού πολιτισμού. Όμως αυτή η αποστασιοποίηση, η καθυστέρηση, είναι που αναδεικνύει την Αθήνα σαν κάτι το διαφορετικό στον Ευρωπαϊκό χώρο, κάτι που στους ξένους φαντάζει «καινούργιο» και εύπλαστο.
Ποιά είναι η γνώμη σου για το post-documenta14 τοπικό εικαστικό πεδίο;
Η καλλιτεχνική δράση συνεχίζεται με διαφορετικούς ρυθμούς. Όση κριτική και να έχει λάβει η documenta14, θεωρώ πως μόνο καλό έχει κάνει. Το βασικότερο είναι πως έχουν ενεργοποιηθεί καλλιτέχνες και οργανισμοί, και πλέον παρατηρούμε θεσμοθέτηση βραβείων, χρηματοδότηση για καλλιτεχνικές δράσεις, καθώς και δημιουργία νέων χώρων τέχνης από Έλληνες και ξένους. Η Αθήνα των Ολυμπιακών Αγώνων (2004), ήταν μια πόλη «κουμπωμένη», τώρα, ενώ είμαστε μια φτωχή χώρα συμβαίνουν πολλά πράγματα που σηματοδοτούν ένα «άνοιγμα» προς τον κόσμο. Αν και όσα συμβαίνουν είναι ακόμα κατακερματισμένα, πιστεύω ότι η επόμενη κίνηση είναι η θεσμοθέτηση και ένταξη όλων αυτών των δραστηριοτήτων σε ένα ευρύτερο πλάνο, για την ανάπτυξη της σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα. Κατά τη γνώμη μου αυτό είναι νομοτελειακό.
Εγκαίνια: Πέμπτη 24.05, 8 μ.μ. Διάρκεια έκθεσης: 25.05.18 – 30.06.18 Ώρες λειτουργίας: Τρίτη – Παρασκευή 12-8μμ, Σάββατο 12-4 μ.μ.
