Η διευθύντρια επικοινωνίας της documenta 14 Henriette Gallus θεωρεί ότι η φετινή έκθεση δοκιμάζει πόσο μπορεί κανείς να κάμψει έναν θεσμό πριν αυτός αρχίσει να σπάει.
Έχοντας δουλέψει και σε προηγούμενες documenta, πόσο διαφορετική βρίσκεις τη φετινή; Με ποιόν τρόπο πιστεύεις ότι αμφισβητεί τη φιλοσοφία ενός mega event τέτοιας εμβέλειας;
Υπάρχει μια σημαντική διαφορά. Και έτσι πρέπει και είναι ανάγκη να γίνεται. Κάθε documenta ξεκινά αναζητώντας απαντήσεις για τις ερωτήσεις του διεθνούς “σήμερα”. Στην περίπτωση της documenta 14 το “σήμερα” είναι η περίοδος από το 2013 ως το 2017. Στην περίπτωση της documenta 13 το “σήμερα” ήταν από το 2009 ως το 2013. Νομίζω ότι τα δύο αυτά στάτους του "σήμερα" δεν θα μπορούσαν να είναι πιο διαφορετικά. Όπως και το πλαίσιο που προτείνει ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής και τα θέματα που αυτός ή αυτή θεωρεί ότι σχετίζονται με αυτό, και κατά συνέπεια οι καλλιτέχνες και οι άλλοι συμμετέχοντες στη documenta σχεδιάζουν.
“Σε ποιόν ανήκει η documenta;" Αυτή ήταν η ερώτηση που θέσαμε στους εαυτούς μας - πριν και αφότου ανακοινώσαμε την ιδέα του Άνταμ να πάει την documenta στην Αθήνα και να την φιλοξενήσει εκεί επί ίσοις όροις - και “Τι σημαίνει να είσαι ένας δημόσιος θεσμός;” είναι η ερώτηση στην οποία φτάσαμε. Αυτή είναι η ερώτηση που είχαμε την τύχη να συζητήσουμε με πολλούς θεσμούς εδώ στην Αθήνα, αλλά και στο Κάσελ.
Και αυτό που προέκυψε από αυτές τις συζητήσεις και την κοινή διαδικασία σκέψης είναι αυτό που θα δείτε επισκεπτόμενοι την documenta στην Αθήνα και στο Κάσελ. Έτσι, από μια πόλη, έναν καλλιτεχνικό διευθυντή και το μουσείο των 100 ημερών - το οποίο θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι το μοντέλο της documenta, φτάσαμε σε δύο πόλεις, μια ομαδική επιμελητική προσπάθεια και 163 ημέρες σε ένα δίκτυο δημόσιων θεσμών που σχηματίζουν το σώμα της documenta 14. Θα έλεγα ότι αυτή είναι μια θεμελιώδης πρόκληση που δοκιμάζει πόσο μακριά μπορεί κανείς να κάμψει ένα θεσμό πριν αυτός αρχίσει να σπάει.
Τι πιστεύεις ότι η πρωτοφανής φόρμα της φετινής documenta σημαίνει για τον θεσμό;
Για τη documenta 14 από την αρχή ήταν σημαντικό για εμάς όχι μόνο να δημιουργήσουμε μια έκθεση, αλλά και να διερωτηθούμε ριζικά πάνω στον ίδιο τον θεσμό της documenta. Έχοντας ιδρυθεί το 1955 και προερχόμενη από μια βαθιά αίσθηση επείγουσας ανάγκης στην μεταπολεμική περίοδο, η documenta είχε ξεχωριστό σκοπό. Μες στις δεκαετίες, 60 χρόνια τώρα, ο σκοπός αυτός άλλαξε αρκετά. Έτσι ήταν σημαντικό για τον Adam Szymczyk να εξετάσει προσεκτικά τι οδηγεί, μετατοπίζει, παρακινεί και δικαιολογεί μια documenta "σήμερα".
Αυτό σήμαινε να θέσουμε στον εαυτό μας πολλά άβολα ερωτήματα, που κατά τη γνώμη μου οδήγησαν σε έναν ειλικρινή λόγο (discourse) ως προς τη δημιουργία και τη διατήρηση των θεσμών, καθώς και ως προς την πνευματική, καλλιτεχνική και οικονομική περιουσία. Έτσι, αν με ρωτάς πώς αμφισβητήσαμε αυτό το μοναδικό mega event - προσπαθήσαμε να ενισχύσουμε την αντίληψη ότι η documenta είναι στην πραγματικότητα μια κοινή ιδιοκτησία που ανήκει σε όλους μας, σε όλους εσάς, σε όλους. Επειδή αυτό που εμπορεύεται είναι ιδέες.
Πώς βλέπεις την πρόσληψη του event από τον Τύπο, τους επαγγελματίες της τέχνης και το κοινό μέχρι στιγμής στην Αθήνα και το Κάσελ;
Αυτό είναι περίπλοκο. Ορισμένες αντιδράσεις στις δύο πόλεις είναι στην πραγματικότητα παρόμοιες. Και άλλες συνδέονται απολύτως με το τοπικό πλαίσιο κάθε πόλης. Εξίσου έντονη στην Αθήνα και το Κάσελ ήταν η επιθυμία για περισσότερες πληροφορίες και αποκαλύψεις ως προς τα σχέδια της documenta, τους καλλιτέχνες και τα πεδία έρευνας και ενδιαφέροντος.
Αυτή η documenta σε σχέση με την προηγούμενη ήταν ανοιχτή ως προς στόχους και τα σχέδιά της από την αρχή. Σχετικά με την παράλληλη έκθεση στην Καμπούλ κατά τη διάρκεια της documenta 13, το κοινό ενημερώθηκε λίγο πριν από την έναρξη της έκθεσης στο Αφγανιστάν τον Ιούνιο του 2013, για πολλούς καλούς λόγους.
Η documenta 14 δημοσίευσε την πρόταση της «Μαθαίνοντας από την Αθήνα» ήδη τον Οκτώβριο του 2014, ακολουθούμενη από τη δημοσίευση τριών σημαντικών περιοδικών - προσβάσιμων δωρεάν στην ιστοσελίδα της documenta 14 σε τρεις γλώσσες - ξεδιπλώνοντας πολύ ανοιχτά τη διαδικασία σκέψης και τα θέματα που απασχολούσαν τους καλλιτέχνες και τους επιμελητές, ενώ ακολούθησε ένα εκτενές δημόσιο πρόγραμμα στην Αθήνα από τον Σεπτέμβριο του 2016.
Η documenta 14 είναι στην πραγματικότητα πιο ανοικτή ως προς τις προετοιμασίες και τα θέματα της απ’ ότι πολλά μουσεία - αλλά βρίσκεται περισσότερο στο επίκεντρο του δημόσιου βλέμματος (αλλά και των μίντια), καθώς έχει μια τόσο εκτεταμένη προπαρασκευαστική περίοδο τριών ετών, κατά την οποία το έργο πρέπει κατά κάποιο τρόπο να δικαιολογήσει τον εαυτό της. Έτσι επιλέξαμε κάποιες επικοινωνιακές στρατηγικές, καθώς η δίψα για πληροφορίες κατά τη γνώμη μας δεν μπορεί να μετριαστεί επαρκώς από την δημοσιοποίηση τακτικών λιστών ή bullet points "των σημαντικότερων" "θεμάτων" της έκθεσης. Τέτοιες λίστες, παρέχοντας γρήγορα τα λεγόμενα "σκληρά γεγονότα" (hard facts), παρατηρούμε ότι ξεχνιούνται τόσο γρήγορα όσο καταναλώνονται. Πιστεύουμε ότι στερούνται νοήματος, ενός συγκείμενου, το οποίο έχουμε ανάγκη και βαθύτερης εμπειρίας.
Έχοντας πει τα παραπάνω, το ενδιαφέρον και η αναμονή της documenta από τους συναδέλφους και τα μίντια, αλλά πάνω απ’ όλα από το κοινό, είναι μεγάλο κομπλιμέντο. Παρόλα αυτά υπάρχει σκέψις — και υπάρχουν και ερωτήσεις. Το οποίο πιστεύω είναι πολύ κατανοητό και υγιές, και πάνω απ’ όλα: μας κρατά υπ ατμόν βάζοντας μας να θέτουμε ερωτήσεις στους εαυτούς μας ενόσω δουλεύουμε, δεν μας αφήνουν να χαλαρώσουμε τους ρυθμούς ή να δουλέψουμε με αέρα υπερβολικής αυτοπεποίθησης. Ο Τύπος είναι εξαιρετικά σκληρός με την documenta, και αυτός είναι, κατά τη γνώμη μου, ένας από τους λόγους για τους οποίους σήμερα η documenta εξακολουθεί να έχει σημασία.
Συμμετείχες σε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που ασχολήθηκε με το γιατί η documenta επικοινωνεί όπως επικοινωνεί βάζοντας για τίτλο το “Μια λέξη είναι μια λέξη είναι μια λέξη”. Πώς προσεγγίζεις την επικοινωνία ενός τέτοιου γεγονότος; Ποιά είναι η φιλοσοφία σου;
Προσπαθώ να μην έχω μια φιλοσοφία ή δόγμα που να εφαρμόζω στο πρότζεκτ. Ή σε οποιοδήποτε άλλο πρότζεκτ. Προσπαθώ να μένω ευέλικτη, ανοιχτή και να προσπαθώ να προσαρμόζω τον εαυτό μου γρήγορα στις διαρκώς εναλλασσόμενες συνθήκες και εξελίξεις αυτού του περίπλοκου πρότζεκτ και του κόσμου που μας περιβάλει.
Υπάρχουν παρόλα αυτά μερικά πράγματα τα οποία εμπιστεύομαι, ας πούμε, και άλλα τα οποία αντιμετωπίζω με σκεπτικισμό. Πιστεύω στη δύναμη των λέξεων, των κειμένων, της γλώσσας (εξ’ ου και ο τίτλος του σεμιναρίου “Μια λέξη είναι μια λέξη είναι μια λέξη”). Πιστεύω ότι η ακεραιότητα του πρότζεκτ, των καλλιτεχνικών έργων πρέπει να προστατευτεί και να υπερασπιστεί χωρίς συμβιβασμούς. Οι συμβιβασμοί είναι πολύ σαγηνευτικοί, ειδικά στον τομέα της επικοινωνίας, όπου πρέπει να ακούσεις πολλές διαφορετικές φωνές για να καταλάβεις το κοινό σου.
Έχοντας τη συγκεκριμένη θέση, ποιές πλευρές του επαγγέλματός σου βρίσκεις τις πιο προκλητικές, τις πιο δύσκολες και τις πιο ενδιαφέρουσες;
Η documenta συμβαίνει στη μεγάλη σκηνή. Κάτι το οποίο είναι τόσο πλεονέκτημα όσο και βάρος. Ότι κι αν κάνεις μπαίνει στο μικροσκόπιο, το παραμικρό λάθος μπορεί να μετατραπεί σε σοβαρό πρόβλημα γρήγορα. Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι τα ποικίλα ενδιαφέροντα και ατζέντες των αμέτρητων εμπλεκόμενων πλευρών που πρέπει να αξιολογούνται και να λαμβάνονται υπόψη.
Συμμαχώ πλήρως με την καλλιτεχνική διεύθυνση και στους καλλιτέχνες αυτού του πρότζεκτ, το οποίο σημαίνει ότι υπερασπίζομαι το πρότζεκτ ενάντια σε πολλά συμφέροντα που μπορεί να προκαλούν συμβιβασμούς ως προς την ακεραιότητά του, όπως για παράδειγμα το επιθετικό μάρκετινγκ και η εκπροσώπηση των χορηγών, η ήπια πολιτική λογοκρισία ή τα συμφέροντα της αγοράς. Αλλά και το αιώνιο αίτημα για απλούστευση της γλώσσας της επικοινωνίας μας, μια δύσκολη συζήτηση, η οποία δεν έχει εύκολη λύση και πρέπει να αντιμετωπιστεί με αποφάσεις κατά περίπτωση. Δεν υπάρχουν μοτίβα ή πρωτόκολλα ή πρότυπα που μπορούμε να εφαρμόσουμε στην documenta 14, πράγμα που κάνει αυτή τη δουλειά περίπλοκη, χρονοβόρα και έντονη.
Επίσης αισθάνομαι πολύ την ευθύνη που έχουμε έναντι των καλλιτεχνών και των συναδέλφων που μας εμπιστεύονται στο έργο τους, το οποίο είναι ένα πραγματικό προνόμιο και πολύ πιθανόν το πιο ενδιαφέρον κομμάτι της δουλειάς μας και αυτό που σου προσφέρει τη μεγαλύτερη ανταμοιβή.
Υπάρχει τελευταία μια συζήτηση σχετικά με το κοινό και τους επισκέπτες των καλλιτεχνικών γεγονότων, ως προς το κατά πόσο πρέπει να μετριούνται αριθμητικά ή να εστιάζουν σε μια στοχευμένα, διαφορετικά κοινά. Νιώθεις την πίεση να αυξηθεί το νούμερο των επισκεπτών ενός τόσο πετυχημένου από άποψη επισκεψιμότητας mega event όπως η προηγούμενη documenta; Σε ποιό κοινό απευθύνεστε;
Θα έλεγα ψέματα αν υποστήριζα ότι δεν υπάρχει πίεση στη documenta από διαφορετικές μεριές και για διαφορετικούς λόγους να φτάσει ή να ξεπεράσει τους επισκέπτες των προηγούμενων διοργανώσεων. Ο προϋπολογισμός της documenta καλύπτεται μόνο στο μισό από δημόσια χρηματοδότηση, το υπόλοιπο μισό πρέπει να το καλύψει η ίδια η έκθεση μέσω της πώλησης εισιτηρίων πρώτα και κύρια.
Αυτό σημαίνει ότι είμαστε "καταδικασμένοι να πετύχουμε", όπως έλεγε ο πρώην διευθύνων σύμβουλος της documenta Bernd Leifeld. Κατά τη γνώμη μου, αυτή είναι μια επικίνδυνη θέση για μια εικαστική έκθεση που δεσμεύεται για απόλυτη ανεξαρτησία από τα πολιτικά συμφέροντα ή τις μετακινήσεις της αγοράς. Η συνολική καλλιτεχνική ελευθερία είναι μια εύθραυστη υπόσχεση που είναι δύσκολο να διατηρηθεί και γι 'αυτό, και πάλι, πρέπει να προστατευθεί.
Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι προσπαθώ να μην επηρεάζομαι από αυτό που η επιθυμία για ακόμη περισσότερους επισκέπτες θα συνεπαγόταν ως προς την επικοινωνία και τη διαμεσολάβηση του έργου αυτής της ομάδας.
Ορισμένοι χαρακτήρισαν τα κείμενα και τα δελτία τύπου της documenta “δύσκολα” υπονοώντας ότι απευθύνεται πιθανότατα σε ένα ελίτ κοινό και όχι στο αποκαλούμενο “ευρύ κοινό”. Τι πιστεύεις;
Πιστεύω ότι οι δημιουργοί ενός πρότζεκτ δεν είναι πιο έξυπνοι από το κοινό τους, αλλά ότι ο κόσμος είναι όσο έξυπνος όσο του επιτρέπεις να είναι. Αν πατρονάρεις τον αναγνώστη σου, τον θεατή σου, δεν πρέπει να περιμένεις ιδιαίτερο σεβασμό σε αντάλλαγμα. Ως εκ τούτου, η πρώτη μας προτεραιότητα είναι να διατηρήσουμε την ακεραιότητα του περιεχομένου ανέπαφη, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να πάρουμε μερικές φορές μη δημοφιλείς αποφάσεις. Πιστεύω ακράδαντα ότι είναι πιο ουσιαστικό να κάνεις τον κόσμο να ενδιαφερθεί για το περιεχόμενο και να δημιουργήσεις πραγματική ανταλλαγή και ενδιαφέρον μέσω αυτού - παρά μέσω γρήγορων, σύντομων και εύχρηστων κινήσεων μάρκετινγκ που είναι καθολικά εφαρμόσιμες. Νομίζω ότι τα ερωτήματα του σήμερα δεν μπορούν να απαντηθούν ή να αντιμετωπιστούν με γρήγορες διορθώσεις, επομένως είμαι σκεπτική όσον αφορά τις λύσεις συντόμευσης, καθώς φοβάμαι ποια θα είναι τα αντίποινα ενός τέτοιου συμβιβασμού.
Έχοντας πει τα παραπάνω, είναι αλήθεια ότι μεγάλο μέρος του περιεχομένου που επικοινωνήσαμε μέχρι τα εγκαίνια αντιπροσωπεύει μια κυρίως θεωρητική αντανάκλαση του γεγονότος που πλέον έχει μετατραπεί σε έκθεση. Η ίδια η έκθεση είναι μια εμπειρία, όπου μπαίνουμε με τα μάτια, τα αυτιά, τις μύτες, και τα μυαλά μας—.
Εσύ τι έμαθες από την Αθήνα μέχρι στιγμής; Υπάρχουν προηγούμενες αντιλήψεις σου που άλλαξαν;
Προσωπικά έμαθα πολλά από την Αθήνα. Όπως έχω μάθει πολλά από άλλες πόλεις όπου έχω δουλέψει. Δεν θα ήθελα να το μετατρέψω σε εθνική υπόθεση. Συνάντησα και δούλεψα με τόσο μεγάλο αριθμό νέων ανθρώπων, μοιρασμένων σε αμέτρητες νέες συνθήκες- και συνεχίζω να το κάνω. Είμαι πολύ ευγνώμων για τους γενναιόδωρους και έξυπνους ανθρώπους που δέχθηκαν να δουλέψουν στο τμήμα επικοινωνίας της documenta 14 στην Αθήνα και το Κάσελ, μαζί μου, χωρίς τη συνεργασία με τους οποίους σαν ομάδα, ούτε μία μέρα αυτού του πρότζεκτ δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί.
Αυτό που επιβεβαίωσα, ας πούμε, παρά έμαθα, καθότι δεν είναι κάτι καινούργιο, είναι ότι η εμπιστοσύνη, η φιλία και η γενναιοδωρία του πνεύματος είναι πάντα η καλύτερη λύση. Είτε στην Αθήνα, είτε στο Κάσελ, είτε οπουδήποτε αλλού.
ΒΙΟ
Η Henriette Gallus σπούδασε λογοτεχνία και φιλοσοφία στο Βερολίνο. Δούλεψε σαν ατζέντης συγγραφέων στο Simon Literary Agency από το 2004 ως το 2009, με ειδίκευση στο μυθιστόρημα. Από το 2009 ως το 2011 ήταν διευθύντρια δημοσίων σχέσεων στον ανεξάρτητο εκδοτικό οίκο Blumenbar, όπου επίσης συμμετείχε στο editorial office. Δούλεψε στον εκδοτικό οίκο Rogner & Bernhard διευθύνοντας τις δημόσιες σχέσεις και διαβάζοντας και επιλέγοντας βιβλία μέχρι που της ανατέθηκε η θέση του Γραφείου Τύπου στη documenta 13 το 2011. Ήταν Διευθύντρια Επικοινωνίας και Διεθνών Σχέσεων για το Monday Begins on Saturday, την πρώτη έκδοση του Bergen Assembly στη Νορβηγία το 2013. Ήταν υπεύθυνη για τα διεθνή μέσα ενημέρωσης για την 3η έκδοση του Φόρουμ Ντοκιμαντέρ του Βερολίνου που πραγματοποιήθηκε στο Haus der Kulturen der Welt, στο Βερολίνο, το 2014, όπου διαχειριζόταν επίσης το εκδοτικό υλικό και τα περιοδικά του project. Είναι ιδρυτικό μέλος και ήταν Διευθύντρια Επικοινωνίας της διεθνούς ψηφιακής εκδοτικής πλατφόρμας Fiktion. Τον Μάρτιο του 2014 άρχισε να εργάζεται για τη documenta 14 ως Διευθύντρια Επικοινωνίας. Από το 2015 είναι μέλος του εποπτικού συμβουλίου του Bergen Assembly στη Νορβηγία.
