Η performance της Μαίρης Ζυγούρη «Το Περικύκλωμα: Κοκκινιά 1979-Κοκκινιά 2017 Μ.Κ/Μ.Ζ» που παρουσιάστηκε την περασμένη Κυριακή στο Μνημείο Μπλόκο Κοκκινιάς στο πλαίσιο της documenta 14 θέτει ερωτήματα για το πώς ενεργοποιείται η ιστορία μέσω της τέχνης.
Η performance αποτέλεσε την κορύφωση ενός εργαστηρίου περφόρμανς με τη συμμετοχή μαθητών από λύκεια της Νίκαιας, το οποίο φιλοξενήθηκε στο 14ο Δημοτικό Νίκαιας ως ένα ακόμα μάθημα που λάμβανε χώρα μετά το σχολικό ωράριο. Σημείο αναφοράς της Ζυγούρη υπήρξε η συμμετοχική δράση που είχε πραγματοποιήσει η εικαστικός Μαρία Καραβέλα το 1979 με τη σύμπραξη των κατοίκων της περιοχής αφηγούμενη την ιστορία της Εθνικής Αντίστασης και φτάνοντας στην κορύφωση με το Μπλόκο της Κοκκινιάς και πρωταγωνιστές τις μητέρες των εκτελεσμένων νέων του 1944.
Σήμερα, μετά τη συγκινητική ομιλία της υπεύθυνης του χώρου για την ιστορία του Μπλόκου, οι έφηβοι μαθητές που συμμετείχαν στο εργαστήριο μαζί με τη Ζυγούρη, ντυμένοι στα μαύρα και τα κόκκινα, ενεργοποίησαν το χώρο προσκαλώντας το πλήθος των ντόπιων, φιλότεχνων και διεθνών τουριστών της τέχνης που είχαν πλημμυρίσει την Αθήνα τις προηγούμενες μέρες σε μια τελετουργική περιφορά του πορτρέτου ενός αγωνιστή και στη συνέχεια σε ένα συμμετοχικό έργο που με έντονη δραματική διάθεση (ντουντούκες απ' όπου ακούγονταν συνθήματα όπως «Ώρα για Ιστορία», κόκκινα κομπολόγια που έπεφταν πάνω στη λαμαρίνα την ώρα που ακούγονταν τελετουργικά τα ονόματα των παρευρισκόντων παράγοντας ήχο που παρέπεμπε σε γδούπο σώματος που πέφτει) μας καλούσε να μην ξεχάσουμε.
Κανείς δεν αντιλέγει για τη σημασία της ενεργοποίησης της ιστορίας ως μέρος μιας εκπαιδευτικής διαδικασίας ειδικά με το πρόσφατο παρελθόν της Νίκαιας, τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα κλπ. Με ποιους όρους όμως μιλάνε έργα όπως αυτά για την ιστορία; Γιατί έμειναν απέξω τα (λιγότερο θεαματικά είναι η αλήθεια) στοιχεία που η Ζυγούρη έχει κατά καιρούς φέρει στο φως και έχουν να κάνουν με την ίδια την πρόσληψη της δουλειάς της Καραβέλα στην εποχή της, η οποία έχει πολλά να πει για τη σύνθετη πραγματικότητα της μεταπολίτευσης; Τι γνώση παράγεις συνδέοντας μέσα σε μια τέτοια φορτισμένη ατμόσφαιρα την Αντίσταση με το πρώτο μνημόνιο και τον Ανδρέα Παπανδρέου με τον Αλέξανδρο Γρηγορόπουλο; Πόσο απέχει τελικά αυτό το performative διάβασμα του παρελθόντος με όρους δραματοποιημένου πένθους και συνθηματικού ακτιβισμού από τον συντηρητικό λαϊκισμό και τον εθνικιστικό λόγο;
Έχοντας πρόσφατα και τα παραδείγματα άλλων αντίστοιχων performance στο Πάρκο Ελευθερίας το Νοέμβριο που μας πέρασε, αναρωτιέμαι με τι όρους μας καλεί η documenta να προσεγγίσουμε την (τοπική) ιστορία σε μια στιγμή «κατεπείγοντος», όπως η ίδια την ορίζει; Η τέχνη μπορεί να προτείνει νέους τρόπους θέασης και σκέψης, αναδεικνύοντας όμως τις λεπτές αποχρώσεις της ιστορίας και αντιστεκόμενη σε εύκολους συνειρμούς που εκβιάζουν τη συγκίνηση.
