Λίγο προτού παραδοθούμε στους ρυθμούς της Documenta 14, της σημαντικότερης έκθεσης σύγχρονης τέχνης στον κόσμο, που από τις 8/4 και μέχρι τα μέσα Ιουλίου κάνει απόβαση στην πόλη μας απλωμένη σε πάνω από 40 σημεία, επισκεπτόμαστε πρώτοι τους δύο βασικούς εκθεσιακούς χώρους και φτιάχνουμε (όσο αυτό είναι δυνατόν) έναν οδηγό πλοήγησης.
Αν αυτό το σαββατοκύριακο διασταυρωθείτε με μια πομπή αλόγων στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, κόσμο να τρώει κάτω από πολύχρωμα πακιστανικά αντίσκηνα στην Πλατεία Κοτζιά, γυναίκες να βγάζουν λόγο για τα δικαιώματα των εργατριών σε ένα ιδιότυπο μνημείο για τη Ρόζα Λούξεμπουργκ στην Πλατεία Αυδή στο Μεταξουργείο, ένα χαλί από σάκους γιούτας στην Πλατεία Συντάγματος, ανεξήγητα μεγάλες ουρές ξένων επισκεπτών έξω από τους Στύλους του Ολυμπίου Διός ή το Α΄ Νεκροταφείο, μην ξαφνιαστείτε!
Πρόκειται μόνο για λίγες από τις δεκάδες δράσεις που θα λάβουν χώρα ανά την πόλη στο πλαίσιο των εγκαινίων της Documenta 14, που ξεκινά επίσημα αυτό το Σάββατο 8/4, ενώ θα έχει προηγηθεί ένα διήμερο press preview για τους περίπου 8.000 ξένους δημοσιογράφους κι επαγγελματίες της τέχνης που έχουν δηλώσει ενδιαφέρον. Η Documenta πραγματοποιείται κάθε πέντε χρόνια στη μικρή επαρχιακή πόλη Κάσελ της Γερμανίας (άλλοτε προπύργιο της βαριάς βιομηχανίας όπλων του Χίτλερ, η οποία μεταπολεμικά ταυτίστηκε με την επούλωση των τραυμάτων μέσω της τέχνης). Για τον κόσμο της σύγχρονης τέχνης θεωρείται η σημαντικότερη έκθεση στον κόσμο, καθώς συνοψίζει κάθε φορά τις κυρίαρχες και ανερχόμενες τάσεις, ενώ στην τελευταία της διοργάνωση προσέλκυσε σχεδόν 1.000.000 επισκέπτες.
Φέτος, για πρώτη φορά στην ιστορία της, από έκθεση των 100 ημερών μεταβάλλεται σε έκθεση των 163 ημερών και μοιράζει τις δραστηριότητές της ανάμεσα στην Αθήνα (8/4-16/7) και στο Κάσελ (10/6-17/9)· οι δύο πόλεις μάλιστα ενώνονται και με απευθείας πτήσεις της Aegean. Με αυτόν τον τρόπο η φετινή Documenta θέλει να ενδυθεί τον ρόλο του επισκέπτη αντί για αυτόν του εσαεί οικοδεσπότη και να ξαναβρεί κάτι από την αίσθηση του επείγοντος, αφού όπως είχε δηλώσει ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Adam Szymczyk στο «αθηνόραμα», στην πρώτη του συνέντευξη μετά την παρουσίαση της ιδέας του πριν από δυόμισι χρόνια: «Η στιγμή που βιώνει η Αθήνα δεν πρέπει να μείνει στην Αθήνα». Υπό τον τίτλο εργασίας «Μαθαίνοντας από την Αθήνα», λοιπόν, οι περισσότεροι από τους επιμελητές της έκθεσης εγκαταστάθηκαν επί δύο χρόνια στην πόλη μας, ενώ δεκάδες καλλιτέχνες απ’ όλον τον κόσμο πέρασαν από εδώ αναζητώντας σημεία αναφοράς για τα έργα που θα δημιουργούσαν για την έκθεση.
Πρώτη γεύση από το τι θα (πρωτο)δούμε
Δεκάδες έργα τέχνης καλλιτεχνών απ’ όλο τον κόσμο στους δύο βασικούς εκθεσιακούς χώρους, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στο Φιξ και το Ωδείο Αθηνών, αλλά και στα παραρτήματα του Μουσείου Μπενάκη, στη Σχολή Καλών Τεχνών κι επιμέρους έργα σε μουσεία όλης της πόλης. Συμμετοχικές εγκαταστάσεις στο δημόσιο χώρο που επιχειρούν ένα κοινωνικοπολιτικό σχόλιο και προσεγγίζουν την ιστορία της πόλης. Περφόρμανς σε αρχαιολογικούς χώρους και πάρκα. Δυνατό αυτόνομο συναυλιακό πρόγραμμα σε Μέγαρο Μουσικής και «Ρομάντσο». Προβολές στην Ταινιοθήκη, σε θερινά σινεμά αλλά και στο Τριανόν.
Με πάνω από 40 σημεία να φιλοξενούν έργα, η Documenta διασπείρεται κυριολεκτικά σε όλη την πόλη, από το Μοσχάτο (όπου στους παλιούς βιομηχανικούς χώρους της Αρχιμήδους η Νιγηριανή Otobong Nkanga παράγει σαπούνια με παραδοσιακές συνταγές, ενώ ο Αμερικανός Nikhil Chopra, που το έργο του εστιάζει στην αξιοποίηση στοιχείων του αποικιακού παρελθόντος της Ινδίας, δημιουργεί μια θαλασσινή τοιχογραφία) μέχρι την Κοκκινιά (όπου η Μαίρη Ζυγούρη θα κάνει μια περφόρμανς-φόρος τιμής στην ταινία «Αντίσταση» της Μαρίας Καραβέλα στις 9/4, 5 μ.μ.) και από το Μαρούσι (όπου το Μουσείο Τσαρούχη, το οποίο είναι κλειστό εδώ και μερικά χρόνια, ξανανοίγει προσωρινά τις πόρτες του μετά τις στατικές εργασίες που χρηματοδότησε η Documenta με εκατό χιλιάδες ευρώ) μέχρι την παραλιακή, όπου κοντά στο Θυμάρι η Χιλιανή ποιήτρια και καλλιτέχνις Cecilia Vicuña θα «θυσιάσει» τα απομεινάρια του κόκκινου μαλλιού που χρησιμοποίησε για την εγκατάστασή της στο ΕΜΣΤ, σε ένα τελετουργικό ανάθημα στους θεούς της αρχαιοελληνικής παράδοσης (η ημερομηνία θα ανακοινωθεί άμεσα).
Κυριακή μεσημέρι μπαίνουμε πρώτοι στους χώρους του ΕΜΣΤ, όπου η εγκατάσταση των έργων έχει αρχίσει. Έξω από το κτίριο δεσπόζει το μπάνερ του Γερμανού ιστορικού εννοιολογικού καλλιτέχνη Hans Haacke με το σύνθημα «Εμείς (όλοι) είμαστε ο λαός» σε διάφορες γλώσσες, που θα γεμίσει με τη μορφή αφίσας τους τοίχους του κέντρου της πόλης. Στο πάτωμα του φουαγιέ είναι απλωμένα τα έργα της Αργεντινής Vivian Suter, λίγο προτού μεταφερθούν στο περίπτερο του Πικιώνη στου Φιλοπάππου, όπου θα παρουσιάζονται. Ζωγραφισμένα στον κρατήρα ηφαιστείου της Νισύρου, ορισμένα περιέχουν χώμα ή θαλασσινό νερό. Το χρήμα και τα συστήματα αξίας, η εργασία, το ξαναδιάβασμα των προταγμάτων του μοντερνισμού, η σχέση της οπτικής και της φαινομενολογίας διατρέχουν ως σημεία συνάντησης τα έργα στους διαφορετικούς ορόφους του Φιξ, όπου συναντιούνται ιστορικοί καλλιτέχνες του δυτικού κόσμου, «ξεχασμένοι» πρωτοπόροι, Αβορίγινες και νεότεροι εικαστικοί...
Εντυπωσιακές ξύλινες μάσκες που χρησιμοποιούνται σε τελετουργίες ιθαγενών του Καναδά που οραματίζονται ένα διαφορετικό σύστημα μοιράσματος του πλούτου, έργα του πρόσφατα εκλιπόντος τεχνίτη Beau Dick αντιπαραβάλλονται με μια χαλκογραφία του grand master του μπαρόκ Nicolas Poussin, που αναπαριστά τον Διογένη σε ένα περιβάλλον γαλλικής εξοχής· τα «Κυκλώματα» από χαλκό της Μπίας Ντάβου με τα γλυπτά-αναφορά στην Times Square της Chryssa· οι σωροί καλωδίων του Dan Peterman από το Σικάγο με τις μελέτες του Χρήστου Παπούλια για το Μουσείο Ακρόπολης.
Ο Νιγηριανός Olu Oguibe μας μιλά για τη διαχείριση του τραύματος του πολέμου της Μπιάφρα, που είχε διεκδικήσει την ανεξαρτησία της στα τέλη του ’60 μέσω του σχετικού αρχείου. Στη νέα ταινία του Μπανγκλαντεσιανού Naeem Mohaiemen «Tripoli cancelled», που διαδραματίζεται στο εγκαταλελειμμένο αεροδρόμιο του Ελληνικού, ο πρωταγωνιστής Βασίλης Κουκαλάνι τραγουδά α καπέλα «Τα παιδιά του Πειραιά». Τα Πορτρέτα των Ναζί του Πολωνού Piotr Uklanski συναντούν την ηχητική εγκατάσταση που αναβιώνει τη «Συμφωνία της Σιωπής» του Ρώσου πρωτοπόρου συνθέτη των αρχών του προηγούμενου αιώνα Arseny Avramov.
Το βίντεο του Κινέζου ντοκιμαντερίστα Wang Bing, που κινηματογραφεί επί 15 ώρες τους εργαζόμενους σε μια υφασματοβιομηχανία, αντιπαραβάλλεται με τα γλυπτά του Γιώργου Λάππα και τα ντοκουμέντα της περφόρμανς καθαρισμού του δρόμου του Κροάτη εννοιολογικού καλλιτέχνη Tomislav Gotovac από τη δεκαετία του ’70. Κεντρική θέση κατέχουν παραστατικοί πίνακες του Αλβανού ζωγράφου Hila Edi, τους οποίους συναντάμε και σε άλλα venues της Documenta, ενώ οι βαμμένες σε διαφορετικούς τόνους του κόκκινου κολόνες της Νοτιοαφρικανής Tracey Rose, μία για κάθε όροφο του ΕΜΣΤ, αναφέρονται σε διαφορετικούς χρωματικούς τόνους της Ιστορίας.
Αντίστοιχα νήματα, μεταφορικά αλλά και κυριολεκτικά (έργα όπου το στοιχείο της ύφανσης εμφανίζεται με διαφορετικούς τρόπους), συναντάμε σε διαφορετικά μέρη της έκθεσης, ενώ σημείο αναφοράς αποτελεί επίσης η έννοια της παρτιτούρας και ως εκ τούτου της μετάφρασης του ήχου σε εικόνα και αντίστροφα. Η τελευταία είναι κυρίαρχο θέμα στους χώρους του Ωδείου, όπου ο Έλληνας νεωτεριστής συνθέτης Γιάννης Χρήστου έχει κεντρικό ρόλο, ενώ μπορεί κάποιος να δει, μεταξύ άλλων, τα αυτοσχέδια μουσικά όργανα της σύγχρονης Τουρκάλας εικαστικού Nevin Aladag και τους πολύ ξεχωριστούς πίνακες της Ολλανδής Sedje Hemon (1923-2011) η οποία, αφού επιβίωσε από στρατόπεδο συγκέντρωσης, σταμάτησε να παίζει βιολί και αφοσιώθηκε στην αφηρημένη ζωγραφική μετουσιώνοντας συνθέσεις σε πίνακες, τις οποίες μάλιστα είχε ερμηνεύσει ελληνική ορχήστρα στη δεκαετία του ’60, όταν η καλλιτέχνις ζούσε στην Αθήνα.
Στο αίθριο του Ωδείου ο εγκατεστημένος στο Βερολίνο Daniel Knorr (ρουμανικής καταγωγής) έχει στήσει μια πρέσα συμπιέζοντας σκουπίδια που έχει συλλέξει από τους αθηναϊκούς δρόμους, τα οποία γεμίζουν τυχαίες σελίδες των 1.100 artist books που πωλούνται στο πλαίσιο της έκθεσης, ενώ στο γειτονικό Πάρκο Ριζάρη ο ιδρυτής του πρωτοπόρου τμήματος Περιβαλλοντικής Τέχνης της Σχολής Καλών Τεχνών της Γλασκόβης David Harding δανείστηκε δύο στίχους από το ποίημα «Cascando» (1936) του Samuel Beckett για να οριοθετήσει τα αυτοσχέδια μονοπάτια του πάρκου: «Εάν εσύ δεν μ’ αγαπήσεις δεν θ’ αγαπηθώ ποτέ / Εάν εγώ δεν σ’ αγαπήσω δε θ’ αγαπήσω ποτέ». Ο Αμερικανός Pope.L. σκορπάει τη συλλογή ήχων «Whispering Campaign» σε διάφορα σημεία της πόλης όπως το Α΄ Νεκροταφείο, το Πεδίον του Άρεως, το Καλλιμάρμαρο και το μπαρ «Galaxy» της Σταδίου.
Στο αγνώριστο Εργοστάσιο της Σχολής Καλών Τεχνών, που ανακαινίστηκε από την Documenta, 28 καλλιτέχνες –από τον Amar Kanwar στον Άγγελο Πλέσσα– εκπροσωπούν με τα έργα τους διαφορετικές σχολές μάθησης, ενώ στο Μπενάκη της Πειραιώς κεντρική θέση κατέχουν 100 πίνακες του Tshibumba Kanda-Matulu από το Κονγκό που διηγούνται την ιστορία του Ζαΐρ.
Το εκτενές μουσικό πρόγραμμα της Documenta 14, καινοτομία στην ιστορία του θεσμού, πραγματοποιείται στις αίθουσες συναυλιών του Μεγάρου Μουσικής.
Η αρχή γίνεται με συναυλία της Syrian Expat Philharmonic Orchestra (SEPO), που θα ερμηνεύσει τη «Συμφωνία των θρήνων» του Henryk Gοrecki (8/4), στο πλαίσιο του project των Ross Birrell και David Harding, οι οποίοι διερευνούν τη σχέση τέχνης, μουσικής, φιλοσοφίας και πολιτικής, ενώ το πρώτο δεκαήμερο θα υπάρχει ένα σφιχτό ημερολόγιο περφόρμανς, τις οποίες μπορείτε να δείτε αναλυτικά στο σάιτ της Documenta.
Ας αρχίσει η γιορτή!
Οι χώροι της Documenta με μιά ματιά
Κεντρικοί εκθεσιακοί χώροι
Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης / Ωδείο Αθηνών / Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς / Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών
Εγκαταστάσεις και περφόρμανς σε μουσεία και χώρους πολιτισμού
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο / Επιγραφικό Μουσείο / Πάρκο Ελευθερίας, Κέντρο Τεχνών Δήμου Αθηναίων - Μουσείο Αντιδικτατορικής Δημοκρατικής Αντίστασης / Κήποι Βυζαντινού Μουσείου / Γεννάδειος Βιβλιοθήκη / Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών / Δημοτικό Θέατρο Πειραιά / Δημοτικός Κινηματογράφος Στέλλα / Θέατρο Άττις / Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη / Κέντρο Μελέτης Χορού Ισιδώρας & Ραϋμόνδου Ντάνκαν / Κινηματογράφος Τριανόν / Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης Μουσείου Μπενάκη / Μνημείο Μάντρας Μπλόκου Κοκκινιάς / Μουσείο Μπενάκη - κτίριο Πινακοθήκης Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα / Νομισματικό Μουσείο Αθηνών / Μετσόβιο Πολυτεχνείο / Στοά του Βιβλίου / Ταινιοθήκη της Ελλάδος
Παρεμβάσεις σε αρχαιολογικούς χώρους
Αρχαία Αγορά - Ωδείο Αγρίππα / Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά / Λόφος Φιλοπάππου, μονοπάτι και περίπτερο του Πικιώνη / Λύκειο Αριστοτέλη / Ναός Ολυμπίου Διός / Παναθηναϊκό Στάδιο
Στην πόλη
Αρχιμήδους 15, Μοσχάτο / Ελπίδος 13, Πλατεία Βικτωρίας / Παραλιακή, κοντά στο Θυμάρι σε τοποθεσία που θα ανακοινωθεί / Πάρκο Ριζάρη / Πεδίον Άρεως / Πλατεία Αυδή / Πλατεία Καραϊσκάκη, Πειραιάς / Πλατεία Κοτζιά / Πλατεία Συντάγματος / Πολυτεχνείου 8, Μουσείο / Α΄ Νεκροταφείο / Σταυροπούλου 15, Πλατεία Αμερικής / Τοσίτσα 5, Εξάρχεια / Φυλασίων 42, πλησίον Μέντη / «Galaxy bar», Σταδίου
Μουσικό πρόγραμμα
Μέγαρο Μουσικής / «Ρομάντσο»
Αναλυτικά το πρόγραμμα και οι ώρες λειτουργίας στο www.documenta14.de.
Στους περισσότερους χώρους η είσοδος είναι ελεύθερη, εκτός από τα μουσεία (ΕΜΣΤ, Πινακοθήκη Γκίκα, Ισλαμικής Τέχνης, Νομισματικό) και τους αρχαιολογικούς χώρους που διατηρούν το κανονικό τους εισιτήριο. Εισιτήριο, το οποίο ποικίλλει, υπάρχει επίσης για ορισμένες εκδηλώσεις.
Το βασiλειο των ζώων
Πομπή αλόγων
Στις 9/4 (12 μ.) άλογα και ιππείς ξεκινούν από τα μέσα της Διονυσίου Αρεοπαγίτου μια πομπή που θα φτάσει μέχρι το Κάσελ! Πρόκειται για το έργο «Αθήνα-Κάσελ: η μετάβαση του Ερμή», μια ιδέα του Γλασκοβέζου καλλιτέχνη και συγγραφέα Ross Birrell, η οποία υλοποιείται σε συνεργασία με τον Peter van der Gugten.
Συμφωνία βατράχων
Στους κήπους του Βυζαντινού Μουσείου, σε μια έκταση που κατά τον 5ο αιώνα ήταν ελώδης και ονομαζόταν Βατραχονήσι, αποτίνεται φόρος τιμής στον πρόσφατα χαμένο καλλιτέχνη του Fluxus, τον Benjamin Patterson, που ήρθε στην Αθήνα με πρόσκληση της Documenta 14 και οραματίστηκε ένα «ηχητικό γκράφιτι» με ήχους βατράχων.
Πρόβατα από λουλάκι
Σε συνεργασία με το διδακτικό προσωπικό του Γεωπονικού Πανεπιστημίου, ο Μαλινέζος Aboubakar Fofana έβαλε σε έναν από τους κήπους της σχολής, στην ανατολική πλευρά της Ιεράς Οδού, ένα κοπάδι από 54 πρόβατα, ένα για κάθε χώρα της Αφρικής, όλα βαμμένα με λουλάκι.
Τέσσερις πλατείες τέσσερα έργα
Πλατεiα Κοτζιά
Ο πακιστανικής καταγωγής ιδρυτής του περιοδικού «Third Text Rasheed Araeen» στήνει αντίσκηνα και μας καλεί σε γεύμα συζητώντας σενάρια κοινωνικής αλλαγής (8-15/4, 1-2.30 και 3-4.30 μ.μ.).
Πλατεία Αυδή
Ένα προφορικό μνημείο για τη Rosa Luxemburg και τον Karl Liebknecht, μέσα από το κείμενο των Sanja Ivekovic, Antonia Majaca, Άντζελας Δημητρακάκη (8/4, 11 π.μ.-9 μ.μ.).
Σύνταγμα
Ο Ibrahim Mahama από την Γκάνα δημιουργεί μια εγκατάσταση με σακιά από γιούτα, αποκαλύπτοντας τις στιβάδες πολιτικής δράσης στην ιστορία της πλατείας (7/4, 11.30 π.μ.-2.30 μ.μ.).
Πλατεiα Βικτωρiας
Ο Αμερικανός Rick Lowe βρίσκει τρόπους να δημιουργήσει δεσμούς με τις μικρές επιχειρήσεις τριγύρω καθώς και με δίκτυα υποστήριξης μεταναστών και προσφύγων (Ελπίδος 13, 8/4-16/7).
