Στιλιστικά υπερβολική, πολιτικά πολωμένη, καλλιτεχνικά αλλοπρόσαλλη, κοινωνικά μαχητική, η δεκαετία του ’80 ήταν ίσως η τελευταία δεκαετία της αθωότητας πριν από τη λαίλαπα της ψηφιακής εποχής. Σε αυτά τα χρόνια της βάτας, της πλαστικής σημαίας, της ελεύθερης ραδιοφωνίας, του βίντεο, του ΠΑΣΟΚ, του Γκάλη και του Pacman μας ταξιδεύει με διαδραστικό τρόπο η έκθεση «GR80s», η οποία ανοίγει τις πύλες της στις 25/1 στην Τεχνόπολη. Εν τω μεταξύ, ας κάνουμε ένα rewind και ας πατήσουμε το play στη βιντεοταινία των δικών μας ’80s. Θα μας προκαλέσει άραγε νοσταλγία ή τρόμο;
Σαπουνόπερες
Αν θυμάσαι την Αλέξις Κάριγκτον, τον Σι Σι Κάπγουελ, τη Σάλι Σπέκτρα και την Μπρουκ Λόγκαν, τότε σίγουρα έχεις μεγαλώσει στη δεκαετία του ’80. Οι αμερικανικές σαπουνόπερες («Ντάλας», «Δυναστεία», «Σάντα Μπάρμπαρα», «Τόλμη και Γοητεία»), σχεδόν όλες γύρω από την αμερικανική high socierty, ήταν το δυνατό χαρτί των κρατικών ελληνικών καναλιών, η δε πλοκή τους ήταν αντικείμενο εκτενούς ενασχόλησης της γειτονιάς. Ασχέτως αν σήμερα σχεδόν κανείς δεν θυμάται ποιος πυροβόλησε τον Τζέι Άρ.
Νέο ελληνικό σινεμά
«Νιώθω συχνά σαν τους τριγύρω σκηνοθέτες / που οδηγήσαν μια γενιά στα πιο βαθιά χασμουρητά», τραγουδούσε ο Διονύσης Σαββόπουλος στις αρχές της δεκαετίας και το μήνυμα μάλλον έφτασε εκεί που έπρεπε. Μια νέα γενιά κινηματογραφιστών κατάφερε να αποδείξει πως η ποιότητα και η ευρύτερη αποδοχή δεν έχουν τσακωθεί μεταξύ τους, αφήνοντάς μας διαμάντια που αντέχουν στο χρόνο: «Γλυκιά Συμμορία» του Νικολαΐδη, «Ρεβάνς» του Βεργίτση, «Άρπα Κόλλα» του Περάκη είναι τρία καλά παραδείγματα. (Για να περιοριστούμε στους Νίκους!)
Εκπαίδευση
Καταιγιστικές αλλαγές: οι μαθητές βάζουν για τελευταία φορά δασεία και περισπωμένη, βγάζουν για πάντα την ποδιά (τη «Λάουρα» της Πειραϊκής Πατραϊκής ή του Τσεκλένη από το Μινιόν) και αγόρια και κορίτσια μοιράζονται πλέον τις τάξεις, τοποθετώντας στην ιστορία και το 17ο Αρρένων, και το 8ο Θηλέων. Εφαρμόζονται οι Πανελλήνιες εξετάσεις, που γίνονται Γενικές (1983), και οι μαθητές χωρίζονται σε lifestyle φυλές ανάλογα με τη δέσμη τους. Κατά τα άλλα, «Αρωγή και ευδοκίμηση». Και οι πρώτες καταλήψεις σχολείων, για να μην ξεχνιόμαστε.
Εθνική συμφιλίωση
Κοσμοϊστορικές αποφάσεις: πέρα από την καθιέρωση των εορτασμού του Κιλελέρ και του Πολυτεχνείου, το 1982 αναγνωρίζεται με νόμο ως Εθνική Αντίσταση (1940-44) και η δράση των αριστερών ομάδων, ενώ καθιερώνεται η επέτειος της ανατίναξης του Γοργοποτάμου. Το 1983 ο Μάρκος Βαφειάδης και ο Θρασύβουλος Τσακαλώτος, στρατηγοί αμφότεροι των αντίπαλων μερών, έδωσαν συμβολικά τα χέρια 34 χρόνια μετά τη λήξη του Εμφύλιου. Το ότι το μνημείο της εθνικής συμφιλίωσης βρίσκεται στην Πλατεία Κλαυθμώνος μπορεί να θεωρηθεί και μαύρο χιούμορ.
Walkman
Αν υπήρχε ένα top 10 για τα γκάτζετ, αυτή η γιαπωνέζικη εφεύρεση της Sony θα ήταν στην κορυφή. Αν έψαχνες σε μια σχολική τσάντα ήταν πιο πιθανό να έβρισκες αυτό παρά βιβλία και τετράδια. Μαζί, φυσικά, με κασέτες «ελληνικά» ή «ξένα». Για πρώτη φορά, πάντως, είχες τη δυνατότητα να ακούς τη μουσική που θέλεις παντού. Και να μην ακούς τίποτε άλλο (όπως τη μάνα που φώναζε: «Βγάλ’ τα τα ρημάδια να μιλήσουμε»). Και το 1983 η μακαρίτισσα η κασέτα πουλούσε πιο πολύ από το βινίλιο.
Lifestyle
Το 1987 το τέταρτο τεύχος ενός μηνιαίου περιοδικού με διαφορετική μεν ύλη από τα υπόλοιπα, αλλά μέτριες για την εποχή πωλήσεις, κυκλοφόρησε με δώρο ένα προφυλακτικό. Τα υπόλοιπα είναι ιστορία: το «ΚΛΙΚ», κάνοντας πολύ υψηλές κυκλοφορίες, κατηγορήθηκε και ταυτόχρονα υμνήθηκε ως ο εισηγητής και πρεσβευτής του lifestyle στην Ελλάδα. Όπλα του η «απολίτικη» πολιτική, η απενοχοποίηση του σεξ, η ανοιχτή πόρτα στο εναλλακτικό, η αξιοποίηση της εικόνας, η νέα δημοσιογραφική διάλεκτος και ο διαρκής διαχωρισμός της κοινωνίας σε κάθε είδους φυλές με τα απαραίτητα «in & out».
Σκάνδαλο Κοσκωτά
Από το «μεγαλοεπιχειρηματίας» μέχρι το «μεγαλοαπατεώνας» ο δρόμος, όπως φάνηκε, ήταν σύντομος και στρωμένος με κούτες Pampers για τον επιχειρηματία από τον Ασπρόπυργο. Επικεφαλής ενός εκδοτικού κολοσσού, ιδιοκτήτης της Τράπεζας Κρήτης και πρόεδρος του Ολυμπιακού, ο Γιώργος Κοσκωτάς αγόραζε ό,τι κινούνταν από την αρχή της δεκαετίας και όταν ανακατεύτηκαν οι εισαγγελείς και οι επιτροπές έρευνας, ανακαλύφθηκαν υπεξαιρέσεις αλλά και πολιτική εμπλοκή. Η συνέχεια του σίριαλ ονομάστηκε «Κάθαρση» και «Βρώμικο ’89».
Ουφάδικα
Pacman, Donkey Kong, Frogger, Arkanoid. Πόσα τάλιρα ή δεκάρικα πήγαν άκλαυτα και πόσες ελπίδες αναπτερώθηκαν όταν επιτέλους πέρασες την πίστα και πήρες κανονάκι; Τα υπόγεια μαγαζιά με τα ηλεκτρονικά έγιναν τα αδηφάγα «φλιπεράκια» των ’80s. Παράλληλα κάνουν την εμφάνισή τους τα οικιακά πρωτόγονα βιντεο-παιχνίδια. Πώς λέμε PS4; Καμία σχέση!
Αλλαγή
Η λέξη που χαρακτηρίζει περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας. Έχει συνυφανθεί, φυσικά, με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, αλλά έχει να κάνει επίσης τόσο με την «ενηλικίωση» της Μεταπολίτευσης όσο και με την ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ. Πρακτικά η περίοδος της «αλλαγής» συνδέθηκε με το κοινωνικό κράτος, την ισότητα των φύλων, την εθνική συμφιλίωση, την ίδρυση του ΕΣΥ. Η λέξη έπαιξε, βέβαια, σε όλες τις επιθεωρήσεις της εποχής και στα μισά της δεκαετίας εμφανίστηκε, ως αίτημα από τις αντίπαλες στην κυβέρνηση παρατάξεις, η «απαλλαγή».
Ευρωμπάσκετ ’87
Πέραν του ότι διαλύσαμε τη Σοβιετική Ένωση δύο χρόνια προτού διαλυθεί πραγματικά, ολόκληρη η πορεία της εθνικής στο Ευρωμπάσκετ του ’87 ήταν εξωπραγματική. Νομίζω πως κάθε Έλληνας άνω των 40 μπορεί να σου πει ακριβώς πού ήταν εκείνο το βράδυ της 14ης Ιουνίου τη στιγμή που ο Αργύρης Καμπούρης εκτελούσε τις τελευταίες βολές για το 103-101 του τελικού. Η παρέα του Γκάλη, του Γιαννάκη, του Φασούλα και των άλλων παιδιών είναι πιθανότατα η καλύτερη ελληνική ομάδα όλων των εποχών, η δε κατάκτηση του πρωταθλήματος, εκτός από εθνική ανάταση, γέννησε και μια νέα γενιά αθλητών.
Στιλ ’80s
Ορίστε πώς εσείς των νεότερων γενιών θα καταλάβετε αν μια παλιά φωτογραφία έχει τραβηχτεί τη δεκαετία του ’80! Γυναίκες: μαλλί περμανάντ, φράντζα σε ποικίλα μήκη, στρας, πουκάμισο με βάτες και πέρλες από πάνω, στρας, κοκάλινα γυαλιά σε μέγεθος «πιατάκι του καφέ», ξανά στρας, γκέτες και κορμάκι γυμναστικής. Άντρες: χαίτη-«λασπωτήρας», λεπτή δερμάτινη ή πλεκτή γραβάτα, T-shirt Fruit of the Loom, πουλόβερ στον ώμο, σακάκι με γυρισμένα μανίκια στον αγκώνα, παντελόνι μπάγκι και άσπρη κάλτσα (!).
Ελληνικό τραγούδι
Πέρα από την ανάκαμψη του ρεμπέτικου και την άνοδο του λεγόμενου «σκυλάδικου», η δεκαετία ξεκίνησε με δυνατούς δίσκους όπως τα «Τραπεζάκια έξω» του Σαββόπουλου, το «Φράγμα» του Μούτση ή το «Εμπάργκο» του Μικρούτσικου. Ακόμη οι συναυλίες του Μάνου Χατζιδάκι στη Ρωμαϊκή Αγορά, οι Αγώνες Τραγουδιού της Κέρκυρας, η μεγάλη συναυλία του Σαββόπουλου στο Ολυμπιακό Στάδιο και το Πάρτι στη Βουλιαγμένη του Λουκιανού Κηλαηδόνη αλλά και τα νέα ονόματα (Λένα Πλάτωνος, Βαγγέλης Γερμανός, Νίκος Παπάζογλου, Χάρης και Πάνος Κατσιμίχας, Φατμέ, Λάκης Παπαδόπουλος κ.ά.) έδωσαν μια γερή τόνωση στο έντεχνο ελληνικό τραγούδι, η οποία όμως δεν είχε την ανάλογη κλιμάκωση στο μέλλον.
Βίντεο
Η επανάσταση στην κατ’ οίκον διασκέδαση. Για πρώτη φορά επιλέγεις εσύ τι θα δεις στη μικρή (έγχρωμη πλέον) οθόνη και πότε θα το δεις. Συν ότι μπορείς να αντιγράψεις το τηλεοπτικό πρόγραμμα και να το παρακολουθήσεις αργότερα. Τα βιντεοκλάμπ ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια, για να εξαφανιστούν σαν μαμούθ στις αρχές της επόμενης δεκαετίας. Στις παράπλευρες απώλειες οι κινηματογράφοι αλλά και ο... κινηματογράφος. Η φράση «ελληνική βιντεοταινία» έχει φτάσει πλέον να είναι συνώνυμη της προχειρότητας, της φτήνιας και του κακού γούστου. Σε τέτοιο βαθμό ώστε κάποιοι τοποθετούν αυτά τα έργα στο ράφι με τα cult.
Είναι μάρκα;
«Μαλλί, γυαλί και παντελόνι Lee». Το επώνυμο casual ρούχο γίνεται δείγμα κοινωνικού status και η νεολαία κάνει ουρές στον Πανταζώνα και τον Λαμπρόπουλο για Levis 501, Adidas Stan Smith, πόλο Lacoste κ.λπ. Φυσικά, σχεδόν αμέσως εμφανίζονται και οι αντίστοιχες «μαϊμούδες» για όσους δεν έχουν να πληρώσουν, ενώ δεν αργεί να εμφανιστεί και ο Νίκος Παπαναστασίου ως «Λαλάκης ο εισαγόμενος», ο οποίος μας προτρέπει να «επιμένουμε ελληνικά».
Ρεμπέτικα
Με την έναρξη της δεκαετίας οι πέντε μάγκες στον Περαία αυξήθηκαν κατά πολύ! Η αναβίωση του ρεμπέτικου και της κουλτούρας του ήταν πλέον γενικευμένη τάση στην τηλεόραση («Το μινόρε της Αυγής»), στο σινεμά («Ρεμπέτικο») και –κυρίως– σε ταβέρνες και κέντρα, όπου οι κομπανίες εμφανίζονται κατά δεκάδες κάνοντας τους ροκάδες να σχολιάζουν: «Ο Μάρκος θα σου τράβαγε τ’ αφτί». Φυσικά, οι σοβαρές προσπάθειες έχουν επιβιώσει μέχρι σήμερα.
«Αυριανή»
Η «εφημερίδα που γκρέμισε τον καραμανλισμό» (όπως αυτοχαρακτηρίστηκε μετα τις εκλογές του ’81) συνδέθηκε με το ΠΑΣΟΚ, αλλά ταυτόχρονα ήταν και ανεξάρτητη από αυτό. Χρησιμοποιώντας γλώσσα του δρόμου, τους αναγνώστες της ως «συντάκτες», ασκώντας φανατική πολεμική στους αμφισβητίες της «αλλαγής» και κρατώντας την τιμή της σταθερά στη μισή από τα υπόλοιπα φύλλα, η «Αυριανή» ήταν το σημαντικότερο δείγμα λαϊκισμού της δεκαετίας. Έφτασε να πουλάει 280.000 φύλλα όταν δημοσίευσε την περίφημη φωτογραφία του Μητσοτάκη ανάμεσα σε δύο Γερμανούς κατά την Κατοχή.
Επανάσταση στα FM
«Αφιερωμένο εξαιρετικά!» Στα ’80s συντελούνται η άνοδος και η πτώση της ραδιοπειρατείας αλλά και η γέννηση της ελεύθερης ραδιοφωνίας. Από τα μέσα της δεκαετίας το κρατικό μονοπώλιο των ΜΜΕ άρχισε να κλονίζεται και το 1987 ο Αθήνα 98,4, ο οποίος εξέπεμπε μέσα από το δημαρχείο της Αθήνας με καλά και «κακά» παιδιά, ήταν πλέον ο πρώτος σταθμός σε ακροαματικότητα. Για να φτάσουμε στο 1989, οπότε η Ελλάδα είχε περίπου 300 δημοτικούς ραδιοσταθμούς. Ακολούθησαν οι μετρήσεις, οι διαφημίσεις, οι μετεγγραφές και η... ιδιωτική τηλεόραση.
Νεανική αργκό
«Δεν ξέρω πώς την είδε η έτσι, δικέ μου, αλλά εγώ βασικά έπαθα πλάκα. Εσύ τι ζόρι τραβάς αν εγώ κόβω φλέβες;» Θα μπορούσε να είναι «κουφή» ατάκα από ταινία του Δαλιανίδη. Τα νεανικά γλωσσικά ιδιώματα στα ’80s ξεφεύγουν από το στενό παρεΐστικο άσυλό τους και πέφτουν σαν βόμβες στους ανύποπτους Έλληνες, για να γίνουν αρχικά αντικείμενο χλευασμού και κάποια στιγμή αργότερα τα περισσότερα από αυτά να υιοθετηθούν από την «επίσημη» γλώσσα και αναπόφευκτα να χάσουν την όποια δυναμική τους.
Πολύτιμη αρωγή για την ευδοκίμηση του παρόντος άρθρου ήταν η μελέτη του τόμου «Η Ελλάδα στη δεκαετία του ’80 - Κοινωνικό, πολιτικό, πολιτισμικό λεξικό» (εκδ. Το πέρασμα, 2010), σε επιστημονική επιμέλεια των καθηγητών Βασίλη Βαμβακά και Παναγή Παναγιωτόπουλου.
Βγαίνοντας έξω με ένα «αθηνόραμα» του 1987
Το χειμώνα του ’87 (όπως και του 2017 άλλωστε), αν ήθελες να βγεις για διασκέδαση ή ψυχαγωγία στην πόλη, η πληροφορία και η άποψη εννοείται ότι περνούσαν μέσα από το «αθηνόραμα» (μόνο με 70 δραχμές κάθε εβδομάδα). Το ανοίγουμε λοιπόν και φεύγουμε για θέατρο. Πέρα από τις κλασικές παραστάσεις των μεγάλων πρωταγωνιστών («Φιλουμένα Μαρτουράνο» με Βουγιουκλάκη - Παπαμιχαήλ) και τις επιθεωρήσεις («Αντρέα προχώρα σε θέλει… άλλη χώρα»), κάτι νέο και διαφορετικό έμοιαζε να βρίσκει το δρόμο του στις σκηνές της πόλης.
Ο Λευτέρης Βογιατζής κάνει επιτυχία άλλο ένα έργο του Γιώργου Διαλεγμένου, το «Σε φιλώ στη μούρη», ο Γιώργος Μιχαηλίδης ανεβάζει το «Κρίμα που είναι πόρνη» με την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, ενώ στου Ψυρρή η Αλίκη Γεωργούλη καταπιάνεται με τα «Σκουπίδια» του Γιάννη Ξανθούλη. Τέλος, στο Θέατρο Τέχνης ο Κάρολος Κουν σκηνοθετεί τον «Ήχο του όπλου» της Λούλας Αναγνωστάκη. Είναι η τελευταία του σκηνοθεσία. Το εισιτήριο στα αθηναϊκά θέατρα κόστιζε το 1987 από 800 έως 1.000 δραχμές. Υπήρχαν 51 ντισκοτέκ στην Αθήνα. Ανάμεσά τους ιστορικά μαγαζιά όπως η «Dorian Gray» στη Βουλιαγμένης, η «Make Up» στην Πανεπιστημίου, η «Αυτοκίνηση» στο Μαρούσι και η «Barbarella» στη Συγγρού. Για κάτι live στο «Αχ! Μαρία» τραγουδούσε ο Γιάννης Ζουγανέλης με τον Λάκη με τα Ψηλά Ρεβέρ, στο «Μετρό» η Αρλέτα, ενώ λειτουργούσαν ακόμη 15 μπουάτ.
Για κάτι πιο λαϊκό μπορούσες να ακούσεις τον Θέμη Αδαμαντίδη στο «Playboy», τη Ρίτα Σακελλαρίου στη «Φαντασία» ή τα Παιδιά από την Πάτρα στο «Αχαρνών 77». Στους οδηγούς του περιοδικού υπήρχαν 6 gay bars, 3 κέντρα για δημοτικά και μια... σαμπανιερί. Στον τομέα της γεύσης, τώρα, κυριαρχούσε η διεθνής κουζίνα (με τα «τουρνεντό» του «Atheneaum» για παράδειγμα), εμφανίζονταν τα πρώτα δείγματα γκουρμέ κουζίνας (όπως τα πιάτα του Κλάους Φόιερμπαχ που μόλις είχε ανοίξει το «Bajazzo» στην Πλουτάρχου), ενώ ήταν πλέον αισθητές και οι έθνικ γεύσεις, όχι μόνο μέσα από τα πολλά κινέζικα που υπήρχαν στην πόλη, αλλά κυρίως από τα εστιατόρια αξιώσεων που άνοιξαν στα μεγάλα ξενοδοχεία «InterContinental» και «Ledra Marriott».
INFO
Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων: Πειραιώς 100, Γκάζι, 213 0109300
Ωράριο λειτουργίας: Τρίτη έως Παρασκευή 12.00 – 20.00,
Σάββατο και Κυριακή 10.00 – 22.00
Γενική είσοδος: 5 ευρώ
Μειωμένο (φοιτητικό / ανέργων): 2,5 ευρώ (απαραίτητη επίδειξη πάσου, κάρτας ανεργίας)
Ελεύθερη είσοδος για: Παιδιά και εφήβους έως 18 ετών & ΑμΕΑ
Πάσο πολλαπλών επισκέψεων: 15 ευρώ (προσωπικό πάσο - απαιραίτητη επίδειξη ταυτότητας στην είσοδο).
Ξεναγήσεις σχολείων: Κατόπιν τηλεφωνικής κράτησης στο Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου, τηλ. 213 0109325
Ομαδικές ξεναγήσεις ενηλίκων: 6 ευρώ/άτομο (Από τις 7 Φεβρουαρίου έως τις 10 Μαρτίου κάθε Τρίτη & Τετάρτη στις 12:30, κάθε Πέμπτη & Παρασκευή στις 18:00)
Θεατρική ξενάγηση GR80s: 8 ευρώ/άτομο (Από τις 16 Φεβρουαρίου έως τις 12 Μαρτίου κάθε Πέμπτη, Παρασκευή & Κυριακή στις 19:00)
Παράλληλες εκδηλώσεις: δωρεάν είσοδος με την επίδειξη εισιτηρίου της έκθεσης ή πάσου πολλαπλών επισκέψεων – περιορισμένες θέσεις, θα τηρείται σειρά προτεραιότητας.
Περισσότερες πληροφορίες: www.gr80s.gr
Ζήσε τα ’80s στην Τεχνόπολη!
Η έκθεση «GR80s: Η Ελλάδα του Ογδόντα στην Τεχνόπολη», σε επιμέλεια των καθηγητών Βασίλη Βαμβακά και Παναγή Παναγιωτόπουλου, είναι μια σύμπραξη της Τεχνόπολης του Δήμου Αθηναίων και της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. Εκτείνεται σε όλους τους χώρους της Τεχνόπλης, θα διαρκέσει μέχρι τις 12 Μαρτίου κι έχει στόχο τη συγκρότηση μιας ιστορικής, κοινωνιολογικής και πολιτισμικής αναδρομής στην ελληνική δεκαετία του ’80, προσφέροντας στον επισκέπτη την ευκαιρία μιας μοναδικής αναβιωτικής εμπειρίας. Πολιτική, τρόπος ζωής, τέχνες και τεχνολογία του ’80 θα ανασυσταθούν σε 18 περίπτερα, μέσα από ένα συνδυασμό άμεσης πληροφορίας, οπτικοακουστικών εκθεμάτων, διαδραστικών εφαρμογών κι εκδηλώσεων.
Τα περίπτερα της έκθεσης
- Πολιτική: από την αλλαγή στην κάθαρση - ιδεολογία - έμφυλες ταυτότητες - κοινωνικό κράτος - οικονομία
- Κατοικία και δημόσιος χώρος: διαμέρισμα 1987, αρχιτεκτονική, πολεοδομία, δημόσια έργα
- Μαζικός πολιτισμός και κατανάλωση
- Ένδυση, μόδα, ντίσκο
- Κινηματογράφος, βιντεοταινίες, οπτικοακουστική κουλτούρα
- Λαϊκότητα και λαϊκή ζωή
- Νεανικές υποκουλτούρες και πρωτοπορίες
- Όψεις εικαστικής δράσης και πολιτισμού
- Βιβλιοθήκη και αναγνωστήριο του ’80
- Τεχνολογία
- Επικοινωνία και ΜΜΕ
- Τροχοί και αυτοκίνηση
- Γλώσσα (περίπτερο χωρίς έδαφος)
Το «αθηνόραμα» είναι στρατηγικός χορηγός επικοινωνίας της έκθεσης «GR80s» και συμμετέχει σε αυτήν με πρωτότυπο υλικό.
