©RolexReto Albertalli
Για τον Δημήτρη Παπαϊωάννου ήταν ο σκληρός ως προς τις παρατηρήσεις του αλλά πατρικός Γιάννης Τσαρούχης και ο αυστηρός και γενναιόδωρος ταυτόχρονα Robert Wilson, τον οποίο είδε συγκινημένος να παρακολουθεί προχθές την ομιλία του στο πλαίσιο του "Rolex Arts Festival" ως θεατής, για την βραβευμένη με Booker συγγραφέα Bernardine Evaristo οι μεγάλες μαύρες γυναίκες που είχαν εκδοθεί πριν από εκείνη και διεκδίκησαν ορατότητα αλλά και η Οprah Winfrey, από την οποία ακούει πράγματα που δεν θα ακούσει αλλού, για τον βιρτουόζο Ινδό μουσικό της κλασικής τάμπλα Zakir Hussain ο θρυλικός μετρ του είδους πατέρας του Alla Rakha που ενώ ένιωθε ότι δεν του έδινε σημασία όταν άκουσε ότι θέλει συμβουλές τον ξύπνησε ξημερώματα μικρό παιδί και τον έβαλε να ακούσει τους τρεις διαφορετικούς ήχους που έκαναν οι σταγόνες της βροχής από τη στιγμή που έπεφταν στη στέγη μέχρι να φτάσουν στο έδαφος και τον ρυθμό που ακολουθούσε ο καθένας τους.
Ειλικρινής, σκληρή, τρυφερη, μητρική, αλληλοτροφοδοτούμενη, βραδυφλεγής, η σχέση καλλιτέχνη και μέντορα δεν έχει ηλικία ούτε γνωρίζει καλλιτεχνικό στάτους όπως διαπιστώσαμε μέσα από τις εμπνευστικές και ανοιχτόκαρδες ομιλίες κορυφαίων καλλιτεχνών από το διεθνές στερέωμα που βρέθηκαν το Παρασκευοσαββατοκύριακο στην Αθήνα στο πλαίσιο του "Rolex Arts Festival" (26-28 Μαΐου), αλλά και από τις σπάνιες πρόσωπο με πρόσωπο στιγμές που είχαμε την ευκαιρία να ξεκλέψουμε μαζί τους συμμετέχοντας ως μέλη της ομάδας των 60 διεθνών δημοσιογράφων στο καθημερινό τους πρόγραμμα.
Γιορτάζοντας τα 20 χρόνια του προγράμματος "Rolex Mentor and Protégé Arts Initiative", το οποίο κάθε δύο χρόνια εμπλέκει δύο ξεχωριστά μυαλά από διαφορετικές γενιές και συχνά κουλτούρες σε μια one to one σχέση μεταλαμπάδευσης αλλά και ανταλλαγής γνώσης, με το πρώτο του είδους του φεστιβάλ, η Rolex έφερε για μία περίπου εβδομάδα, μαζί με τις προφεστιβαλικές εκδηλώσεις που ξεκίνησαν στις 22 Μαΐου, στην Αθήνα μερικούς από τους πιο λαμπερούς καλλιτέχνες του είδους τους (Robert Lepage, Alfonso Cuaron, Phyllida Lloyd, Robert Wilson, Joan Jonas, Gilberto Gil κ.ά.) και ανερχόμενα αστέρια από όλα τα είδη τεχνών, ενώ ορισμένες εκδηλώσεις όπως οι εκθέσεις τέχνης και αρχιτεκτονικής στο Εθνικό Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και το Μουσείο Μπενάκη της Οδού Πειραιώς αντίστοιχα συνεχίζονται για λίγες ακόμη μέρες και αξίζει να τις απολαύσετε.
Γιορτάζοντας με φόντο την Αθήνα στα καλύτερά της
Εγκαινιάζοντας το επίσημο πρόγραμμα των εκδηλώσεων την Παρασκευή το πρωί στο Ωδείο Αθηνών η Rebecca Irvin, επικεφαλής του προγράμματος mentoring στη Rolex δήλωσε ενθουσιασμένη από το υπέροχο κτίριο του Ιωάννη Δεσποτόπουλου και τη δυναμική κουλτούρα της σύγχρονης Αθήνας, στην οποία σε συνδυασμό με το ιδιαίτερο ιστορικό βάρος της βρήκαν την ιδανική επιλογή για να γιορτάσουν τα 20 χρόνια του προγράμματος mentoring τονίζοντας την άψογη συνεργασία της ομάδας με τους Έλληνες επαγγελματίες, καλλιτέχνες και τα ιδρύματα. Από το Ωδείο Αθηνών που αποτέλεσε το hub του Φεστιβάλ στη διάρκεια της μέρας, ως το Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, το Μουσείο Μπενάκη της Οδού Πειραιώς, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και τον κήπο του Μεγάρου Μουσικής οι καλεσμένοι του φεστιβάλ αλλά και το ενθουσιώδες κοινό που γέμισε τις εκδηλώσεις, ακόμη και τις παραστάσεις που λάμβαναν χώρα στις 10 το πρωί το Σαββατοκύριακο, απόλαυσαν ένα σφιχτό πρόγραμμα ομιλιών, masterclasses, εκθέσεων, παραστάσεων θεάτρου και χορού, συναυλιών, μουσικών και εικαστικών εγκαταστάσεων και μια από τις ομορφότερες όψεις της πόλης, αυτή του πολιτισμού σε μερικούς από τους εμβληματικότερους και τεχνικά αρτιότερους χώρους.
Έχοντας εμπειρία από αντίστοιχες διοργανώσεις σε άλλες χώρες και έχοντας συμμετάσχει στις περισσότερες από τις εκδηλώσεις και τα ειδικά δείπνα που δόθηκαν για τους διεθνείς προσκεκλημένους είναι γεγονός ότι η ομάδα της Rolex συντόνισε άψογα τη διοργάνωση δίνοντας στους επισκέπτες ένα πανόραμα της θεσμικής πολιτιστικής Αθήνας και προσφέροντάς τους αξέχαστες εμπειρίες, συμπεριλαμβανομένων των γευμάτων και κοκτέιλ σε χώρους όπως ο Φάρος του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, το αίθριο του Ωδείου Αθηνών αλλά και η "Fuga" στον Κήπο του Μεγάρου Μουσικής.
Σημαντική ήταν και η συμμετοχή της εγχώριας καλλιτεχνικής κοινότητας σε επιμέρους εκδηλώσεις, ειδικότερα τις προφεστιβαλικές, που περιλάμβαναν αρκετά masterclasses και ομιλίες, από την "Τέχνη του μοντάζ" με τον Αμερικανό μοντέρ του κινηματογράφου Walter Murch, μέντορας της Rolex, και τον Έλληνα ομότεχνό του Γιώργο Μαυροψαρίδη στον κινηματογράφο Άστορ που συντόνισε ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης Ορέστης Ανδρεαδάκης μέχρι τη συζήτηση "Κοινωνικά ευαισθητοποιημένη τέχνη σε διαφιλονικούμενες περιοχές: Δεοντολογία, ευθύνες και ζητήματα αναπαράστασης" ανάμεσα στον Νοτιοαφρικανό εικαστικό William Kentridge, μέντορα της Rolex, και τον Sammy Baloji, καλλιτεχνικό υπότροφο της Rolex από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό που συντόνισε η διευθύντρια του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Κατερίνα Γρέγου στο ΕΜΣΤ.
Οι ουσιαστικές ομιλίες καλλιτεχνών διεθνούς βεληνεκούς που δεν συναντάς συχνά ήταν όπως αποδείχθηκε και στη συνέχεια οι πιο δυνατές ίσως στιγμές του φεστιβάλ που έδωσε έμφαση στην ουσία της καλλιτεχνικής διαδικασίας και εκπαίδευσης καταφέρνοντας να βάλει σε δεύτερο πλάνο τον αναμενόμενο κοσμικό χαρακτήρα της διοργάνωσης, ισορροπώντας μαεστρικά ανάμεσα στη λάμψη, το συναίσθημα και το μοίρασμα της γνώσης και γιορτάζοντας, έτσι, την πραγματική φύση του καλλιτεχνικού κοσμοπολιτισμού.
Λαμπερό γκαλά έναρξης
Με οικοδέσποινα την υπέρκομψη Μαρία Ναυπλιώτου και τις Chóres σε πρωταγωνιστικό ρόλο στην έναρξη και στο γκραν φινάλε, το εντυπωσιακό Gala με το οποίο το "Rolex Arts Festival" συστήθηκε επίσημα στο κοινό στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, μας έδειξε μέσα από 4 θεματικές ενότητες που κάλυψαν το θέατρο, τον χορό, τις εικαστικές τέχνες, τη λογοτεχνία, την αρχιτεκτονική, τη μουσική και τον κινηματογράφο, πώς στα 20 χρόνια που είναι ενεργό το πρόγραμμα "Rolex Mentor and Protégé Arts Initiative" έχει αναδείξει 63 μέντορες που καθοδήγησαν (αντίστοιχα) 63 νέα ταλέντα, ενώ είχαμε την ευκαιρία να δούμε αρκετά από αυτά τα πρόσωπα να μιλούν σε βιντεοσκοπημένα αποσπάσματα –ανάμεσά τους και ονόματα ευρείας αναγνωρισιμότητας, όπως λ.χ. ο Μάρτιν Σκορσέζε, ο Σπάικ Λι, η Margaret Atwood, η Julie Taymor, ο Brian Eno, ο Youssou N'Dour κ.ά.
Άλλοι, πάλι, διάλεξαν να δώσουν το παρών στην Αθήνα. Έτσι, μέσα από οικονομημένες και περιεκτικές ομιλίες, ξετύλιξαν τις εμπειρίες τους και κοινώνησαν την αξία και τη σημασία που έχει η "Rolex Mentor and Protégé Arts Initiative", αναδεικνύοντας παράλληλα το παγκόσμιο πρόσωπό της. Ξεχώρισαν ο σπουδαίος Αμερικανός σκηνοθέτης Robert Wilson, ο οποίος μας κάλεσε να δούμε το θέατρο ως το κατ' εξοχήν πεδίο σύγκλισης όλων των τεχνών, η Αμερικανίδα πρωτοπόρος των εικαστικών Joan Jonas, ο Βρετανός αρχιτέκτονας David Chipperfield –που πολύ πρόσφατα βραβεύτηκε και με Pritzker– ο Βραζιλιάνος μουσικός Gilberto Gil, που δήλωσε ότι το σπουδαιότερο κατόρθωμα της όλης πρωτοβουλίας βρισκόταν στην τριβή των διαφορετικών απόψεων μεταξύ διαφορετικών γενεών, αλλά και η Ινδή σκηνοθέτιδα Mira Nair, η οποία παραλλήλισε την εμπειρία με τις παραδόσεις της χώρας της για τον δάσκαλο και τον μαθητή, λέγοντας ότι τη βοήθησε να αισθανθεί λιγότερο μόνη σε ένα ταξίδι φύσει μοναχικό.
Μάλιστα, ήταν σημειολογικά σημαντικό ότι οι ομιλίες των ανθρώπων της Rolex, δηλαδή της Rebecca Irvin (επικεφαλής της Rolex Mentor and Protégé Arts Initiative) και του CEO της ελβετικής εταιρίας, Jean-Frédéric Dufour, ήρθαν στο τέλος των προσκεκλημένων της βραδιάς, έχοντας λογική επιλόγου. Ο Dufour, ειδικά, αποχαιρέτησε με την ευκαιρία την Irvin και της ευχήθηκε καλή επιτυχία στα νέα της σχέδια, καθώς μετά από 30 χρόνια στη Rolex βάζει πλώρη για κάτι καινούριο. Η πρωτοβουλία, φυσικά, θα συνεχίσει τον δρόμο της κι ένας στόχος της για το μέλλον είναι να συνεχίσει να κάνει πράγματα που δεν θα μπορέσουν ποτέ να υποκατασταθούν από την πρόοδο της τεχνητής νοημοσύνης.
Για το τέλος του γκαλά ο μουσικός τόνος έγινε πανηγυρικός. Η Αμερικανίδα τζαζ τραγουδίστρια Diane Reeves βγήκε στη σκηνή με ένα εκπληκτικό πράσινο φόρεμα κι αφού μας σύστησε την protégé της Song Yi Jeon από τη Νότια Κορέα, τραγουδώντας όμορφα μαζί της σε μια περφόρμανς για φωνή και κιθάρα (έπαιξε ο Βραζιλιάνος Romero Lubambo), ανέλαβε το κλείσιμο της βραδιάς. Περιστοιχισμένη λοιπόν από τον Lubambo και τον Αμερικανό βιολιστή David Aaron Carpenter, έλαβε θέση μπροστά από την προαναφερόμενη εκδοχή της El Sistema Greece Youth Orchestra (ο Caballé- Domenech παρέμεινε μαέστρος) και ερμήνευσε το "Lean On Me" του Bill Withers. Κατά τη διάρκειά του, είδαμε τις κουρτίνες της αίθουσας να ανοίγουν πίσω από την ορχήστρα, φέρνοντας ενώπιόν μας ένα μικρό πλήθος από μέντορες και προστατευόμενους. Το χειροκρότημα των θεατών ήχησε παρατεταμένο και θερμό και συνεχίστηκε, μάλιστα, ακόμα και μετά την τελική υπόκλιση, μέχρι που τα μεγάφωνα μας κάλεσαν έξω, ώστε να απολαύσουμε τις Chores σε ένα ιντριγκαδόρικο απόσπασμα της ψηφιακής όπερας "ARTEMIS: Fountain" της Περουβιανής συνθέτριας Pauchi Sasaki, που ακροβάτησε μεταξύ αρχαιοελληνικής τελετής και μοντερνικότητας –με τα φωτισμένα σιντριβάνια στο Κανάλι να ακολουθούν τη χορογραφία, εντυπωσιάζοντας τους προσκεκλημένους.
Τρώγοντας με τον Lepage και τον Cuaron
Ο Robert Lepage και ο Wlliam Kentridge ήταν ίσως οι πιο… καλοί μαθητές από τους βετεράνους δίνοντας το παρών και ως θεατές στις περισσότερες εκδηλώσεις! Έχοντας την ευκαιρία να φάμε δίπλα δίπλα με τον πρώτο στο κλειστό γεύμα στο αίθριο του Ωδείου Αθηνών το μεσημέρι της Κυριακής εκτιμήσαμε το πνεύμα και τη διάθεσή του να αναδείξει επί της ουσίας τη δουλειά του προστατευόμενού του Αργεντίνου σκηνοθέτη Matias Umpierrez, η δουλειά του οποίου, μια γεύση από την οποία πήραμε με την εγκατάσταση "Museum of Fiction" στο Ωδείο Αθηνών, φέρνει κοντά θέατρο και εικαστικές τέχνες. Όπως μας είπαν χαρακτηριστικά οι δύο δημιουργοί, αλλά και άλλοι με τους οποίους μιλήσαμε, το σημαντικό με το συγκεκριμένο πρόγραμμα είναι ότι συσφίγγει επί της ουσίας τις σχέσεις μέντορα και προστατευόμενου επιτρέποντας σε μια δημιουργική φιλία να δημιουργηθεί και μάλιστα να κρατήσει σε βάθος χρόνου, δίνοντας αντίστοιχες ευκαιρίες δημιουργικής συνεύρεσης με αυτές που έζησαν στην Αθήνα ακόμη και χρόνια μετά τη λήξη του διετούς προγράμματος.
Στην κατά Umpierrez μάλιστα εκδοχή του "Μακμπέθ" του Ουίλιαμ Σαίξπηρ που μεταφέρεται στη μεταδικτατορική Ισπανία των 90S, "εκεί που ξεκίνησαν όσα πληρώνουμε σήμερα" ο μέντορας του έπαιξε τη Λαίδη Μάκμπεθ. "Τα εικαστικά είναι ένα παράθυρο για να δούμε το θέατρο διαφορετικά, έξω από τις συμβάσεις της πλατείας και της σκηνής. Να αλλάξουμε τον κόσμο, τους θεσμούς, τις αντιλήψεις, τα γέννη!" μας είπε χαρακτηριστικά ο Umpierrez σχολιάζοντας την έντονη τουριστικοποίηση της Μαδρίτης όπου ζει τα τελευταία χρόνια αλλά και την επιμονή των καλλιτεχνών να δημιουργούν παρά τις αντιξοότητες. O Lepage μας μίλησε για τη νέα του δουλειά, το "Frame by Frame" στο Βασιλικό Μπαλέτο του Καναδά που τον έφερε σε επαφή με τον συναρπαστικό κόσμο του πρωτοπόρου Καναδού ανιμέιτορ Norman McLaren αλλά και για την ιδιότυπη ησυχία που βασιλεύει στη χώρα του που έχει τα προβλήματα των "τέλειων χωρών", όπου οι αλλαγές γίνονται χωρίς διεκδικήσεις και μαχητικότητα προκειμένου να μην ξύσουν παλιές πληγές.
Προς το γλυκό αλλάξαμε τραπέζι και αφήσαμε τους συνδαιτημόνες μας να ανταλλάξουν λίγα λόγια με τους ξένους δημοσιογράφους που τους πολιορκούσαν (ο Legape σχολίασε χαριτολογώντας την εκκεντρική εμφάνιση ενός από αυτούς που του εξασφάλισε γρήγορη είσοδο στο event… από την πίσω πόρτα σε αντίθεση με τον ίδιο και τον Umpierrez που φορούσαν απλώς πουκάμισα και τους έβαλαν να δείξουν τα διαπιστευτήριά τους!) και συναντήσαμε την 87χρονή εννοιολογική εικαστικό Joan Jonas και τη Βιετναμέζα προστατευόμενή της Thao Nguyen Phan, οι ποιητικές βιντεοεγκαταστάσεις της οποίας αναδεικνύουν άγνωστα ιστορικά γεγονότα της χώρας της, μύθους και σχέσεις εξουσίας. Στην τελευταία Μπιενάλε της Βενετίας το έργο της έκανε αίσθηση, το ίδιο και στην έκθεση των προστατευόμενων της Rolex που μπορείτε να δείτε στο ΕΜΣΤ μέχρι τις 4 Ιουνίου.
Έχοντας επισκεφτεί το Βιετνάμ για να γνωρίσει καλύτερα τις συνθήκες ζωής της προστατευόμενης της η Jonas την έμαθε κατά την ίδια να επιμένει να δημιουργεί με ό,τι έχει, ακόμη και χωρίς ιδιαίτερους πόρους, ενώ το να παρατηρεί την μέντορά της ακόμη και στον τρόπο που μιλάει και σκέφτεται και λιγότερο στο στούντιο ήταν ένα μεγάλο μάθημα για μια καλλιτέχνιδα που επιθυμεί να φέρει στην επιφάνεια τα τραύματα και την αμνησία της χώρας της και των πολιτικών της. Έχοντας περάσει ένα χρόνο στην Ελλάδα κατά τη δεκαετία του ‘60 αναπολεί τις Κυκλάδες, ειδικότερα την Αμοργό, μας είπε λίγο πριν επισκεφτεί το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης με την Thao Nguyen Phan και ελπίζοντας να ξεκλέψει λίγο χρόνο για μια βουτιά.
Εξίσου εμψυχωτικός και γενναιόδωρος με τον προστατευόμενό του Chaitanya Tamhane, ο Alfonso Cuaron συζήτησε υπομονετικά με τους δημοσιογράφους και ήταν ο τελευταίος που έφυγε από το γεύμα. "Ο Chaitanya ήταν που μου έκανε οντισιόν κι όχι εγώ" μας είπε ο Cuaron μιλώντας για την τελική διαδικασία πριν την επιλογή του προστατευόμενου όπου ο μέντορας κάνει συνέντευξη με τους επικρατέστερους. Όπως μας είχε διηγηθεί λίγες ώρες πριν στη συζήτηση που συντόνισε ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης Ορέστης Ανδρεαδάκης, ο Tamhane γνωρίζοντας τους επιλαχόντες θεώρησε ότι δεν έχει καμιά ελπίδα αποφάσισε λοιπόν να εκμεταλλευτεί στο έπακρο τη μία ώρα με τον Cuaron βομβαρδίζοντάς τον με τεχνικές και μη ερωτήσεις για το σινεμά και αποχαιρετώντάς τον με ένα από τα μαγικά του.
"Εγώ κάνω τρικ στο σινεμά πατώντας στην παράδοση των Λυμιέρ, εκείνος είναι μάγος με την κυριολεκτική έννοια" μας είπε ο Cuaron αναφερόμενος στα τελευταία μαγικά που του έδειξε ο προστατευομένός του στην Αθήνα. Στην παρατήρησή του τελευταίου ότι το mentoring μαζί του του άλλαξε τη ζωή και η τελευταία του ταινία το "The Disciple" (2020) φέρει έντονα τις επιρροές του (είναι μάλιστα παραγωγή του Alfonso Cuarón και έχει κερδίσει το βραβεία FIPRESCI και Σεναρίου στο Φεστιβάλ Βενετίας) ο Cuaron έσπευσε να αναφέρει ότι κι εκείνος με τη σειρά του βάσισε κάποιες από τις επιλογές του στο "Roma" επηρεασμένος από τον προστατευόμενό του!
Διαβάστε Επίσης
Μαθήματα ζωής
Στις αξέχαστες στιγμές κρατάμε την εμπνευστική ομιλία της Οσκαρικής σκηνοθέτριας Phyllida Lloyd (Mamma Mia!, Η Σιδηρά Κυρία) που προλόγισε η διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών Κατερίνα Ευαγγελάτου, η οποία εστίασε στις διακρίσεις (έμφυλες και ταξικές) που εξακολουθούν να υπάρχουν στο βρετανικό θέατρο και τις οποίες έχει προσπαθήσει να αμφισβητήσει με πρότζεκτ όπως η "Σεξπιρική Τριλογία του Donmar"· δηλαδή στις τρεις παραστάσεις σεξπιρικών έργων ("Ιούλιος Καίσαρας", "Ερρίκος Δ΄", "Τρικυμία") που ανέβασε η Λόιντ στο θέατρο Donmar του Λονδίνου με αποκλειστικά γυναικείο καστ και τοποθετώντας τη δράση σε περιβάλλον φυλακής. Όσον αφορά στα ερχόμενα σχέδιά της, η Φίλιντα Λόιντ ετοιμάζει μια παράσταση βασισμένη πάνω σε πραγματικό γεγονός, ένα ατύχημα που σημειώθηκε σε συγκρότημα κατοικιών, "αφού το κέρδος έχει γίνει σημαντικότερο από τον άνθρωπο", όπως είπε χαρακτηριστικά. Δεν θα περιμέναμε κάτι λιγότερο από μια δημιουργό που επιμένει να αναζητά την ελευθερία και τη δημιουργία κοινοτήτων μέσω του θεάτρου όσο κι αν η οικονομική λιτότητα έχει στρέψει το βρετανικό θέατρο σε συντηρητικές, δοκιμασμένες συνταγές.
Η αρχιτεκτονική του σήμερα
Η πολύ ενδιαφέρουσα και καλοστημένη ομαδική έκθεση των πέντε υποτρόφων αρχιτεκτονικής της Rolex "Αρχιτέκτων προς Αρχιτέκτονα" που διαρκεί ως τις 4 Ιουνίου στο Μουσείο Μπενάκη της Πειραιώς, παρουσιάζει έργα των Sahel Alhiyari (Ιορδανία), Gloria Cabral (Παραγουάη), Mariam Issoufou Kamara (Νιγηρία), Simon Kretz (Ελβετία), Yang Zhao (Κίνα) μέσα από επεξηγηματικά βίντεο, όπου ο καθένας σχολιάζει το επιλεγμένο κτήριο ή έργο του άλλου, ταξιδεύοντας μας σε όλο τον κόσμο, από την Κίνα στην Ιορδανία και τον Νίγηρα, περνώντας από την Ελβετία στην Παραγουάη.
Μια πολυτελής κατοικία στην έρημο της Ιορδανίας και οι ιδεολογικές και πρακτικές προκλήσεις του να σχεδιάζεις σε μια περιοχή όπου αποψιλώνονται τα δάση βελανιδιάς και "οι κανονισμοί δόμησης και περιβαλλοντικής προστασίας ερμηνεύονται συχνά κατά βούληση" (Sahel Alhiyari, μέντρορας Alvaro Siza), ένα σπίτι καλλιτεχνών στην Κίνα όπου η φύση, η υγρασία και η φθορά εντάσσονται στη γοητεία του (Yang Zhao, μέντρορας Kazuyo Sejima), ένα κέντρο αποκατάστασης παιδιών όπου τα μπάζα γίνονται στέγαστρα προσφέροντας σκιά στους 50 βαθμούς Κελσίου (Gloria Cabral, μέντορας Peter Zumthor), η σωτηρία ενός παλιού τζαμιού και η μετατροπή του σε βιβλιοθήκη και κέντρο γλωσσών σε μια περιοχή της Αφρικής που μαστίζεται από τον αναλφαβητισμό (Mariam Issoufou Kamara, μέντορας Sir David Adjaye), το περίπτερο στην αυλή ενός κέντρου τέχνης της Ελβετίας όπου "ξηλώθηκε η άσφαλτος που σκοτώνει τα δέντρα και μπορεί να προσφέρει σκίαστρο αλλά και προστασία όταν βρέχει στους περαστικούς για να ακούν τα πουλιά ή τους ανθρώπους, αν θέλουν!" (Simon Kretz, μέντορας Sir David Chipperfield).
Τόσο τα έργα που παρουσιάζονται όσο και οι ομιλίες των αρχιτεκτόνων σε συντονισμό του Ηλία Παπαγεωργίου στο κατάμεστο αμφιθέατρο του Μουσείου Μπενάκη της Πειραιώς το Σάββατο 28/5 έφεραν στο προσκήνιο τις προκλήσεις της σύγχρονης αρχιτεκτονικής που συνδέονται κατά κύριο λόγο με τη βιωσιμότητα, την προσβασιμότητα και τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες της εποχής.
Ως προς τα οφέλη του προγράμματος mentoring της Rolex, πέρα από το να τους ανοίξουν δρόμους σε χώρες που δεν δίνουν πάντα ευκαιρίες, οι περισσότεροι τόνισαν ότι συνειδητοποιούν την επιρροή του μέντορά τους σε βάθος χρόνου, συχνά μάλιστα αρκετό καιρό μετά το τέλος του προγράμματος. Η ίδια βραδιά έκλεισε στο αίθριο του μουσείου με open air κινηματογραφικές προβολές από τους υπότροφους του "Rolex Mentor and Protégé Arts Initiative" ενώ είχε προηγηθεί μια "Food Fair" με ελληνικές και όχι μόνο street food γεύσεις και τοπικές μπίρες για τους καλεσμένους και τους δημοσιογράφους.
"Γράφοντας αλλάζεις τον κόσμο"
Η εκλεκτή λογοτεχνική παρέα του Rolex Art Festival (Naomi Alderman, Antonio Garcia Andel, Edem Awumey, Colin Barrett, Julian Fuks, Julia Leigh, Miroslav Penkov, Tracy K.Smith) μας συστήθηκε μέσα από ορισμένους από τους εκπροσώπους της με μια συζήτηση στο Ωδείο Αθηνών το πρωί της Παρασκευής 26/5, ενώ επιλεγμένα έργα τους μπορείτε να ακούσετε online στο πλαίσιο του προγράμματος A word in your ear απαγγελμένα από γνωστούς ηθοποιούς (μεταξύ των οποίων και ο Δημήτρης Καταλειφός, η Κόρα Καρβούνη, η Μαρία Ναυπλιώτου και ο Πάνος Βλάχος) στα αγγλικά και στα ελληνικά.
Όπως συγκινητικά ανέφερε ο Βούλγαρος συγγραφέας Miroslav Penkov, διηγήματα του οποίου έχουν κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Αντίποδες, η διαδικασία της μεταγραφής των αποσπασμάτων που διάλεξαν σε ηχητικά έργα τον πήγε πίσω στον καιρό που μεγάλωνε στη μετακομμουνιστική Βουλγαρία και η βασική του διασκέδαση ήταν να ακούει τις "Χίλιες και μια Νύχτες" σε συνέχειες σε κασέτες ερμηνευμένους από κορυφαίους θεατρικούς ηθοποιούς της εποχής που του αγόραζαν οι γονείς του όταν είχαν χρήματα.
Στο μεσοδιάστημα της αναμονής έπλαθε τις δικές του ιστορίες με τους ήρωες των μεσανατολίτικων παραμυθιών κάτι που θυμηθηκε τις προάλλες και του έφερε δάκρυα στα μάτια, ενώ μας αποκάλυψε ότι έχει έρθει η ώρα να γράψει τη δική του ιστορία για το Ιράν πάνω στο οποίο δουλεύει τα τελευταία χρόνια. "Γράφοντας αλλάζω τον κόσμο, όταν αφαιρώ κάτι από τα βιβλία μου με έναν μαγικό τρόπο εξαφανίζεται και από τον κόσμο" είπε χαρακτηριστικά ο Menkov, ενώ ο Κολομβιανός συγγραφέας Antonio Garcia Andel πρόσθεσε ότι ενώ συνήθως θέλει να ελέγχει τα πάντα και αγωνιά για τις μεταφράσεις των έργων του στην περίπτωση της ηχητικής απόδοσης στα ελληνικά "όλα ακούγονται τέλεια!"
Για πάντα μαθητές
Αντίστοιχα, στη sold out συζήτηση Lifelong Learning, οι Bernardine Evaristo, Julie Taymor (γνωστή μεταξύ άλλων από την κινηματογραφική Φρίντα αλλά και το βραβευμένο με 11 Tony "Βασιλιά των Λιονταριών") και Δημήτρης Παπαϊωάννου μίλησαν για τη δια βίου διαδικασία της μάθησης, τους ανθρώπους που τους άνοιξαν τα φτερά (εν γνώση τους ή και μη, όπως η μαθητεία της δεύτερης στην Ινδονησία όπου ήρθε σε επαφή με τους μάστερ του θεάτρου κούκλας και του θεάτρου μάσκας topeng).
Ο Παπαϊωάννου μίλησε εκτενώς για τη σχέση του με τον Γιάννη Τσαρούχη, από τη στιγμή που του χτύπησε την πόρτα 16 χρονών και προερχόμενος από ένα οικογενειακό περιβάλλον όπου η τέχνη απουσίαζε εντελώς, μέχρι τις αυστηρές παρατηρήσεις που του έκανε όταν άρχισε να ζωγραφίζει παρομοιάζοντας μια φορά τα τριανταφυλλά του με λάχανα ή λέγοντας του ότι θα μπορούσε να είχε γράψει "ένα βιβλίο με τους λόγους που αυτό το φως δεν θα έπρεπε να βρίσκεται εδώ". "Έτσι θέλω τους μέντορες μου, σκληρούς, ειλικρινείς και τρυφερούς με τον τρόπο τους, ενώ κι εγώ με τη σειρά μου δεν μπορώ να συμβουλέψω όσους δεν μπορούν να δουν πέρα από το καλλιτεχνικό τους εγώ" ανέφερε χαρακτηριστικά μνημονεύοντας και τον τρόπο με τον οποίο ο Robert Willson του επέτρεψε να παρακολουθήσει την προετοιμασία της παράστασής του "The Black Rider: The Casting of the Magic Bullets" σε μουσική Tom Waits και κείμενα του William S. Burroughs, μετά από ένα σύντομο και αυστηρό ραντεβού μαζί του που είχε καταφέρει να εξασφαλίσει από μια ελληνίδα βοηθό του.
Η παρουσία του Παπαϊωάννου ως του μόνου μη μέντορα στο πάνελ αλλά και η αναφορά των υπευθύνων της Rolex ότι βρίσκονται σε συζητήσεις μαζί του μας κάνει να πιστεύουμε ότι θα είναι σύντομα ο πρώτος Έλληνας μέντορας του προγράμματος. Άλλωστε αν κάτι μας έλειψε από το φεστιβαλικό πρόγραμμα είναι η παρουσία του ελληνικού καλλιτεχνικού δυναμικού στους ρόλους των μεντόρων και προστατευόμενων, γιατί κατά τ' άλλα έδωσαν δυναμικά το παρών συμμετέχοντας σε παραστάσεις όπως το "Oro" της Khoudia Toure (ένα χορευτικό ταξίδι που ξεκίνησε από τη Σενεγάλη και ταξίδεψε ανά τον κόσμο εμπλέκοντας με διαφορετικούς τρόπους τοπικά σχήματα και αντλώντας αναφορές από διαφορετικά πλαίσια - από τους ήχους της πατρίδας της ως τις κινήσεις των φυλακισμένων, με τους οποίους δούλεψε η χορογράφος) ή συντονίζοντας διαφορετικές συζητήσεις. Ελπίζουμε, πάντως να τους δούμε και σε θέσεις προστατευόμενων και μεντόρων στο μέλλον.
Σε ερώτηση του κοινού σχετικά με το πώς διαχειρίζονται την αποτυχία όλοι συμφώνησαν ότι τη θεωρούν μέρος της δημιουργικής διαδικασίας και δεν τη σκέφτονται ως αποτυχία. "Δεν υπάρχει αποτυχία αν νιώθεις ότι κάνεις περφορμανς για τον Θεό ότι κι αν σημαίνει αυτός για σένα." είπε χαρακτηριστικά η Julie Taymor διευκρινίζοντας ότι η τέχνη δεν χρειάζεται να γίνεται για το box office.
Πώς βρίσκουμε την επαφή και την τρυφερότητα μέσα από την αποξένωση και την ξενοφοβία;
Την Κυριακή 28 Μαΐου κατεβήκαμε στο -1 του Ωδείου Αθηνών και τη Νέα Σκηνή του για να παρακολουθήσουμε το "Listening to walls wear off their colour" με την υπογραφή της Λιβανέζας ηθοποιού και σκηνοθέτιδας Μάγια Ζμπιμπ, του Αυστραλού χορογράφου και χορευτή Λι Σερλ και του Κολομβιανού εικαστικού και visual artist Ματέο Λόπεζ. Όπως μάθαμε πρόκειται για την πρώτη επίσημη συνεργασία μεταξύ προστατευόμενων στο πρόγραμμα καλλιτεχνικής καθοδήγησης "Mentor and Protégé Arts Initiative" της Rolex, η οποία ξεκίνησε το 2016.
Η έννοια της προσφυγιάς, του ταξιδιού, της σχέσης μας με τις πόλεις, της απομόνωσης, με λίγα λόγια μια πολύ παλιά ιστορία που συμβαδίζει με αυτή της ανθρωπότητας, αποτελούν τα βασικά θέματα που εξερευνά η παράσταση, αναζητώντας χώρο για ευαισθησία και τρυφερότητα σε μια στιγμή πλήρους αποξένωσης και ξενοφοβίας, μέσα από ένα κολάζ τριών ιστοριών. Την ιστορία μιας γυναίκας που είναι ερωτευμένη με έναν άγνωστο, ενός άνδρα που θέλει να ξεφύγει από τον εαυτό του και μιας προσφυγοπούλας η οποία καρτερά την επιστροφή στην πατρίδα της.
Οι ιστορίες αυτές μπλέκονται μεταξύ τους και ανασυντίθενται με όχημα τον αφηγηματικό λόγο της σκηνοθέτιδας Μάγια Ζμπιμπ (σε δικό της κείμενο) τα ιδιόμορφα κινούμενα κουτιά που δημιούργησε ο Ματέο Λόπεζ, την αργή κίνηση - χορογραφία των τριών σωμάτων μέσα, έξω και γύρω από αυτά με την υπογραφή του Λι Σερλ, ο οποίος μοιράστηκε τη σκηνή μαζί με τις χορεύτριες Lilian Grace Steiner και Sophia Nomalanga Ndaba από την Αυστραλία. Ο ηχητικός σχεδιασμός του Alistair Macindoe είναι ίσως ένα από τα πιο υποβλητικά στοιχεία της παράστασης, καθώς υπογραμμίζει τον οργανικό τρόπο με τον οποίο είναι συνδεδεμένα τα διαφορετικά κομμάτια της.
Διαβάστε Επίσης
"Are you happy?" Συγκινητική λήξη με μουσικές του κόσμου
Το φεστιβάλ κατέβασε επίσημα την αυλαία του στον Κήπου του Μεγάρου την Κυριακή 28 Μαΐου με μια ατμοσφαιρική συναυλία με τους υπότροφους μουσικής Marcus Gilmore, Dina Elwedidi και Aurelio Martínez μαζί με τα μουσικά τους σύνολα από τις ΗΠΑ, την Αίγυπτο και την Ονδούρα.
Η εκδήλωση της τελετής λήξης ξεκίνησε από την αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη όπου πάνω από τριάντα αιωρούμενα ηχεία, από διαφορετικά ύψη, διαμόρφωσαν ένα μεταβαλλόμενο ηχοτοπίο, με τίτλο "The Predatory Chord" (Η αρπακτική συγχορδία). Ο αναγνωρισμένος Αυστραλός συνθέτης-ερμηνευτής με διεθνή καριέρα, Ben Frost (υπότροφος μουσικής της Rolex με μέντορα τον Brian Eno), δημιούργησε ειδικά για το Μέγαρο Μουσικής αυτή την ηχητική εγκατάσταση, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τη σχέση μας με τη φύση. Ένα ονειρικό ακουστικό περιβάλλον που παντρεύει εικόνες και φωτιστικά εφέ που σχεδίασε ο Γιώργος Τέλλος.
Τη μουσική βραδιά άνοιξε ο Νεοϋορκέζος ντράμερ Marcus Gilmore (προστατευόμενος με μέντορα τον Zakir Hussain την περίοδο 2018-2019), που έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία, ενώ αυτοσχεδίασε στα drums για τη μουσική επένδυση της ταινίας "Soul" της Pixar το 2020, παρέα με τον παππού του, τον θρυλικό Roy Haynes. Ο Marcus παρέμεινε στη σκηνή και στα επόμενα set, ενισχύοντας με τη δυναμική των drums του το άρτιο μουσικό αποτέλεσμα.
Στη συνέχεια το μικρόφωνο πήρε η Αιγύπτια τραγουδίστρια και συνθέτης Dina Elwedidi (προστατευόμενη με μέντορα τον Gilberto Gil, την περίοδο 2012-2013), παίζοντας κιθάρα και ερμηνεύοντας με την ατμοσφαιρική φωνή της παραδοσιακά τραγούδια, μια μείξη της world music με τη μουσική παράδοση του τόπου της.
Ο θρυλικός Βραζιλιάνος τραγουδιστής και τραγουδοποιός Gilberto Gil, ένας εκ των μεντόρων του προγράμματος, ανέβηκε στη σκηνή, ως επίτιμος καλεσμένος, παίζοντας με την κιθάρα του και ερμηνεύοντας συγκλονιστικά 3 κομμάτια samba, ένα διάσημο είδος στη χώρα του που έχει σχηματιστεί, όπως είπε, από διαφορετικά συστατικά που προέρχονται από την Ευρώπη, την Αφρική αλλά και τους ιθαγενείς της Βραζιλίας. Στο τέλος, κάλεσε την προστατευόμενή του στη σκηνή, την Dina για να ερμηνεύσουν μαζί το τραγούδι της.
"Are you happy?" ρώτησε το κοινό ο τραγουδιστής και τραγουδοποιός Aurelio Martínez (προστατευόμενος του την περίοδο 2008-2009, με μέντορα τον Youssou N’Dour), με καταγωγή από την Ονδούρα. Ο Aurelio μέσα από τη δουλειά του αναδεικνύει τη μουσική παράδοση της φυλής Γκαριφούνα, που συνδυάζει στοιχεία των πολιτισμών της Αφρικής, της Καραϊβικής και της Ινδίας. Με την εκρηκτική ενέργειά του και τα τραγούδια με χαρούμενο vibe ξεσήκωσε το κατάμεστο κήπο του Μεγάρου για χορό. Στο γκραν φινάλε, ο Gilberto Gil, η Dina, ο Marcus, ο Aurelio και τα συγκροτήματά τους, ενώθηκαν όλοι μαζί για ένα μουσικό jamming που οδήγησε στο πιο ένθερμο χειροκρότημα.
Η Emma Gladstone, καλλιτεχνική διευθύντρια του Rolex Arts Festival ευχαρίστησε την Αθήνα, για τη θερμή φιλοξενία, ενώ η Rebecca Irvin, διευθύντρια του Rolex Mentoring Program, φανερά συγκινημένη ευχαρίστησε τους συνεργάτες της για το αποτέλεσμα που άφησε τις καλύτερες εντυπώσεις σε όλους μας.
Διαβάστε Επίσης
Στο κανάλι του Rolex Arts Festival στο YouTube μπορείτε να δείτε αναλυτικά τις ομιλίες και εκδηλώσεις του Φεστιβάλ.
