© Έκθεση φωτογραφίας '07:00 – 15:00', Μιχάλης Πατσούρας, PhotoBiennale
"Οι Υπάλληλοι" της Δανέζας συγγραφέα Olga Ravn (εκδόσεις 'Ίκαρος, μετάφραση Σωτήρης Σουλιώτης) ζουν για να δουλεύουν. Είναι το πλήρωμα του Πλοίου Έξι Χιλιάδες που βρίσκεται κάπου έξω από τη γη και αποτελείται από ανθρώπους και ανθρωποειδή, λιγότερο ή περισσότερο εξελιγμένα, που βρίσκονται εκεί στο πλαίσιο ίσως κάποιου πειράματος, ή έχοντας γλιτώσει από κάποια καταστροφή, ή έχοντας απλά υποστεί κάποια εκούσια ή ακούσια βελτιστοποίηση, καθοδηγούμενοι από ανθρώπους ή μηχανές, δεν είναι σαφές αλλά δεν έχει και πραγματική σημασία καθώς και τα δύο πλέον μοιάζουν μεταξύ τους τόσο που συχνά συγχέονται πλήρως.
"Ποτέ δεν έχω βρεθεί εκτός υπαλληλικής απασχόλησης. Φτιάχθηκα για να δουλεύω. Ούτε παιδικά χρόνια είχα, αλλά προσπάθησα να τα φανταστώ. Ο άνθρωπος συνάδελφός μου λέει καμιά φορά ότι δεν θέλει να δουλεύει, και λέει και κάτι πολύ περίεργο, μια χαζομάρα, να δεις πώς το λέει: "Δεν είμαστε μόνο ό,τι κάνουμε” ή "Δεν είμαστε μόνο η δουλειά μας” ή κάτι τέτοιο. Ναι, αλλά τι άλλο είμαστε; Πώς θα βγάλεις το ψωμί σου; Ποιός θα σου κάνει παρέα; Πώς θα την παλέψεις χωρίς δουλειά και χωρίς συναδέλφους;"
Εμείς γνωρίζουμε αυτούς τους "Υπάλληλους" μέσα από τις μαρτυρίες τους, συλλεγμένες σε διάστημα δεκαοχτώ μηνών, έτσι όπως τις καταθέτουν σε μια επιτροπή προκειμένου να κατανοηθεί σε βάθος πώς αυτοί αντιδρούν απέναντι σε μια σειρά αντικείμενα που ήρθαν εκεί από τη Γη και να εκτιμηθεί πώς η διάδραση με αυτά οδήγησε σε μόνιμες αλλαγές στους υπαλλήλους σε ατομικό επίπεδο και τι συνέπειες έχουν αυτές στην παραγωγικότητα.
"Όλοι οι άνθρωποι είναι πια νεκροί. Και εσείς είστε νεκροί. Τα σώματά σας κείτονται εδώ. Γιατί και εσείς ήσασταν άνθρωποι, ή ανθρωποειδή ή τέλος πάντων σας έδωσαν σώματα πολύ υψηλής ποιότητας, των πιο πρόσφατων εκδοχών, έτσι ώστε στον βιοτερματισμό να χάσετε τη ζωή σας μόλις λίγα λεπτά μετά. Όσο λεπτομερέστερη επικαιροποίηση, τόσο γρηγορότερος είναι ο θάνατος κατά τον βιοτερματσμό. Γι αυτό εμείς που ανήκουμε στις προηγούμενες γενιές, εμείς που είμαστε λιγότερο σοφιστικέ πεθαίνουμε πολύ πιο αργά."
Η μελλοντολογική (;) νουβέλα της Ravn, που βρέθηκε στη βραχεία λίστα για το Διεθνές Βραβείο Booker 2021, δεν είναι απλά άλλο ένα σχόλιο για την τεχνητή νοημοσύνη ή για το πώς έχει αλλάξει τη ζωή και τον εαυτό μας, όταν προλαβαίνουμε να το σκεφτούμε, το ότι η τεχνολογία έχει γίνει το wearable που δεν βγάζουμε ποτέ από το σώμα μας. Συνδέοντας αυτή την εξέλιξη με την επικαιροποιημένη εργασιακή αλλοτρίωση που υφίστανται οι σημερινοί "υπάλληλοι", αυτό το σύντομο όσο και επιδραστικό "θρίλερ" επιστημονικής φαντασίας μας καλεί σε έναν οντολογικό στοχασμό και θυμίζει με τον τρόπο της καλής λογοτεχνίας μια συζήτηση που πρέπει να γίνει. Ποιό είναι το παρόν και το μέλλον της εργασίας, πέρα από τα clickbait άρθρα που θέλουν τη νοσοκόμα και την καθαρίστρια ως το προσοδοφόρο επάγγελμα του μέλλοντος, όταν όλα τα άλλα θα γίνονται από την τεχνητή νοημοσύνη; Ποιοί θα επιζήσουν σε ένα κόσμο που τουλάχιστον στο βιβλίο κρύβει πολλές ανατροπές, ακόμη κι αν αυτές προκαλούνται κάποιες φορές από μυρωδιές και αισθήσεις ξεχασμένες ή που κάποια από μας δεν έχουν ζήσει ποτέ, και θέλει τα λιγότερο σοφιστικέ ανθρωποειδή να πεθαίνουν πολύ πιο αργά;
Έχει ενδιαφέρον, πάντως, πώς η εργασία εξελίσσεται σε πηγή έμπνευσης για όλο και περισσότερες/ους δημιουργούς, με μια νεότερη, συχνά, γενιά, να βάζει στο μικροσκόπιο τις εργασιακές συνθήκες, τα όσα άλλοτε θεωρούνταν αυτονόητα αλλά δεν είναι εσαεί, για καλό ή για κακό, και διεκδικεί μια διαφορετική πραγματικότητα με την ψυχική υγεία να βαραίνει συχνά περισσότερο από τις απολαβές.
"Η δουλειά απελευθερώνει"
Αρκεί να ρίξεις μια ματιά στις θεατρικές παραστάσεις της σεζόν, όπου τα έργα που εστιάζουν στην εργασία αναδεικνύονται σε τάση. Το "Αρμπάιτ", το νέο έργο των Γιώργου Παλούμπη, Αντώνη Τσιοτσιόπουλου που παίχτηκε στο θέατρο Σταθμός παίρνει τον τίτλο του από τη γερμανική λέξη για τη δουλειά που είναι ευρέως γνωστή από τη φράση Arbeit macht frei που σημαίνει "Η δουλειά απελευθερώνει", η οποία ήταν γραμμένη σε πύλες στρατοπέδων συγκέντρωσης των Ναζί, όπως το Άουσβιτς.
Στη μαύρη κωμωδία "Interview" που επιστρέφει στο θέατρο Olvio από την ομάδα Εμείς, σε σκηνοθεσία του Χρήστου Θάνου, και παραμένοντας επίκαιρη 10 χρόνια μετά τη δημιουργία της, γινόμαστε μάρτυρες διαφορετικών ιστοριών εργασιακού παραλογισμού που λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια συνέντευξης για δουλειά οδηγώντας τους υποψήφιους σε μία κανιβαλιστική διαδικασία ανταγωνισμού.
Η παράσταση "Δουλειά" στο Studio Mαυρομιχάλη φέρνει στην Ελλάδα ένα σύγχρονο έργο του Μαξ Γουλφ Φρίντλιτς που έκανε αίσθηση διεθνώς ξεκινώντας από το Μπρόντγουεϊ, σε σκηνοθεσία και μετάφραση του Μενέλαου Καραντζά. Πρόκειται για ένα ψυχολογικό θρίλερ με θέμα τη σκληρότητα που χαρακτηρίζει τις σύγχρονες εργασιακές σχέσεις και αφορά την εργασία και την ψυχική υγεία και ειδικότερα το πώς η διαδικτυακή υπερέκθεση και η αλόγιστη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας μπορούν να μετατρέψουν τη δουλειά σε δουλεία.
Και φυσικά, όπως μας έχει ήδη εξηγήσει ο Μιχάλης Σαράντης ως πρωταγωνιστής, η "Κουζίνα" του Άρνολντ Γουέσκερ στο Κιβωτός, σε σκηνοθεσία Γιώργου Κουτλή, είναι μια "πολιτική παραβολή για την εργασία που μας εξουθενώνει αλλά τη χρειαζόμαστε για να επιβιώσουμε. Μια παραβολή για το πώς ένας άνθρωπος που τολμάει να ονειρευτεί καταπίνεται από την ίδια τη "μηχανή" – την κοινωνία, την εργασία. Είναι δηλαδή μια μικρογραφία της κοινωνίας. Ο σύγχρονος εργαζόμενος, όπως ο μάγειρας, είναι μέρος μιας μηχανής, του καπιταλιστικού συστήματος, που δεν αφήνει κανέναν όρθιο. Και αυτό αναπαρίσταται με τρόπο διασκεδαστικό, όχι διδακτικό. Υπάρχει χιούμορ, βλέπουμε ανθρώπους να ονειρεύονται, να ζορίζονται, να τσακώνονται, να τραγουδάνε απ’ την πίκρα τους. Χιούμορ και σκοτάδι εναλλάσσονται συνεχώς."
"Για δέκα χρόνια έζησα από μέσα τι σημαίνει ελληνικό δημόσιο"
Στην εισαγωγή ξαναθυμόμαστε ένα στιγμιότυπο από την προ διετίας έκθεση φωτογραφίας "07:00 – 15:00 | Μιχάλης Πατσούρας" στο Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης σε επιμέλεια του Παναγιώτη Παππά (συνδιοργάνωση: Photometria International Photography Festival). Όπως αναφέρει ο φωτογράφος: "Πρόκειται για το ωράριο λειτουργίας των υπηρεσιών του ελληνικού δημοσίου. Μέχρι πρότινος όνειρο όλων σχεδόν των Ελλήνων ήταν να εξασφαλίσουν μία θέση σε κάποια (οποιαδήποτε) υπηρεσία στον Δημόσιο τομέα, με την προσδοκία ενός σταθερού μισθού και της αίσθησης ασφάλειας και σιγουριάς. Οι συγκυρίες το έφεραν να βρεθώ κι εγώ σ’ αυτή τη θέση, χωρίς ουσιαστικά να το επιδιώξω. Για δέκα χρόνια έζησα από μέσα τι σημαίνει ελληνικό δημόσιο. Γκρίζοι χώροι, άνευροι ρυθμοί, θάλασσες από χαρτιά, που από μέσα τους αναδυόταν καθημερινά το φάσμα της γραφειοκρατίας, καταστέλλοντας κάθε ίχνος ανθρώπινης δημιουργικότητας. Άνθρωποι εξουθενωμένοι, όχι από την κούραση, αλλά από την ανελέητη καθημερινή ρουτίνα, που θα ήταν λιγότερο δυσβάσταχτη αν ο μηχανισμός αυτός λειτουργούσε πιο εύρυθμα. Άνθρωποι που δουλεύουν, ονειρεύονται, γιορτάζουν, βαριούνται, αναζητούν το νόημα που κρύβεται πίσω από όλο αυτό και μαζί πολλές φορές την έξοδο "κινδύνου”.
Η πρόθεσή μου δεν ήταν σε καμία περίπτωση να εκθέσω τους πρώην συναδέλφους μου, αλλά να καταγράψω τη ζωή και την καθημερινότητά τους. Παρατήρηση και καταγραφή λοιπόν αποτελεί αυτή η δουλειά μου, που οι συγκυρίες το έφεραν να αποκτήσει διαστάσεις κοινωνικοϊστορικού ντοκουμέντου, δεδομένου ότι αυτήν τη στιγμή στην Ελλάδα ο δημόσιος τομέας αντιμετωπίζεται ως αποδιοπομπαίος τράγος της κρίσης. Ευρωπαίοι και ντόπιοι ιθύνοντες έκριναν ότι η εξυγίανση αυτού του χώρου θα ανοίξει το δρόμο προς την ανάπτυξη και την οικονομική μεταρρύθμιση της χώρας. Όπως και να έχει, το όνειρο του Έλληνα για μια θέση στο δημόσιο καταρρέει και τα θεμέλια του δυσλειτουργικού αυτού μηχανισμού έχουν ήδη αρχίσει να τρίζουν. Τι μέλλει γενέσθαι, οψόμεθα…"
