Νικόλας Γιατρομανωλάκης: "Στην Ελλάδα το να πεις τις λέξεις πολιτισμός και ανάπτυξη στην ίδια φράση είναι κάτι κακό"

Τι ρόλο παίζει τελικά ο σύγχρονος πολιτισμός στη σύγχρονη ζωή και ειδικότερα της Ελλάδας και πότε θα αποτελέσει πολιτική προτεραιότητα; Πόσο πολιτι(στί)κ ή απολιτι(στί)κ είναι η νέα γενιά; Έχουμε πολιτική για τον κινηματογράφο; Γιατί δεν έχει καταφέρει να ανοίξει εστιατόριο στα δημόσια μουσεία της πόλης; Από τις πρόσφατες κινητοποιήσεις ενάντια στο ΠΔ για τα πτυχία των καλλιτεχνών και την απουσία του πολιτισμού στο debate των πολιτικών αρχηγών μέχρι την ιστορία επιτυχίας του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης κι από την πολιτική για τον κινηματογράφο και το βιβλίο ως την προστασία των ιστορικών κινηματογραφικών αιθουσών και την προσβασιμότητα στην τέχνη, η συζήτηση με τον Υφυπουργό Πολιτισμού & Αθλητισμού, αρμόδιο για θέματα σύγχρονου πολιτισμού, Νικόλα Γιατρομανωλάκη, λίγο πριν τη λήξη της θητείας του, φέρνει στην επιφάνεια επείγοντα ζητήματα σχετικά με το πώς αντιλαμβανόμαστε τον πολιτισμό, τη βιωσιμότητα των δημιουργών και το στοίχημα της εξωστρέφειας. 

Θεωρείτε επιτυχημένη τη θητεία σας; 
Δεν θα το κρίνω εγώ αυτό. Αυτό που θα πω όμως είναι ότι έγιναν πολλά που δεν είχαν γίνει για χρόνια, αλλά και νέα καινοτόμα έργα. Φυσικά ο χρόνος ποτέ δεν επαρκεί, ούτε τελειώνει ποτέ η προσπάθεια, υπάρχουν ακόμα πολλά να γίνουν. Όμως νιώθω ότι στο τέλος αυτής της 4ετίας τα πράγματα είναι πολύ καλύτερα από στην αρχή της. Και τα στοιχεία το επιβεβαιώνουν.

"Η πανδημία κάπως επιβεβαίωσε αρκετά που λέγαμε (π.χ. για την ανάγκη εργασιακών και ασφαλιστικών μεταρρυθμίσεων) και το Ταμείο Ανάκαμψης μας έδωσε μια χρηματοδοτική δυνατότητα που δεν είχε ποτέ μέχρι τώρα το κομμάτι του σύγχρονου πολιτισμού ώστε να καινοτομήσουμε. Έργα όπως η μείωση/κατάργηση του τέλους επιτηδεύματος, η πολιτιστική συνταγογράφηση, η αναβίωση της χειροτεχνίας, η αναβάθμιση πολιτιστικών υποδομών, η ανάπτυξη δεξιοτήτων στον κλάδο είναι έργα που υλοποιούνται στο πλαίσιο του Ταμείου Ανάκαμψης".

Ποιο ήταν το πιο σημαντικό που πετύχατε ως ο πρώτος υφυπουργός σύγχρονου πολιτισμού και ποιο αυτό που σας πειράζει περισσότερο που δεν καταφέρατε; 
Δεν είναι ένα μεμονωμένο πράγμα. Για πρώτη φορά υπήρξε ολοκληρωμένη στρατηγική που πάει ως το 2030 και ένας οδικός χάρτης προς τα εκεί. Ακόμα και το ακανθώδες θέμα της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης το είχαμε εξαρχής συμπεριλάβει σε αυτή τη στρατηγική. Όμως η πανδημία μας καθυστέρησε σε διάφορα καθώς για ένα μεγάλο διάστημα έπρεπε να εστιάσουμε αλλού. Επίσης επιβράδυνε και τις υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ και το νομοθετικό του έργο. Από την άλλη πλευρά η πανδημία κάπως επιβεβαίωσε αρκετά που λέγαμε (π.χ. για την ανάγκη εργασιακών και ασφαλιστικών μεταρρυθμίσεων) και το Ταμείο Ανάκαμψης μας έδωσε μια χρηματοδοτική δυνατότητα που δεν είχε ποτέ μέχρι τώρα το κομμάτι του σύγχρονου πολιτισμού ώστε να καινοτομήσουμε. Έργα όπως η μείωση/κατάργηση του τέλους επιτηδεύματος, η πολιτιστική συνταγογράφηση, η αναβίωση της χειροτεχνίας, η αναβάθμιση πολιτιστικών υποδομών, η ανάπτυξη δεξιοτήτων στον κλάδο είναι έργα που υλοποιούνται στο πλαίσιο του Ταμείου Ανάκαμψης.

Γιατί δεν κατεβαίνετε στις εκλογές; 
Στην δεδομένη χρονική στιγμή επέλεξα να εστιάσω μέχρι τέλους στο έργο στο ΥΠΠΟΑ, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. 

Το ταμπού της προστιθέμενης αξίας του πολιτισμού

Η θεματική του πολιτισμού απουσίασε από το debate, παρόλα αυτά τα αιτήματα των καλλιτεχνών έχουν κυριαρχήσει τα τελευταία χρόνια στη δημόσια ατζέντα, ενώ η σημασία του πολιτισμού για τον τουρισμό και την ανάπτυξη είναι αδιαμφισβήτητη. Τελικά πόσο μας νοιάζει ο πολιτισμός ως χώρα και ποιο είναι το ποιο βασικό που πρέπει να γίνει για να θωρακίσουμε τον κλάδο αλλά και να αναδείξουμε τη δυναμική του προς όφελος όλων μας; 
Μια πρόκληση από την πρώτη μέρα ήταν να πείσουμε ότι ο πολιτισμός έχει σημασία, ότι έχει αντίκτυπο στην οικονομία και στην ανάπτυξη και στην εκπαίδευση και στην κοινωνική συνοχή. Ζούμε σε μια χώρα που αντιλαμβάνεται μόνο την εγγενή αξία του πολιτισμού και όχι την προστιθέμενη αξία που μπορεί να έχει σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. Σίγουρα παίζουν ρόλο και τα ταμπού που έθεσε η αριστερά σε αυτό το επίπεδο, ότι, για παράδειγμα, το να πεις τις λέξεις πολιτισμός και ανάπτυξη στην ίδια φράση είναι κάτι κακό, ότι δεν θα πρέπει να έχουμε αντικειμενικούς δείκτες του πώς πάνε τα πράγματα αλλά απλώς να κινούμαστε βάσει συναισθημάτων και αντιλήψεων που πολλές φορές δεν βασίζονται στην πραγματικότητα. Όλα αυτά όμως υπονόμευσαν εντέλει τον κλάδο και έκαναν τους επαγγελματίες του να μοιάζουν με χομπίστες, κάτι που είναι ανακριβές και άδικο.

Τι ρόλο θεωρείτε ότι παίζει ο πολιτισμός στην εποχή μας στη σύγχρονη ζωή διεθνώς και ειδικότερα στη χώρα μας; 
Ο πολιτισμός όπως όλα τα πράγματα εξελίσσεται και αντανακλά κάθε φορά την εποχή στην οποία παράγεται. Υπάρχουν διεθνώς σημαντικές προκλήσεις και μεγάλες συζητήσεις για τον πολιτισμό, το περιβάλλον αλλάζει ραγδαία. Εμείς εδώ είμαστε προσκολλημένοι ακόμα στις ίδιες συζητήσεις: πόσα θα είναι τα λεφτά και ποιος θα τα πάρει, ποιος θα μπει διευθυντής πού.  Τα υπόλοιπα, τα βαθιά, στρατηγικά ζητήματα, μας αφήνουν κάπως αδιάφορους, τους. Ευτυχώς υπάρχουν και εξαιρέσεις.

Οι πολιτικοί που κυριαρχούν στην επικαιρότητα ποια σχέση βλέπετε να έχουν με τον πολιτισμό; 
Έχω γνωρίσει εξαιρετικά φιλότεχνους και καλλιεργημένους πολιτικούς, με εντυπωσιακές γνώσεις και ευρυμάθεια Το θέμα της γνώσης της πολιτιστικής διαχείρισης και πολιτικής είναι βέβαια κάτι διαφορετικό.

Ποια είναι η γνώμη σας για το σήμερα και το αύριο του σύγχρονου πολιτισμού στην Ελλάδα σήμερα; Βλέπετε κάποιες αναδυόμενες τάσεις;
Νομίζω ότι ακόμα προσπαθεί να βγει από τη σκιά της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και να βρει τα πατήματα και την ταυτότητά του. Υπάρχει ευτυχώς ποικιλομορφία, δεν κάνουν όλοι τα ίδια, υπάρχει πλούσια παραγωγή και πολλές ενδιαφέρουσες καλλιτεχνικές ματιές και προσεγγίσεις. Νιώθω πάντως ότι ακόμα μιλάμε κυρίως για χαρακτηριστικά συγκεκριμένων καλλιτεχνών, όχι του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού στο σύνολό του. Αρχίζουν όμως να διαμορφώνονται κάποιες "σχολές" κυρίως ως προς την θεματική και την αισθητική, στο design, στο θέατρο, στον κινηματογράφο και αλλού. 

"Το απολιτιστίκ και το απολιτίκ έχουν σημεία που τέμνονται όπως και το πολιτιστίκ και το πολιτίκ, αλλά δεν ταυτίζονται απολύτως"

Από άποψη πολιτισμού η Ελλάδα και ειδικότερα η Αθήνα είχε ένα hype την εποχή της κρίσης ως ένα εργαστήριο ζυμώσεων, γεγονός που εμπεριείχε μεν έναν εξωτισμό, έστρεψε παρόλα αυτά τα φώτα σε περισσότερους καλλιτέχνες και πρωτοβουλίες μετά από χρόνια. Ποιά είναι η κατάσταση σήμερα; Υπάρχει διεθνές ενδιαφέρον για τον σύγχρονο πολιτισμό που παράγεται σήμερα στην Ελλάδα και τι αναζητά σε αυτήν το διεθνές κοινό;  
Υπάρχει έντονο ενδιαφέρον. Την τελευταία τριετία έχουν υπάρξει πολλά και σημαντικά ξένα δημοσιεύματα για την αθηναϊκή σκηνή. Σίγουρα έπαιξε ρόλο το άνοιγμα του ΕΜΣΤ αλλά και η λειτουργία του Καπνεργοστασίου. Και σίγουρα όλοι αυτοί δεν αναζητούν μια ρέπλικα του Βερολίνου ή της Νέας Υόρκης αλλά κάτι που να είναι αυθεντικό, να αντανακλά την ιστορία μας (εννοώ και την πρόσφατη), τη γεωγραφική μας θέση, το προφίλ μας, αλλά ευτυχώς έχει ξεφτίσει ο οριενταλισμός και εξωτισμός. Επίσης συμβάλλουμε κι εμείς σε αυτό ως ΥΠΠΟΑ, χρηματοδοτώντας στο πλαίσιο του Ταμείου Ανάκαμψης προγράμματα εξωστρέφειας όπως το πρόσφατο showcase του Εθνικού Θεάτρου το οποίο έφερε στην Αθήνα ξένους παραγωγούς και δημοσιογράφους.

"Πότε ξανά είχαμε τόση ελεύθερη καλλιτεχνική δημιουργία, τόσες παραγωγές με ΛΟΑΤΚΙ+ θεματολογία και συντελεστές, με ΑμεΑ συντελεστές, με ώσμωση Ελλήνων και μεταναστών πρώτης και δεύτερης γενιάς, με παραγωγές γύρω από την Ρομά κοινότητα; Και δεν λέω μόνο για τις ιδιωτικές πρωτοβουλίες αλλά και για τους κρατικούς φορείς."

Είδαμε, πρόσφατα, την sold out παράσταση "Goodbye, Lindita" της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου του νεαρού Μάριο Μπανούσι να αποσπά το ενδιαφέρον για να παιχθεί σε σκηνή στο εξωτερικό. Τα παιδιά των Αλβανών μεταναστών ξέρουμε ότι έχουν περάσει δύσκολα και πλέον συμμετέχουν πολύ ενεργά στο πολιτιστικό γίγνεσθαι, την ίδια ώρα που επαναλαμβάνουν τα προβλήματα που έχουν οι γονείς τους να εξασφαλίσουν για παράδειγμα μια σύνταξη. Θεωρείτε ότι έχουν γίνει βήματα για να γίνει η Ελλάδα μια δίκαιη, συμπεριληπτική χώρα;  
Θεωρώ ότι ο πολιτισμός μας είναι συμπεριληπτικότερος από ποτέ και ας υπάρχουν τριγύρω φωνές που μιλάνε για φίμωση και λογοκρισία. Πότε ξανά είχαμε τόση ελεύθερη καλλιτεχνική δημιουργία, τόσες παραγωγές με ΛΟΑΤΚΙ+ θεματολογία και συντελεστές, με ΑμεΑ συντελεστές, με ώσμωση Ελλήνων και μεταναστών πρώτης και δεύτερης γενιάς, με παραγωγές γύρω από την Ρομά κοινότητα; Και δεν λέω μόνο για τις ιδιωτικές πρωτοβουλίες αλλά και για τους κρατικούς φορείς όπως η ΕΛΣ, το Εθνικό, το Φεστιβάλ Αθηνών, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης αλλά και θεσμούς όπως η Μπιενάλε, αλλά και projects που επιχορηγούνται από το ΥΠΠΟΑ. Άρα ναι, έχουν γίνει βήματα, αλλά προφανώς πρέπει να γίνουν και άλλα. 

Τα θέατρα και δη παραστάσεις που μιλούν σε ένα νεότερο ηλικιακά κοινό σημειώνουν συνεχόμενα sold-out, ενώ μεγάλο ρεύμα έχουν και οι συναυλίες και τα φεστιβάλ παντός είδους. Πώς βλέπετε αυτό το νέο κοινό που γεμίζει τις πολιτιστικές εκδηλώσεις και που στον Τύπο παρουσιάζεται συχνά ως απολιτίκ; 
Πρώτα από όλα να πω ότι τα δεδομένα που έχουμε επιβεβαιώνουν την σημαντική αύξηση της πολιτιστικής συμμετοχής. Επίσης παρότι το Freedom Pass λοιδορήθηκε, είχαμε στο πλαίσιο του πολιτιστικές συναλλαγές ύψους €1 εκατ. Για αυτό προτείναμε και τη συνέχισή του στη λογική του Youth Pass. Το νέο κοινό δεν πρέπει να έχει εμπόδια στην πρόσβαση στην τέχνη, ούτε οικονομικά ούτε άλλα. Και θα μπουν και τα βιβλία στο Youth Pass. Και όταν λέω βιβλία εννοώ και τα comics και τα manga, όλα. Για το αντίστοιχο culture pass στη Γαλλία υπήρξε μια έντονη συζήτηση. Ότι και καλά να μπορούν να αγοράζουν μόνο Προυστ, όχι comics. Εγώ διαφωνώ. Από εκεί και πέρα το απολιτιστίκ και το απολιτίκ έχουν σημεία που τέμνονται όπως και το πολιτιστίκ και το πολιτίκ, αλλά δεν ταυτίζονται απολύτως. 

Ο σύγχρονος πολιτισμός παραμένει φτωχός συγγενής σε σχέση με τις αρχαιότητες. Θα αλλάξει ποτέ αυτό;  
Όχι. Αλλά νομίζω ότι έχει ήδη μειωθεί η ψαλίδα.

Το αφήγημα ότι η κυβέρνηση "μισεί τον πολιτισμό και τους καλλιτέχνες" αν και απολύτως αβάσιμο αποδείχθηκε ισχυρό

Παρά την πολυπλοκότητα και δι-υπουργικότητα του θέματος χρεώνεται σε σας ο χειρισμός του ΠΔ για τα πτυχία των καλλιτεχνών που οδήγησε σε εβδομάδες κινητοποιήσεων, καταλήψεις και κλειστό το Εθνικό Θέατρο. Ποια είναι η αποτίμησή σας; Πώς προχωράει το θέμα; 
Ως ΥΠΠΟΑ ασχολούμαστε με το θέμα από το 2020, πολύ πριν προκύψει το θέμα με αφορμή το ΠΔ του Υπ. Εσωτερικών, και μάλιστα το έχουμε εντάξει από τότε στο Ταμείο Ανάκαμψης. Όμως, όπως λέτε, δεν είναι ένα θέμα που μπορεί να λυθεί μονομερώς από το ΥΠΠΟΑ και για αυτό είναι πολύ σημαντικό ότι επιτέλους μετά από δεκαετίες ΥΠΠΟΑ και Υπ. Παιδείας κάθονται στο ίδιο τραπέζι. Μόνο έτσι μπορεί να λυθεί το θέμα. Στο προεκλογικό πρόγραμμα η ΝΔ έχει εντάξει την ίδρυση Ανώτατης Σχολής Παραστατικών Τεχνών κάτι που αποτελεί και δέσμευση του Πρωθυπουργού εξάλλου. 
Επίσης επιμένω ότι το ζήτημα εργαλειοποιήθηκε από κάποιους. Δεν άλλαξε τίποτα στο κομμάτι της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης σε σχέση με το τι έκανε ή δεν έκανε ο ΣΥΡΙΖΑ την περίοδο 2015-2019, αλλά τότε δεν ενορχηστρώθηκαν τέτοιες κινητοποιήσεις. Ούτε όταν προκηρύσσονταν θέσεις ΔΕ ΗΘΟΠΟΙΩΝ το 2018, ούτε όταν το 2017 ο ΣΥΡΙΖΑ είπε ότι στα ΔΗΠΕΘΕ αρκεί να έχεις απολυτήριο γυμνασίου για να γίνεις καλλιτεχνικός διευθυντής. 
Ίσως γι’ αυτό στοχοποιήθηκα ως εκφραστής και εκπρόσωπος της κυβέρνησης στο θέμα αυτό: Γίνονταν τα σωστά πράγματα αλλά δεν πιστώνονταν στην κυβέρνηση ως θετικά, αλλά ως αρνητικά γιατί το αφήγημα ότι "μισεί τον πολιτισμό και τους καλλιτέχνες" αν και απολύτως αβάσιμο αποδείχθηκε ισχυρό, και μην γελιόμαστε, υπήρχαν πολλοί που περιμέναν στη γωνία την οποιαδήποτε κίνηση της Κυβέρνησης στο καλλιτεχνικό πεδίο χωρίς να μπαίνει κανείς στον κόπο να αξιολογήσει αν πρόκειται για κάτι όντως αρνητικό γι’ αυτούς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το μητρώο καλλιτεχνών, που πριν καλά-καλά ξεκινήσει να λειτουργεί χαρακτηρίστηκε από μερίδα συνδικαλιστών και μέρος της αντιπολίτευσης ως εργαλείο φακελώματος και αναγκαστήκαμε και τότε να υποστούμε εντελώς αστήρικτες και αναιτιολόγητες επιθέσεις, ενώ στο τέλος, οι ίδιοι που μας κατηγορούσαν για την δημιουργία του, μας παρακαλούσαν να παρατείνουμε την λειτουργία του. Το ενδιαφέρον είναι ότι όποτε τα επιχειρήματα της αντιπολίτευσης καταρρίπτονταν έρχονταν άλλα στη θέση τους και όταν εξαντλούνταν και αυτά, κάπως στο τέλος έλεγαν "διορίσατε παιδιοβιαστές" και έκλειναν τη κουβέντα. 
Και κάτι τελευταίο για το Εθνικό Θέατρο: Η κατάληψή του στοίχισε περίπου μισό εκατομμύριο ευρώ στους Έλληνες φορολογούμενους, από τους οποίους στερήθηκε και η πρόσβαση στις παραστάσεις τους, την ίδια ώρα που εμείς έχουμε εντάξει έργα €7 εκατομμυρίων για τα μέχρι πρόσφατα κατειλημμένα κτίριά του, χώρια έργα όπως το showcase που προανέφερα. Ποιος λοιπόν στηρίζει το Εθνικό και ποιος το υπονομεύει;

"Υπήρχαν πολλοί που περιμέναν στη γωνία την οποιαδήποτε κίνηση της Κυβέρνησης στο καλλιτεχνικό πεδίο χωρίς να μπαίνει κανείς στον κόπο να αξιολογήσει αν πρόκειται για κάτι όντως αρνητικό γι’ αυτούς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το μητρώο καλλιτεχνών, που πριν καλά-καλά ξεκινήσει να λειτουργεί χαρακτηρίστηκε από μερίδα συνδικαλιστών και μέρος της αντιπολίτευσης ως εργαλείο φακελώματος, ενώ στο τέλος, οι ίδιοι που μας κατηγορούσαν για την δημιουργία του, μας παρακαλούσαν να παρατείνουμε την λειτουργία του"

Το θέμα της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης είναι κομβικό τόσο για τον πολιτισμό που παράγεται στη χώρα όσο και για τους μελλοντικούς θεατές. Τι μπορεί να αλλάξει; 
Το πρώτο και κύριο είναι να γίνει διασύνδεση των σχολών παραστατικών τεχνών με το υπόλοιπο εκπαιδευτικό σύστημα. Να σπάσουν τα σιλό, να υπάρξει διαπερατότητα και διαβάθμιση. Μπορεί να γίνει αρκεί να το θέλουν όλοι. Και δεν εννοώ την εκάστοτε κυβέρνηση. Δεν είναι τυχαίο ότι ο ΣΥΡΙΖΑ το 2015 είχε προαναγγείλει εξελίξεις στο θέμα και τελικά δεν έκανε τίποτα όσο ήταν κυβέρνηση και ας έχει δυνατά ερείσματα στον χώρο. 
Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Πριν κάποια χρόνια υπήρχε ένα αφιέρωμα για το θέμα στην Lifo με πολλές και ενδιαφέρουσες απόψεις. Μεταξύ άλλων που είχαν ερωτηθεί, ήταν και ο Αργύρης Ξάφης που είχε πει ότι "η μεγαλύτερη παθογένεια έχει να κάνει με το πλήθος των σχολών … πιστεύω ακράδαντα ότι πρέπει να μειωθεί πολύ ο αριθμός των δραματικών σχολών και από τις τριάντα και πλέον που υπάρχουν και βγάζουν εξακόσιους και πλέον ηθοποιούς κάθε χρόνο, να είναι λιγότερες από δέκα. Αυτό πιστεύω ότι είναι το βασικό καρκίνωμα στον χώρο αυτόν, όπου γίνεται εμπόριο ονείρων των παιδιών, των ανθρώπων που θέλουν να σπουδάσουν, και υπάρχει τρομακτική εκμετάλλευση".

Προσβασιμότητα, μουσεία και εστιατόρια

Η προσβασιμότητα από ΑΜΕΑ στον πολιτισμό στη χώρα μας είναι σε εμβρυακό στάδιο. Γιατί; Τι έχει γίνει σχετικά;
Δεν είναι ακριβές αυτό. Και εδώ έχουν γίνει σημαντικά βήματα, κυρίως γιατί πλέον υπάρχει ένας συντονισμένος τρόπος υλοποίησης χάρη στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα ΑμεΑ. Έχουμε ειδικό πρόγραμμα επιχορήγησης πολιτιστικών δράσεων για ΑμεΑ. Επιπλέον, χρηματοδοτούμε προγράμματα που θα διευκολύνουν την πρόσβαση ΑμεΑ στον πολιτισμό: από το πρόγραμμα καθολικής κινηματογραφικής προσβασιμότητας Σινεμά για Όλους του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης μέχρι την αναβάθμιση της προσβασιμότητας στους χώρους του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου και την εκπαίδευση ταξιθετών για την καθοδήγηση θεατών με μερική ή ολική τυφλότητα. Ενθαρρύνουμε τη συμμετοχή ΑμεΑ καλλιτεχνών: Από το Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας μέχρι το Εθνικό Θέατρο που για πρώτη φορά υπέγραψε σύμβαση με ηθοποιό με σύνδρομο Down. Το ΕΜΣΤ είναι το πρώτο και μόνο μουσείο στην ΕΕ που είναι πολυαισθητηριακά φιλικό σε άτομα στο φάσμα του αυτισμού. Η ψηφιοποίηση της κάρτας αναπηρίας από το Υπ. Εργασίας μας επιτρέπει πλέον να απλοποιήσουμε την είσοδο ΑμεΑ σε χώρους πολιτισμού. Και φυσικά η Ακρόπολη έχει γίνει πλέον απολύτως προσβάσιμη. Και αυτά είναι μόνο η αρχή.

Η επανεκκίνηση του ΕΜΣΤ και η δημοφιλία του ειδικά και σε νέες ηλικίες είναι από τα πιο σημαντικά έργα της θητείας σας. Γνωρίζουμε όμως ότι αποτέλεσε προτεραιότητα για την κυβέρνηση και έγιναν όλα όσα έπρεπε για να πετύχει τόσο σε επίπεδο budget οσο και επιλογών. Είναι η εξαίρεση; Συχνά ακούω το παράπονο "Εμείς δεν είμαστε ΕΜΣΤ, δείτε τις χρηματοδοτήσεις μας" από σημαντικούς φορείς της σύγχρονης τέχνης και δη περιφερειακούς. Μπορεί να τους υποστηρίξει η πολιτεία για να γίνουν πιο ανταγωνιστικοί και να προσφέρουν το έργο που θα μπορούσαν; 
Όταν το ΕΜΣΤ δεν λειτουργούσε κανονικά επί 20 χρόνια ήταν πρόβλημα. Τώρα που επιτέλους λειτουργεί και λειτουργεί καλά είναι πάλι πρόβλημα; Είναι το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, δεν έχουμε δα κι άλλα! Δεν ξέρω σε ποιους φορείς αναφέρεστε, αλλά έχει γίνει αυτά τα χρόνια απίστευτο κυνήγι να εξασφαλίσουμε πόρους για πολλούς θεσμούς. Αν μιλάτε για άλλους εποπτευόμενους φορείς του ΥΠΠΟΑ, έχουμε εντάξει πολλά και μεγάλα τους έργα στο Ταμείο Ανάκαμψης, έργα που ξεπερνούν τα €60 εκατομμύρια. Επίσης το ΥΠΠΟΑ δεν έχει δικό του ΕΣΠΑ, πηγαίνουμε και ζητάμε χρηματοδότηση από όλες τις περιφέρειες, ενώ συχνά λαμβάνουμε ελλιπείς προτάσεις από φορείς. Την ίδια στιγμή υπάρχουν πολλά χρήματα σε προγράμματα όπως το Creative Europe που μένουν αναξιοποίητα. Κακά τα ψέματα πολλοί πολιτιστικοί φορείς δεν ξέρουν πώς και πού να αναζητήσουν πόρους. Τους έχουμε βοηθήσει εμείς μεν αλλά αυτό δεν αρκεί. Για αυτό μεταξύ άλλων δημιουργούμε και την πλατφόρμα ανάπτυξης δεξιοτήτων και επενδύουμε πολύ γενικότερα στο ζήτημα της ανάπτυξης μιας νέας γενιάς επαγγελματιών που να έχουν τα απαιτούμενα εφόδια προκειμένου να διοικούν πολιτιστικούς οργανισμούς.

"Υυπάρχουν πολλά χρήματα σε προγράμματα όπως το Creative Europe που μένουν αναξιοποίητα. Κακά τα ψέματα πολλοί πολιτιστικοί φορείς δεν ξέρουν πώς και πού να αναζητήσουν πόρους. Τους έχουμε βοηθήσει εμείς μεν αλλά αυτό δεν αρκεί. Για αυτό μεταξύ άλλων δημιουργούμε και την πλατφόρμα ανάπτυξης δεξιοτήτων και επενδύουμε πολύ γενικότερα στο ζήτημα της ανάπτυξης μιας νέας γενιάς επαγγελματιών που να έχουν τα απαιτούμενα εφόδια προκειμένου να διοικούν πολιτιστικούς οργανισμούς."

Μιλώντας για το ΕΜΣΤ, αλλά και για την Πινακοθήκη, ή για το MOMus, θα αποκτήσουν ποτέ τα μουσεία μας εστιατόρια και καφέ αντίστοιχα του κύρους τους; Είναι τόσο δύσκολο να φιλοξενήσουν κουζίνες στα διεθνή πρότυπα;
Κληρονομήσαμε χώρους (και οι τρεις που αναφέρετε) που στον αρχικό σχεδιασμό τους προβλεπόταν μεν εστιατόριο αλλά λειψό, κουτσουρεμένο, χωρίς εξαερισμό και χωρίς τη δυνατότητα να μαγειρέψει κανείς. Με άλλα λόγια, μπορεί κανείς να σερβίρει κρύα πιάτα μόνο ή να τα φέρει από αλλού μαγειρεμένα και να τα ζεστάνει σε φουρνάκι! Λάθος; Τεράστιο. Δεν ξέρω ποιος είχε αυτή τη φαεινή ιδέα. Είμαστε στη φάση λοιπόν που προσπαθούμε να το διορθώσουμε αυτό. Άκουγα επίσης έναν υποψήφιο βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ να λέει ότι ήταν όλα έτοιμα στο ΕΜΣΤ και εμείς κόψαμε την κορδέλα Μακάρι να ήταν έτσι! Σε έξι μήνες κάναμε ότι δεν είχε γίνει χρόνια και μάλιστα χωρίς να δαπανηθούν επιπλέον πόροι. Επιδιορθώσαμε προβλήματα του κτιρίου, στήσαμε δίκτυα και ψηφιακά συστήματα, στήσαμε την ίδια την έκθεση και τον φωτισμό της, αναπτύξαμε πωλητήριο, διασώσαμε τη δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος το οποίο είχε επί ΣΥΡΙΖΑ απειλήσει να την αποσύρει γιατί το έργο δεν προχωρούσε, και άλλα πολλά. Κάναμε και τον διαγωνισμό για το καφέ και εστιατόριο, αλλά με το αγκάθι που σας ανέφερα παραπάνω, εξ ου και λειτουργεί το καφέ μόνο σε αυτή τη φάση.

Η ανάγκη για την ύπαρξη επιπλέον σταθερών πόρων χρηματοδότησης του πολιτισμού 

Το μητρώο καλλιτεχνών και οι χρηματοδοτήσεις για τον σύγχρονο πολιτισμό έδωσαν μια ανάσα, έστω και καθυστερημένα, σε έναν κατεξοχήν πληγωμένο τομέα, και δη εν μέσω πανδημίας. Παρόλα αυτά η βιωσιμότητα παραμένει ζητούμενο για πολλούς καταξιωμένους δημιουργούς. Δεν θα μπορούσε να γίνει ένα είδος Arts Council που να χρηματοδοτεί μόνιμα τον σύγχρονο πολιτισμό; 
Το θέμα δεν είναι (μόνο) το Arts Council. Άντε και το είχαμε. Ποιος θα το χρηματοδοτούσε; Τι προϋπολογισμό θα είχε στη διάθεσή του; Έχουμε υπερδιπλασιάσει το ύψος των επιχορηγήσεων σύγχρονου πολιτισμού σε σχέση με τον ΣΥΡΙΖΑ. Για την ακρίβεια οι επιχορηγήσεις την περίοδο 2020-2023 είναι υπερδιπλάσιες (αύξηση 118%) σε σχέση με την περίοδο 2015-2019. Και δεν υπολογίζω σε αυτό το ποσό το μισό δις ευρώ που δόθηκε για στήριξη του κλάδου στην πανδημία. Αυτά είναι επιπλέον. Παρά τον υπερδιπλασιασμό λοιπόν, πάλι τα χρήματα δεν είναι αρκετά, θα συμφωνήσω. Η μόνη λύση είναι κατά τη γνώμη μου η ύπαρξη επιπλέον σταθερών πόρων χρηματοδότησης του πολιτισμού. Επίσης κάναμε κινήσεις όπως η μείωση του ΦΠΑ στα έργα τέχνης από 24% στο 13% που ενώ αποτελεί ξεκάθαρο μέτρο τόνωσης της αγοράς και διεύρυνσης του φάσματος των αγοραστών έργων τέχνης πέρασε στα ψιλά. Όπως και η υποχρεωτική ασφάλιση και αμοιβή στις πρόβες των παραστατικών τεχνών. Ή η μείωση του τέλους επιτηδεύματος. Ή η επιχορήγηση για πρώτη φορά ερευνητικών projects, κάτι που ξεκινήσαμε το 2020 και ο ΣΥΡΙΖΑ πριν λίγες μέρες παρουσιάζει ως καινοτόμα πρόταση στο προεκλογικό του πρόγραμμα. Αν είχαν γίνει επί ΣΥΡΙΖΑ αυτά θα μιλούσαμε για την πλέον φιλοκαλλιτεχνική κυβέρνηση όλων των εποχών. Τώρα απλώς αποσιωπώνται γιατί δεν βολεύουν στο αφήγημα κάποιων. 

Υπήρξαν κάποιες τέχνες που αποτέλεσαν προτεραιότητα και άλλες που έμειναν σε δεύτερη μοίρα επί της θητείας σας και γιατί; Ο κόσμος του βιβλίου, για παράδειγμα, έχει εκφράσει τα παράπονά του για την απουσία σχετικής πολιτικής. 
Το νομοσχέδιο βιβλίου είναι έτοιμο εδώ και πολλούς μήνες. Ελπίζω να είναι από τα πρώτα που θα ψηφιστούν από τη νέα Βουλή. Στο μεταξύ προχωρήσαμε μετο GreekLit, που αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της πολιτικής βιβλίου, καθώς για πρώτη φορά έχουμε ένα κανονικό εργαλείο επιχορήγησης της μετάφρασης ελληνικών βιβλίων σε ξένες γλώσσες. 

Η Ελευσίνα θα γίνει τελικά πολιτιστικός προορισμός και το σημαντικότερο θα αφήσει κάτι πίσω της για τους κατοίκους της; 
Θα γίνει στο βαθμό που ενδιαφέρει πρωτίστως την ίδια την πόλη, την δημοτική αρχή και τους κατοίκους της. Δεν μπορεί και δεν πρέπει να της "φορεθεί" αυτό. Θέλω να πιστεύω όμως ότι όντως η πόλη θα μετασχηματιστεί μέσα από τον πολιτισμό. Ήδη έχουμε πολύ θετικά δείγματα παρά την καθυστερημένη εκκίνηση των προετοιμασιών και τα εμπόδια που έφερε η πανδημία. 

"Οι κινηματογραφικές οθόνες αυξήθηκαν στην Ελλάδα το 2022 έναντι του 2021"

Στον κινηματογράφο παρότι ξεκίνησε μια προσπάθεια για αναδιοργάνωση του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου δεν τελεσφόρησε, ενώ ο πενιχρός προϋπολογισμός του δεν φαίνεται να διανέμεται με κάποιο σχέδιο. Παραμένουμε χωρίς πολιτική για το σινεμά, ενώ σιγά σιγά το ενδιαφέρον για το ελληνικό σινεμά διεθνώς χάνεται και μένουν οι συμπαραγωγές ως όχημα χρηματοδότησης. Τι συνέβη; 
Αυτό είναι εντελώς ανακριβές και εξηγούμαι: Ο κλάδος στη συντριπτική του πλειοψηφία αναγνωρίζει ότι το ΕΚΚ αυτή τη στιγμή έχει μια πρωτοφανή σταθερότητα, ταχύτητα και, επιτρέψτε μου, σχεδόν οικουμενική αποδοχή. Το σημερινό ΔΣ ξεμπλόκαρε και εκκαθάρισε υποθέσεις πολλών ετών. Έχουμε εντάξει σημαντικούς πόρους για το ΕΚΚ στο Ταμείο Ανάκαμψης, π.χ. ένα πρόγραμμα σχεδόν €8 εκατ. για την ανάπτυξη ταινιών. Ανανεώσαμε και επικαιροποιήσαμε σημαντικές διεθνείς συμφωνίες συμπαραγωγής, προς όφελος των Ελλήνων παραγωγών. 
Ο ισχυρισμός σας ότι χάνεται το διεθνές ενδιαφέρον για το ελληνικό σινεμά δεν τεκμαίρεται από πουθενά. Το 2022 η Ελλάδα είχε μια πολύ δυνατή στιγμή στο Φεστιβάλ των Καννών, ενώ γράφτηκαν διθυραμβικά άρθρα στον διεθνή κλαδικό τύπο. Για παράδειγμα, το Hollywood Reporter έγραψε ότι "η ελληνική παρουσία στις Κάννες ήταν ισχυρότερη από ό,τι ήταν εδώ και δεκαετίες. Παρά τον COVID-19 και την οικονομική κρίση στα τέλη της δεκαετίας του 2000, η ελληνική κινηματογραφική βιομηχανία έχει αναδειχθεί σε υπολογίσιμη δύναμη στην παγκόσμια σκηνή". Επίσης βλέπουμε ότι αρχίσουν να πωλούνται ελληνικές ταινίες και σειρές σε διεθνείς πλατφόρμες ενώ οι Έλληνες δημιουργοί τα πάνε πολύ καλά και σε μεγάλα διεθνή φεστιβάλ. Δεν ισχύει αυτό που λέτε λοιπόν.

Όντως μέσω του ΕΚΟΜΕ έρχονται διεθνείς παραγωγές για γυρίσματα στην Ελλάδα, υπάρχει, παρόλα αυτά, ένας προβληματισμός για το τι αφήνουν αυτές πίσω τους και με ποιόν τρόπο μπορούμε να δημιουργήσουμε τις συνθήκες για έρχονται στο μέλλον παραγωγές όχι μόνο λόγω του τοπίου μας.  
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα κίνητρα που δίνονται μέσω του ΕΚΟΜΕ έπαιξαν καταλυτικό ρόλο και έχουν προσελκύσει μεγάλες παραγωγές, έχουν όμως χρηματοδοτήσει και εγχώριες παραγωγές. Μια μεγάλη παραγωγή που ξεκίνησε γυρίσματα πριν λίγες μέρες στη χώρα μας, υπολογίζεται ότι θα αφήσει πίσω της περίπου €50 εκατ. Αλλά εμείς πάλι λέμε ότι δεν αρκεί. Γιατί; Γιατί πρέπει να βελτιωθούν οι συνθήκες γενικότερα. Τι κάνουμε ήδη; Πρώτον, μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης χρηματοδοτούμε τόσο προγράμματα βελτίωσης δεξιοτήτων Ελλήνων τεχνικών που απασχολούνται σε κινηματογραφικά συνεργεία όσο και σχεδιάζουμε για πρώτη φορά την ύπαρξη κρατικών προγραμμάτων σπουδών για τεχνικούς κινηματογράφου. Δεύτερον, έχουμε θέσει τις βάσεις και προχωρά το έργο του οπτικοακουστικού κόμβου στην πόλη της Δράμας. Τρίτον, δίνουμε κίνητρα σε επιχειρήσεις να επενδύσουν και να δημιουργήσουν στούντιο στη χώρα μας. Τέταρτον, απλοποιούμε τις γραφειοκρατικές διαδικασίες που συνδέονται με γυρίσματα. Πέμπτον, θωρακίζουμε τα πνευματικά δικαιώματα. Να θυμίσω ότι το 2020 η Ελλάδα βγήκε επιτέλους από την λίστα πειρατείας 301 των ΗΠΑ, ενώ έχουμε προχωρήσει και σε σημαντικές νομοθετικές ρυθμίσεις για το θέμα.

Σε τι συνίσταται το σχέδιο για τον νέο εθνικό φορέα για τα οπτικοακουστικά; 
Κυρίως στην ύπαρξη ενός ενιαίου φορέα στον οποίο θα συνυπάρχουν και θα συνλειτουργούν διαφορετικά εργαλεία όπως η επιλεκτική και η αυτόματη χρηματοδότηση (selective & automatic), ο συντονισμός των film offices, η στήριξη των Ελλήνων παραγωγών, η ύπαρξη ενός κοινού εθνικού οπτικοακουστικού αποθετηρίου. Και αυτό το νομοσχέδιο ελπίζω να ψηφιστεί άμεσα από τη νέα Βουλή.

Περιμέναμε να δούμε το Ακροπόλ να ανοίγει επί της θητείας σας. Που βρισκόμαστε; 
Το έργο προχωράει, αλλά όχι με τον ρυθμό που θα θέλαμε. Τρέχουν σε αυτή τη φάση οι σχετικοί διαγωνισμοί αλλά επειδή πρόκειται για υψηλά ποσά και ευρωπαϊκά χρήματα, μιλάμε για τουλάχιστον έξι μήνες διαδικασία ανά διαγωνισμό. Πάντως, διάβαζα κάπου ότι τα είχε όλα έτοιμα ο ΣΥΡΙΖΑ και εμείς δεν το προχωρήσαμε. Μέγα ψέμα. Φτιάξαμε τον νόμο, εκπονήσαμε μελέτη βιωσιμότητας, εντοπίσαμε ένα λάθος ταξινομημένο ΕΣΠΑ για το Ακροπόλ που μας πήρε ένα έτος να το διορθώσουμε, ετοιμάσαμε όλα τα τεύχη των διαγωνισμών, κάναμε διοικητική παραλαβή του κτιρίου. 

Γιατί είναι τόσο δύσκολο να σωθούν οι λιγοστές αίθουσες του κέντρου, καθότι υπάρχει ο φόβος ότι το Ιντεάλ ανακηρύχθηκε διατηρητέο χωρίς πραγματικά να διασφαλίζεται η σημερινή λειτουργία του; 
Μπορεί να σας φαίνεται παράδοξο αλλά οι κινηματογραφικές οθόνες αυξήθηκαν στην Ελλάδα το 2022 έναντι του 2021. Η πανδημία απείλησε τις κινηματογραφικές αίθουσες παγκοσμίως. Στις ΗΠΑ π.χ. την εποχή της πανδημίας έκλεισαν 3.000 αίθουσες περίπου. Στην Ελλάδα ο αριθμός έμεινε σταθερός παρά την πανδημία. Θεωρώ ότι το πρόγραμμα επιδότησης θέσεων και άλλα μέτρα που πήραμε συνέβαλαν αποφασιστικά σε αυτό. Επίσης μειώσαμε και διατηρήσαμε τον ΦΠΑ στα εισιτήρια κινηματογράφου από 23% στο 6% ακριβώς για να τονώσουμε την μεταπανδημική κίνηση. Ήδη το πρώτο τετράμηνο του 2023 παρατηρούμε στη χώρα μας αύξηση εισιτηρίων σε σχέση με το 2022 κατά 48%. Αυτό είναι πολύ αισιόδοξο. 

Ζείτε στο κέντρο της πόλης. Πώς βλέπετε τη ραγδαία αλλαγή χρήσεων προς όφελος των ξενοδοχείων και του τουρισμού; Τι μπορεί να λειτουργήσει ως ανάχωμα; Ο πολιτισμός τι ρόλο θα μπορούσε να παίξει και γιατί δεν τον παίζει; Για παράδειγμα, σε άλλες πόλεις παραχωρούνται κτίρια για τη στέγαση αξιόλογων ανεξάρτητων πολιτιστικών ομάδων/ πρωτοβουλιών. 
Όσο το κέντρο κατοικείται τόσο δεν απειλείται. Ο πολιτισμός συνδέεται τόσο με την καθημερινότητα των κατοίκων όσο και με την εμπειρία των επισκεπτών της πόλης. Ένας στόχος λοιπόν είναι να καταστούν οι χώροι πολιτισμού βιώσιμοι με το να διευρυνθεί το ακροατήριό τους, και έχουμε δημιουργήσει χρηματοδοτικά εργαλεία που θα βοηθήσουν προς αυτή την κατεύθυνση. Ένας άλλος στόχος είναι να ενισχυθεί ο πολιτιστικός τουρισμός χωρίς αυτό όμως να αλλοιώσει το πολιτιστικό προφίλ της πόλης. Γύρω από τον πολιτισμό μπορούν να διαμορφωθούν ολόκληρες τοπικές οικονομίες, εξ ου και τα 14 πολιτιστικά-αναπτυξιακά masterplans που σχεδιάζουμε και υλοποιούνται για πρώτη φορά.