Μια νέα εποχή σημαίνει η Συραγώ Τσιάρα για την Εθνική Πινακοθήκη

Με ένα βίντεο αφιερωμένο στην πολύχρονη και γεμάτη διακυμάνσεις πορεία της Εθνικής Πινακοθήκης, που διανύει σχεδόν 3 αιώνες, μας καλωσόρισε η καλλιτεχνική διευθύντρια Συραγώ Τσιάρα στη σημερινή συνέντευξη τύπου, όπου ανακοινώθηκε το καλλιτεχνικό πρόγραμμα της ΕΠΜΑΣ για το 2023-2024, χαράζοντας μια νέα πορεία για τον σημαντικό αυτό χώρο τέχνης.

"Εδώ και 4 μήνες σχεδόν που ανέλαβα τη διεύθυνση της Πινακοθήκης, η πρώτη δουλειά που έκανα και συνεχίζω να κάνω όσο μπορώ πιο συστηματικά είναι να μιλήσω με τους περισσότερους από τους συναδέλφους και τους συνεργάτες για να καταλάβω τι σημαίνει πινακοθήκη για τον καθένα ξεχωριστά και έτσι να διαμορφώσω κι εγώ το δικό μου βλέμμα, ώστε να είμαι σε θέση σήμερα να παρουσιάσω τους στόχους αυτού του προγραμματισμού των επόμενων 2 ετών" δήλωσε η Τσιάρα, η οποία στη συνέχεια, ερωτώμενη τι σημαίνει για την ίδια "Εθνική Πινακοθήκη", απάντησε πως "η εμπειρία και το βίωμά μου, η σχέση μου με την Πινακοθήκη εξελίσσεται. Πριν ήταν ένα κομμάτι της παιδείας και της εκπαίδευσής μου. Είναι κομμάτι της εξέλιξής μου ως ιστορικός τέχνης, και ειδικά της νεότερης ελληνικής τέχνης. Πάντοτε όμως ήθελα να δω την ιδιαιτερότητα της εθνικής διαφοράς. Οι διαδικασίες διαμόρφωσης και αναπαραστάσεις του έθνους, είτε καλλιτεχνικές ή φιλοσοφικές, με ενδιέφεραν πάρα πολύ, και η Εθνική Πινακοθήκη είναι κομμάτι της εικόνας που έχουμε για την ιστορία του βίου μας. Θα ήθελα να μπούμε και σε μια πιο ουσιαστική σχέση με την αναπαράσταση της εθνικής μας ταυτότητας από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης".

Η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, από τη μεριά της, τόνισε τη σημασία που έχει το έργο αναβάθμισης του κτιρίου που ολοκληρώθηκε την άνοιξη του ‘21, μια πρωτοβουλία που "ανέβασε την Πινακοθήκη στο επίπεδο των αντίστοιχων μουσείων των ευρωπαϊκών πρωτευουσών". Συνέχισε επιβεβαιώνοντας τη δυναμική πορεία του μουσείου, η οποία θα ενισχυθεί από το πολλά υποσχόμενο καλλιτεχνικό πρόγραμμα. "Πραγματικά προσβλέπουμε σε αυτό με ιδιαίτερη ανυπομονησία γιατί η Εθνική Πινακοθήκη, μαζί με το αδελφό Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, στην πραγματικότητα είναι οι δύο πυλώνες οι οποίοι παρουσιάζουν προς το διεθνές κοινό, όχι μόνο στο ελληνικό, τη σύγχρονη φυσιογνωμία της πόλης και συμβάλλουν καθοριστικά στην ανάδειξη της φυσιογνωμίας της Αθήνας. Είναι ένα κτήριο, το οποίο έχει πολύ περισσότερες ανάγκες, πολύ περισσότερες απαιτήσεις. Αυτό σημαίνει περισσότερα χρήματα, περισσότερη στήριξη, και αυτό είναι δεδομένο ότι θα υπάρχει. Από την άλλη πλευρά, όχι μόνο το κτήριο, αλλά οι συλλογές, το έμψυχο δυναμικό της Πινακοθήκης, υπό την καθοδήγηση της Συραγώς, μπορούν να δημιουργήσουν τέτοια γεγονότα που και αυτά με τη σειρά τους να συμβάλουν όχι μόνο στην ανάδειξη και στην εξωστρέφεια της Πινακοθήκης αλλά και στην ενίσχυση των απαραίτητων πόρων. Κάποτε πίστευαν πολλοί, ανάμεσα σε αυτούς και πολλοί συνάδελφοί μας, ότι ο πολιτισμός δεν χρειάζεται πολλά χρήματα. Αυτό έχει αποδειχθεί ότι ήταν μια εντελώς εσφαλμένη προσέγγιση. Ο πολιτισμός χρειάζεται πόρους, χρειάζεται κάθε είδους πόρους, οικονομικούς, ανθρώπινους. Αυτοί οι πόροι, έχει σημασία να είναι ανταποδοτικοί για τον ίδιο τον πολιτισμό. Τα χρήματα, τα οποία προέρχονται από τους εθνικούς πόρους του Υπουργείου Πολιτισμού, τα συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα, τα οποία είναι στη διάθεσή μας, το νέο ΕΣΠΑ 2021-2027, το οποίο θα ξεκινήσει τους επόμενους μήνες, η Πινακοθήκη, σε κάθε περίπτωση έχει το δικαίωμα, αλλά έχει και τη δυνατότητα να διεκδικήσει". 

Οι βασικοί άξονες του έργου της διεύθυνσης για το 2023-2024 αφορούν τον συνολικό σχεδιασμό του εκθεσιακού αλλά και του υπόλοιπου καλλιτεχνικού προγράμματος, την εκπαίδευση, τη διαφύλαξη, μελέτη, συντήρηση και εμπλουτισμό των συλλογών, την προώθηση της έρευνας, τη σύνδεση του φορέα με την υπόλοιπη καλλιτεχνική και επιστημονική κοινότητα, την προσέγγιση νέων κατηγοριών κοινού, τη σχέση του κεντρικού κτιρίου με τα παραρτήματα και τη μελλοντική ανάπτυξη. Ωστόσο, η Τσιάρα λαμβάνει υπόψη και ορισμένους παράγοντες που σχετίζονται άμεσα με τη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως άλλωστε προέταξε και ο νέος ορισμός για τα μουσεία από το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (Icom): η επικοινωνία με την κοινότητα σε αναλογικό και ψηφιακό περιβάλλον και η προώθηση της κριτικής σκέψης, σε συνδυασμό με τον διαμοιρασμό της γνώσης και την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης.

Οι αρχές με τις οποίες η Πινακοθήκη στοχεύει να πορευτεί τα επόμενα έτη συνοψίζονται ως εξής: Συμπερίληψη - Βιωσιμότητα - Κοινωνική Διαπερατότητα - Δημόσια Λογοδοσία - Διάκριση - Συνέργεια - Πολυφωνία. Όσον αφορά τον καλλιτεχνικό σχεδιασμό, θα διοργανωθούν ομαδικές, θεματικές εκθέσεις, οι οποίες "συγκροτούν ένα κριτικό αφήγημα σε σχέση με το ευρύτερο πολιτισμικό πλαίσιο παραγωγής και υποδοχής του έργου τέχνης, ενώ θα βρίσκονται σε διάλογο με τα σύγχρονα ρεύματα σκέψης" ανέφερε η Τσιάρα. Στοιχείο στο οποίο επίσης θα δοθεί έμφαση είναι η διατομεακότητα, με την προσέγγιση ζητημάτων μέσα από ποικίλες καλλιτεχνικές εκφάνσεις.

Οι εκθέσεις που περιμένουμε στην Πινακοθήκη

Από εδώ και στο εξής, η Τσιάρα δήλωσε ότι κάθε περιοδική έκθεση της Πινακοθήκης θα συνοδεύεται και θα ολοκληρώνεται με ένα δημόσιο πρόγραμμα ειδικά σχεδιασμένων δράσεων, που θα περιλαμβάνουν εκδηλώσεις λόγου τέχνης σε διάφορους χώρους του κτιρίου, καθώς και έναν κύκλο εκπαιδευτικών δράσεων για διαφορετικές ηλικίες και κοινωνικές ομάδες. Η αρχή αυτής της δράσης θα γίνει με την έκθεση "Κωνσταντίνος Παρθένης. Η ιδανική Ελλάδα της ζωγραφικής του", η οποία παρατείνεται έως τις αρχές Μαρτίου του 2023, και περιλαμβάνει μια επιστημονική συνάντηση με θέμα την επίδραση του Θεοσοφισμού στις Εικαστικές Τέχνες (13/1/2023) αλλά και μία θεατρική παράσταση βασισμένη στο ιστορικό κείμενο του Νίκου Γιοκαρίνη που δημοσιεύτηκε το 1930. Το κείμενο, του οποίου η θεατρική απόδοση θα παρουσιαστεί τον Φεβρουάριο του 2023, αποτυπώνει τις καλλιτεχνικές έρευνες της εποχής, τις μεθόδους για την απεικόνιση της πραγματικότητας που εισήγαγε ο Κωνσταντίνος Παρθένης και τις αντιπαραθέσεις του ζωγράφου με το παραδοσιακό ακαδημαϊκό κατεστημένο. Να σημειωθεί επίσης ότι για κάθε έκθεση θα ετοιμάζεται ένα σύντομο δίγλωσσο ενημερωτικό βίντεο παρουσίασης.

Για την άνοιξη και τους τελευταίους μήνες του 2023, το εκθεσιακό πρόγραμμα της Πινακοθήκης συνεχίζεται με μια συνεργασία με την Ταινιοθήκη της Ελλάδος. Με μια ομαδική έκθεση Ελλήνων καλλιτεχνών, γίνεται λόγος για το "Αστικό Βίωμα" των δεκαετιών 1950 - 1960 - 1970 στις εικαστικές τέχνες και τον κινηματογράφο. Η πόλη εδώ αντιμετωπίζεται ως εμπειρία και εξετάζονται η αστικοποίηση, η ανοικοδόμηση και η μετανάστευση, γεγονότα καθοριστικά για τη μεταπολεμική Ελλάδα. Με αυτή την έκθεση εγκαινιάζεται η πρακτική της διατομεακότητας, καθώς το πρότζεκτ μελετά το αστικό βίωμα μέσα από την τέχνη, και συγκεκριμένα τον κινηματογράφο όχι μόνο του πειραματικού ρεαλιστικού κινήματος που άνθισε το 1960, αλλά φυσικά και τις λαϊκές δημοφιλείς ταινίες που αγαπήθηκαν από το κοινό.

Και καθώς το 2024 κλείνουμε μισό αιώνα από την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην χώρα, ενώ παρόμοιες επετείους γιορτάζουν η Ισπανία και η Πορτογαλία, η Πινακοθήκη πραγματοποιεί προς τα τέλη του ίδιου έτους μια διεθνή έκθεση που παρουσιάζει τη δημοκρατία και τη σχέση της με τις τέχνες στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου. Η έκθεση στοχεύει να προβάλλει τις συγκλίσεις και αποκλίσεις της ιστορικής μνήμης και των εικαστικών αναπαραστάσεων στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία, που συνέβαλαν στην ανατροπή των αυταρχικών καθεστώτων σε αυτές τις χώρες, τη διεκδίκηση των πολιτικών ελευθεριών και τον αντιαποικιακό αγώνα. Το δημόσιο πρόγραμμα που θα συνοδεύει την έκθεση περιλαμβάνει ένα συνέδριο, εργαστήρια, παρουσιάσεις βιβλίων, προβολές ντοκιμαντέρ και μυθοπλαστικών ταινιών, δημόσιες συζητήσεις και πολλές άλλες σχετικές δράσεις. 

Τι αλλάζει στις μόνιμες συλλογές;

"Θα εισέλθουμε σταδιακά σε μια αντίληψη που ενθαρρύνει τη διαφορετικότητα και τη συμπερίληψη, και ενθέτει την ιστορική και βιωματική πρόσληψη της τέχνης στη χρονολογική και θεματική παρουσίαση με συγκεκριμένα προγράμματα" ανέφερε η Τσιάρα, ένα σκεπτικό το οποίο επαναθέτει σε λειτουργία ορισμένα "ξεχασμένα" κτίρια του ιδρύματος και ταυτόχρονα εγκαινιάζει νέους χώρους και προγράμματα. Οι βασικοί χώροι που επαναλειτουργούν είναι πρώτον, η Γλυπτοθήκη στο Γουδί, η οποία παραδίδεται στο κοινό την Τετάρτη 2/11 αναβαθμισμένη, με τη μόνιμη έκθεση Νεοελληνικής Γλυπτικής υπό την επιμέλεια της Τώνιας Γιαννουδάκη. 12 ενότητες ξεδιπλώνουν την ιστορία και την εξέλιξη της γλυπτικής, όπως διαμορφώθηκε από τα προεπαναστατικά χρόνια μέχρι τον 21ο αιώνα. Επίσης, η Βιβλιοθήκη και το Αρχείου της ΕΠΜΑΣ έχει ανοίξει εδώ και 3 εβδομάδες, προσφέροντας πρόσβαση σε ένα πλούσιο ιστορικό και ενημερωτικό υλικό για το Μουσείο αλλά και τη γενικότερη πορεία της νεοελληνικής τέχνης.

Σημαντικό κομμάτι θα αποτελεί και η νέα Αίθουσα Δυτικοευρωπαϊκής Τέχνης στο β’ υπόγειο του κτιρίου, μια έκθεση που είναι ήδη προσβάσιμη για το κοινό και αποτελεί ένα σύντομο ταξίδι στη παγκόσμια ζωγραφική, ξεκινώντας από τον 14ο αιώνα και καταλήγοντας στον 20ο, όπου συναντάμε νέες προσθήκες στη συλλογή του μουσείου όπως τα πολυσυζητημένα έργα του Πικάσο και του Ολλανδού ζωγράφου Πιτ Μοντριάντα, τα οποία είχαν κλαπεί πριν από μερικά χρόνια. Η συλλογή Δυτικοευρωπαϊκής Τέχνης, με 1.250 συνολικά έργα προερχόμενα κυρίως από δωρεές ιδρυμάτων και καλλιτεχνών, θα ολοκληρωθεί με την προσθήκη του μεγάλων διαστάσεων έργου του Γάλλου ζωγράφου Σαρλ-Λουί-Λυσιέν Μυλλέρ "30η Μαρτίου 1814", που τώρα βρίσκεται στη Γλυπτοθήκη στο Γουδί. Η συντήρηση του έργου θα γίνει με ανοιχτή πρόσβαση για το κοινό και μετά την ολοκλήρωσή της, ο πίνακας θα τοποθετηθεί στη νέα αίθουσα της Πινακοθήκης.

Επιπρόσθετα, στη μόνιμη συλλογή του τρίτου ορόφου θα παρουσιαστεί στα τέλη του επόμενου χρόνου το πρόγραμμα "Η Συλλογή ως Εργαστήριο", η οποία ουσιαστικά πρόκειται για έναν πειραματικό επανασχεδιασμό των υπαρχόντων εκθεμάτων με βάση "την ιστορία των συναισθημάτων, των ιδεών, των εμπειριών και των στάσεων ζωής" εξήγησε η Τσιάρα. Σκοπός είναι η έλξη όλο και περισσότερων επισκεπτών στις συλλογές του μουσείου, στις οποίες θα προστίθενται νέα έργα και ερμηνείες ανά διαστήματα. Παράλληλα, η Πινακοθήκη δίνει βάση στον "Ενδιάμεσο Χώρο", εγκαινιάζοντας έναν κύκλο εκθέσεων και δράσεων στο μεσοπάτωμα και σε άλλους στεγασμένους και υπαίθριους χώρους της. Με σημείο εκκίνησης ένα καλλιτεχνικό έργο ή μια ιστορία που αφορά το συνολικό εκθεσιακό και ιστορικό αρχείο της ΕΠΜΑΣ, θα αναπτύσσεται ένας διάλογος μεταξύ της σύγχρονης τέχνης και της μόνιμης συλλογής του μουσείου.

Η Εθνική Πινακοθήκη εκτός έδρας

Όπως ανέφερε και ο Υφυπουργός Πολιτισμού Νικόλας Γιατρομανωλάκης στη συνέντευξη τύπου, στόχος της νέας πολιτικής του μουσείου αλλά και του ΥΠΠΟΑ είναι να δοθεί προσοχή στα κάπως ξεχασμένα παραρτήματα της Εθνικής Πινακοθήκης, όπως αυτά στην Κέρκυρα, το Ναύπλιο, την Σπάρτη, την Αίγινα και την Γλυπτοθήκη στο Γουδί, χώροι που συμβάλλουν σημαντικά στην προβολή της σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα. "Θέλουμε το άθροισμα των μερών να μετεξελιχθεί σε έναν ζωντανό, πολυδιάστατο οργανισμό που τα μέλη του θα βρίσκονται σε σταθερή επικοινωνία και αλληλεπίδραση" τόνισε η Τσιάρα, κάτι που θα επιτευχθεί κυρίως μέσα από ειδικές δράσεις (εκθέσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα) που θα διοργανώνονται σε κάθε παράρτημα.

Αναλυτικότερα, η Κουμαντάρειος Πινακοθήκη στη Σπάρτη κλείνει 40 χρόνια λειτουργίας και έχει σχεδιάσει για τους ερχόμενους μήνες μια σειρά δωρεάν ξεναγήσεων για ενήλικες, στο πλαίσιο του προγράμματος "Φίλοι και Γείτονες". Το Μουσείο Καπράλου στην Αίγινα προγραμματίζει τις εκπαιδευτικές περιηγήσεις "Ιχνηλατώντας την αρχαιότητα στο έργο του Χρήστου Καπράλου" για μαθητές δημοτικών σχολείων, ενώ το παράρτημα της ΕΠΜΑΣ στο Ναύπλιο, βασικός αφηγητής της ιστορίας της τέχνης για τα πρώτα 100 χρόνια του έθνους, επανασχεδιάζει τη μόνιμη συλλογή του "Ο Αγώνας της Ελληνικής Ανεξαρτησίας" με νέα εκθέματα. Στο ιστορικό κτίριο Καστελλίνο της Κέρκυρας, που μιμείται το ύφος της Γλυπτοθήκης στην Αθήνα, θα πραγματοποιηθούν σεμινάρια, ημερίδες και ξεναγήσεις στις μόνιμες εκθέσεις, αν και για την ώρα προτεραιότητα αποτελεί η συνολική αναβάθμιση των κτηριακών υποδομών του. Τέλος, τον Δεκέμβριο προγραμματίζεται μια έκθεση στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης (ΙΣΕΤ), το οποίο πέρυσι ενσωματώθηκε στα υπόλοιπα παραρτήματα της Πινακοθήκης. Γιορτάζοντας τα 30 χρόνια της Art Athina, το Ινστιτούτο θα εκθέσει αρχειακό υλικό και βιντεοπροβολές, καθώς και ένα επετειακό λεύκωμα για την μακρόχρονη ιστορία της ελληνικής φουάρ, σε συνεργασία με τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Αιθουσών Τέχνης.

Εκπαίδευση και Επικοινωνία

Καθώς ο εκπαιδευτικός άξονας αποτελεί σημαντικό μέρος της Εθνικής Πινακοθήκης, οι καθιερωμένες εκπαιδευτικές δράσεις θα συνεχιστούν συνδυαστικά με νέα εξειδικευμένα προγράμματα. Πέρα από την παροχή ξεναγήσεων στα αγγλικά στη μόνιμη συλλογή και στις περιοδικές εκθέσεις κατόπιν αιτήματος και συνεννόησης, αλλά και περιηγήσεις σε αυτή με βάση το πορτρέτο και την τοπιογραφία, θα υλοποιούνται τα προγράμματα "Νεοελληνική Τέχνη και Μουσειακή Αγωγή Προσχολικής Ηλικίας" (για παιδιά από 18 μηνών έως 5 ετών) που θα περιλαμβάνουν παιχνίδια εξερεύνησης, αφηγήσεις ιστοριών/παραμυθιών, εργαστήρια δημιουργικής έκφρασης και διαδραστικές συνεργασίες. Ακόμη, το μουσείο θα συνεργαστεί με το Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες - Διαπολιτισμικό Κέντρο "Πυξίδα" για την ανάπτυξη ειδικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων για πρόσφυγες που φοιτούν στο Διαπολιτισμικό Κέντρο "Πυξίδα", παιδιά και τις οικογένειές τους, καθώς και σε ασυνόδευτους ανηλίκους. Σκοπός των προγραμμάτων είναι η γνωριμία των επισκεπτών με τη νεοελληνική τέχνη και ιστορία και, σε ένα γενικότερο πλαίσιο, η ένταξη των παιδιών στο νέο κοινωνικό τους περιβάλλον. 

Ο τομέας της επικοινωνίας, που μέχρι πρόσφατα είχε παραμεληθεί αρκετά από τους αρμόδιους φορείς της Πινακοθήκης, επανασχεδιάζεται με μια νέα ιστοσελίδα στην οποία περιλαμβάνεται το βίντεο αφιερωμένο στην ιστορία της ΕΠΜΑΣ που παρουσιάστηκε στη συνέντευξη τύπου, πλήρες ενημερωτικό υλικό για τις παροχές και τη λειτουργία της Πινακοθήκης, καθώς και ένα 3λεπτο δίγλωσσο βίντεο για την έκθεση του Κωσταντίνου Παρθένη. Βάση θα δοθεί επίσης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης της Πινακοθήκης, με στόχο την καλύτερη και αποτελεσματικότερη προβολή του χώρου στο ευρύ κοινό.