Άγγελος Πλέσσας: Ένα φυλαχτό για όλους στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας

Το ξέρατε ότι η κεντρική αρτηρία της πόλης πήρε το όνομά της από ένα θάνατο; Mε μια νέον τοιχογραφία με τίτλο "Φυλαχτό όλων των Όντων" σε ένα κτίριο στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, απέναντι από το αντικαρκινικό νοσοκομείο Άγιος Σάββας, ο γνωστός καλλιτέχνης και η Στέγη Ωνάση στο ρόλο του παραγωγού επιχειρούν να κάνουν πιο queer μια φορτισμένη περιοχή "με πατριαρχική αύρα", μεταφέροντας ένα μήνυμα αγάπης, ελπίδας και αισιοδοξίας.

Πώς έγινε η επιλογή των συμβόλων, των χρωμάτων και της διάταξης στο "Φυλαχτό όλων των Όντων";

Στο συγκεκριμένο σημείο στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας έλαβα υπόψη μου τι υπάρχει τριγύρω. Εξαρχής είχαμε σκεφτεί με την Αφροδίτη Παναγιωτάκου, τον Γιώργο Μπεκιράκη και την ομάδα παραγωγής στη Στέγη Ωνάση ότι θα μπει νέον στον τοίχο. Στην τοποθεσία αυτή βρίσκεται το αντικαρκινικό νοσοκομείο Αγ. Σάββας, λίγο πιο πέρα τα προσφυγικά, η ΓΑΔΑ, το γήπεδο. Υπάρχει αρκετό υλικό και αναφορές, αλλά και μια στιγματισμένη κατάσταση, έτσι θα ήταν πιο ενδιαφέρον για μένα να αλλάξω το σενάριο της τοποθεσίας με την τοιχογραφία και όχι απλώς να στολίσω έναν τοίχο με ένα έργο μου. Διάλεξα σύμβολα από όλους τους πολιτισμούς, ως μέρος παγκόσμιων commons. Υπάρχουν κελτικά, λαπωνικά, αφρικανικά, ασιατικά, αρχαία ελληνικά, σύμβολα γεωγλυφικά, μοντερνιστικά, διαδικτύου, της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, της εναλλακτικής ιατρικής, σύμβολα που αποτελούν μέρος των πολιτιστικών commons και που καθένα τους καλύπτει μια ιδιότητα και ένα θέμα. Επίσης και τα χρώματα έχουν μια ειδική σημασία. Για παράδειγμα, το πράσινο μανιτάρι προσφάτως χρησιμοποιείται ως σύμβολο νοητικής θεραπείας, π.χ. κατά της κατάθλιψης, ειδικά στην Καλιφόρνια, αλλά και ως σύμβολο της ανακύκλωσης, με το πράσινο να παραπέμπει στην αρμονία της φύσης. Στο κέντρο του κύκλου βρίσκεται ένα πρόσωπο που μοιάζει με emoji αλλά και με σύμβολο της λαπωνικής μυθολογίας. Η κυκλική διάταξη των συμβόλων είναι επηρεασμενη από μεσαιωνικά λαογραφικά στοιχεία μητριαρχικών κοινωνιών του Αρκτικού Κύκλου.

Ένα από τα "Φυλαχτά" που χρησιμοποιούνται είναι το διπλό μοβ φεγγάρι, το οποίο αντλείται από σύμβολα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Πώς εντάσσονται οι διεκδικήσεις της στο έργο σας γενικότερα αλλά και στον καλλιτεχνικό χώρο P.E.T. που διατηρείτε;

Ναι, ήταν σημαντικό σε αυτή την τοιχογραφία να ταυτιστούν όλες οι κοινωνικές ομάδες με τα σύμβολα. Η περιοχή εκεί γύρω έχει πολύ πατριαρχική "αύρα" και νομίζω ότι η συγκεκριμένη τοιχογραφία την κάνει πιο queer με τα χρώματα του ουράνιου τόξου αλλά και με το συγκεκριμένο σύμβολο, το διπλό μοβ φεγγάρι. Το 2009 έκανα το Μνημείο Ιντερνετικών Συναντήσεων στη 2η Μπιενάλε της Αθήνας, μια ωδή στις συναντήσεις μέσω διαδικτύου ειδικά για την gay κουλτούρα, ένα έργο επίσης για δημόσιο χώρο που υπάρχει ακόμα στο Π. Φάληρο. Το συγκεκριμένο έργο ήταν το πρώτο που παρήλασε στο Athens Pride που τότε ήταν πολύ μικρότερης εμβέλειας, αλλά είχε μεγάλη πολιτική και κοινωνική επιρροή.

Η αυθεντική πνευματικότητα αφορά τη συνειδητή και ενεργή συμμετοχή του εαυτού μας στη ζωή. Υπάρχει πιο πολιτική πράξη από αυτήν;

Επίσης, στο artist run space P.E.T. έχω φιλοξενήσει αρκετά events με queer θεματολογία: η έκθεση "Post Emotional Therapy" που επιμελήθηκε η Βασιλεία Κάγκα, αλλά και πιο πρόσφατα η ατομική έκθεση του Ανδρέα Μαλλουρή "Persistent Excitements, Thanks" είχαν ΛΟΑΤΚΙ επιρροή, από διαφορετική οπτική η καθεμία.

Πώς έγινε η επιλογή του χώρου;

Αναζητούσαμε μέρη που έχουν μια συναισθηματική φόρτιση. Αυτό που σκεφτήκαμε ήταν μια χειρονομία πιο καταπραϋντική, η οποία να εγείρει ταυτόχρονα διάφορα ερωτήματα και η δυναμική στην Αλεξάνδρας ήταν διαφορετική από άλλους διαθέσιμους τοίχους. Ερωτήματα όπως η συμβίωση, η σχέση μας με τη φύση, η μοναχικότητα, η συνδεσιμότητα με άλλες πιο αιθέριες και πνευματικές μορφές ύπαρξης, η έννοια της αλληλεξάρτησης με όλα τα όντα που μας περιβάλλουν, και ότι όλα αλλάζουν, είμαστε περαστικοί και κανένας δεν είναι αθάνατος και αλώβητος. Νομίζω ότι η περιοχή χρειάζεται κάποια "αποκατάσταση" της μνήμης. Το γνωρίζατε ότι ακόμα και το όνομα της Λεωφόρου Αλεξάνδρας είναι συνδεδέμενο με τον αιφνίδιο θάνατο ενός νέου ανθρώπου; Το όνομα αυτό το πήρε ο δρόμος το 1891 από τη λαοφιλή πριγκίπισσα Αλεξάνδρα της Ελλάδος, η οποία πέθανε μόλις στα 21 της.

Πώς ελπίζετε ότι θα παρέμβει το έργο στην καθημερινότητα των κατοίκων της πόλης;

Θα ήθελα να γίνει ένα σημείο που θα εκπέμπει αυθόρμητα θετική ενέργεια σε οποιονδήποτε περνάει, είτε ζει στην περιοχή είτε όχι, χωρίς καν να είναι φιλότεχνος. Νομίζω ότι ακόμα κι αν δεν γνωρίζεις ότι πίσω από αυτό το έργο υπάρχει η ιδέα του φυλαχτού, ασυνείδητα οι πολύχρωμες ακτίνες φωτός και τα σύμβολα θα σε οδηγήσουν σε μια στιγμιαία ενατένιση. Σκέφτομαι τους καρκινοπαθείς, τους φιλάθλους, την αστυνομία και τους κρατούμενους, αλλά και κάθε είδους κατοίκους αυτής της πόλης, τους πρόσφυγες, τους LGBTQ πολίτες, αλλά και ζώα, φυτά, κτίρια, οτιδήποτε μας περιβάλλει.

Ποιες πιστεύετε ότι είναι οι προκλήσεις της δημόσιας τέχνης σήμερα, ειδικότερα όταν υποστηρίζονται από μεγάλα ιδρύματα;

Θα έλεγα ότι ειδικά στην Αθήνα τα έργα που βλέπω στον δημόσιο χώρο σε κεντρικά σημεία είναι κάπως επιθετικά. Μια ματιά να τους ρίξεις, βλέπεις μια εχθρότητα προς το θεατή, από τις φόρμες τους μέχρι τα υλικά τους. Ίσως να τα έφτιαξαν για να μη βανδαλιστούν εύκολα, δεν μπορώ να καταλάβω. Εγώ νομίζω ότι η πρόκληση της δημόσιας τέχνης είναι αρχικά να περνάς από κάπου και να βλέπεις κάτι που σου ομορφαίνει την καθημερινότητα, είτε το καταλαβαίνεις είτε όχι. Η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση έχει αναλάβει μια τεράστια πρωτοβουλία, που έχει και μια μεγάλη διαδικασία εφαρμογής. Είμαι τρομερά χαρούμενος που είμαι μέρος αυτού του εγχειρήματος, ειδικά σε μια περίοδο μετά την πανδημία που στην πόλη μας επικρατεί μια αίσθηση ανανέωσης. Εύχομαι να δούμε παρόμοια εγχειρήματα και σε πλατείες και σε άλλους δημόσιους χώρους γιατί ο κόσμος έρχεται κοντά στην τέχνη με χειρονομίες πιο ανοικτές και ισότιμες, όπως τα έργα στον δημόσιο χώρο, παρά σε χώρους κεκλεισμένων των θυρών.

Το έργο συνδυάζει στοιχεία από την εικονογραφία ποικίλων πολιτισμών αλλά και ένα σύμβολο του διαδικτύου. Πόσο πιστεύετε ότι έχει αυτονομηθεί το διαδίκτυο γενικώς ως πεδίο παραγωγής πολιτισμού και τελικά ύπαρξης;

Ναι, το σύμβολο αυτό είναι το command από το πληκτρολόγιο και ταυτόχρονα το σύμβολο της συμφιλίωσης σε διάφορους αφρικάνικους πολιτισμούς. Το διαδίκτυο εμπεριέχει αρκετούς κόσμους. Ακόμη και οι τεχνολόγοι δεν μπορούν να εξηγήσουν σε τι ακριβώς έχει μετατραπεί. Υπάρχει το υπερκαπιταλιστικό διαδίκτυο, το διαδίκτυο ανοιχτού κώδικα, το καθεστωτικό διαδίκτυο, το ουτοπικό διαδίκτυο, το σκοτεινό διαδίκτυο, το διαδίκτυο των πραγμάτων, το αποκρυφιστικό διαδίκτυο κ.λπ. Δεχόμαστε τέτοιον καταιγισμό πληροφοριών στις μέρες μας και είμαστε εκτεθειμένοι σε πολλές πολιτιστικές ιδέες με μεγάλες ταχύτητες, έτσι υπάρχει μια διασταύρωση αισθητικής και αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον για τους καλλιτέχνες, διότι υπάρχουν νέες ερμηνείες του κόσμου. Πιστεύω ότι έννοιες όπως η ταυτότητα και η ελευθερία του λόγου στο διαδίκτυο δεν είναι στατικές· ανά πάσα στιγμή ανατρέπονται και διατέμνονται – υπάρχει ο ολοένα και πιο διαδεδομένος όρος στα αγγλικά intersectionality (διατομή), δηλαδή o τρόπος με τον οποίο οι ταυτότητες (φυλή, φύλο, κοινωνική τάξη) οργανώνονται και προσδιορίζονται μέσω των θέσεων ισχύος των νέων τεχνολογιών.

Έχοντας πειραματιστεί και "κατανοήσει", θα λέγαμε, την ιδιαίτερη φύση του διαδικτύου από τις αρχές της παρουσίας του, πώς βλέπετε τις προοπτικές της σχέσης ανθρώπου - διαδικτύου στην εποχή του Metaverse, των NFTs, των deepfakes;

Συμπληρωματικά και με τα παραπάνω, πιστεύω ότι το διαδίκτυο είναι μια οντότητα που αντιγράφει χαρακτηριστικά του φυσικού κόσμου σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο. Για παράδειγμα, το Metaverse κατάλαβε τη mainstream στροφή προς την πνευματικότητα εν μέσω πανδημίας και κατά κάποιον τρόπο μας βάζει σε ένα σύμπαν λίγο πιο πνευματικό αλλά και πιο επιστημονικής φαντασίας, με marketing, όμως, στρατηγική. Όσον αφορά τα NFTs, κάνω έργα στο ίντερνετ από το 2000 και βλέπω ότι τώρα ξεκινάει μια νέα εποχή για την τέχνη, πράγμα που θα οδηγήσει σε μια αλλαγή προς όλες τις διακλαδώσεις της, είτε αυτό είναι δημιουργία, είτε επιμέλεια, είτε συλλογή. Λόγω της υπερ-διείσδυσης της τεχνολογίας στη ζωή μας, το zeitgeist είναι πιο παγκοσμιοποιημένο από ποτέ. Πρόσφατα έκανα ένα βίντεο-δοκίμιο, το οποίο είναι ένας καθοδηγούμενος διαλογισμός που μιλάει για τη διασύνδεση με οτιδήποτε μας περιβάλλει. Πάντα ήθελα να κάνω κάτι που να μοιάζει με ψυχεδελικό μουσικό βίντεο, χρησιμοποιώντας περιεχόμενο που παραπέμπει σε ψηφιακό φολκλόρ. Όταν κάνω διαλογισμό μόνος μου κάθε πρωί, χρησιμοποιώ μια τεχνική οπτικοποίησης και αυτό το μετέφερα στο βίντεο. Σε αυτό βλέπεις πλάνα του εαυτού μου ανάμεσα σε ζώα, φυτά, στη φύση, κάτι μεταξύ εικονικής πραγματικότητας και μιας νέας πραγματικότητας, όπου όλα είναι αλληλένδετα και αισθάνονται ένα. Αυτό το βίντεο είναι εμπνευσμένο από μια υποκουλτούρα του διαδικτύου, ειδικά στο TikTok και στο Instagram, που δημιουργεί μια νέα "τάση" στην πνευματικότητα. Νέοι μεσσίες και νέες εκφράσεις εμφανίζονται μιλώντας για σωτηρία, κάθαρση κ.λπ., ενώ πολλοί λογαριασμοί χρησιμοποιούν τα φίλτρα των λογισμικών και τους αλγόριθμους με έναν κάπως "αγιασμένο", θα έλεγα, τρόπο.

Μιλήστε μας για την εμπειρία του The Eternal Internet Brotherhood/Sisterhood, της ετήσιας συνάντησης για καλλιτέχνες που διοργανώσατε σε διάφορα μέρη του κόσμου.

Και οι έξι εκδοχές του project ήταν καταπληκτικές εμπειρίες. Νομίζω, η ιδέα του ψηφιακού detox γίνεται ολοένα και πιο σημαντική στην εποχή μας. Αναλύσαμε πολλά πράγματα επεκτείνοντας τις πρακτικές μας στην τέχνη, το γράψιμο, τη σχέση μας με την τεχνολογία και τη φύση, όλες οι εκδοχές του project ήταν αρκετά ψυχαναλυτικές γιατί ήταν αυθόρμητες και σου προκαλούσαν ένα είδος ευεξίας. Όταν βρισκόμουν στη Σρι Λάνκα, για παράδειγμα, είδα πρώτη φορά στη ζωή μου τόσο μεγάλη πανσέληνο ή όταν μέναμε σε δενδρόσπιτα στη ζούγκλα, κυριολεκτικά στη μέση του πουθενά, οι ήχοι από τα άγρια ζώα και πουλιά τη νύχτα δεν σε άφηναν να κοιμηθείς, οπότε έκανα μια σειρά από websites με ουρανούς και φεγγάρια αλλά και ήχους από "ομιλίες" ελεφάντων. Μετά, στο σουρεαλιστικό πάρκο Las Pozas, κι αυτό σε ζούγκλα στο Β. Μεξικό, κάναμε βραδινές προβολές στους τοίχους ενός τσιμεντένιου λαβυρίνθου, μια δράση που εξελισσόταν σε ένα βίντεο. Στην Ανάφη είχαμε wifi στην παραλία όταν ερχόταν το ferry δυο φορές την εβδομάδα και κάποιος ξεκίνησε μια βραδινή συζήτηση που εξελίχθηκε σε φιλοσοφική ανάλυση γύρω από το ότι το διαδίκτυο έχει φυσική υπόσταση. Με κάποιον τρόπο η εμπειρία του project με βοήθησε να μαζέψω σκόρπια κομμάτια του εαυτού μου και να τα ενσωματώσω σε πιο συμπαγείς ιδέες, και γι’ αυτό δεν θα το ξεχάσω ποτέ. Ευτυχώς βγήκε ένα βιβλίο σχετικά με αυτό, όπου υπάρχει αρκετό υλικό.

Γιατί πιστεύετε ότι η πνευματικότητα είναι μια ανερχόμενη τάση στη σύγχρονη τέχνη και τι απαντάτε σε όσους τη βλέπουν ως οπισθοδρόμηση από μια λογική θεώρηση των πραγμάτων ή ως "ύπνωση" έναντι των ουσιαστικών διεκδικήσεων;

Nομίζω ότι υπάρχει η τάση να μπερδεύουμε την αυθεντική πνευματικότητα με τη νεοφιλελεύθερη πνευματικότητα, που είναι περισσότερο καταναλωτισμός και ένα είδος ναρκισσισμού όπου τοποθετούμε τον εαυτό μας στο κέντρο του κόσμου, ιδωμένου ως ένα είδος μοδάτου θεάματος. Άλλωστε, για ποια λογική θεώρηση μιλάμε; Η σύγχρονη ορθολογική σκέψη έχει αφήσει ανοιχτά πολλά θέματα, που δεν μπορεί να τα εξηγήσει (ακόμα) σε κανένα μας. Γι’ αυτό ο κόσμος έχει στραφεί σε πιο DIY πνευματικές και μυστικιστικές προσεγγίσεις. Βλέπω πολλά πολιτικά έργα, που πασχίζουν να λύσουν τα προβλήματα του κόσμου αρκετά μονοδιάστατα. Όλοι στο χώρο της τέχνης θέλουν να θεωρούνται ακτιβιστές, ξεχνώντας ότι υπάρχουν σε έναν κόσμο αρκετά νεοφιλελεύθερο, αρκετά "συναλλαγματικό" και επιφανειακό.