©Anna Primou
Ανανεωμένο και με νέες μουσειακές τακτικές, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης ανοίγει έναν καινούριο καλλιτεχνικό κύκλο και συστήνει πέντε νέες εκθέσεις στο κοινό, συνδυαστικά με τις δύο ήδη υπάρχουσες που πρόσφατα παρουσίασε. Η Κατερίνα Γρέγου έχει αναλάβει τον ρόλο-πρόκληση της Καλλιτεχνικής Διευθύντριας του μουσείου με δυναμισμό και αποφασιστικότητα, τονίζοντας πως πρόκειται για "ένα νέο κεφάλαιο, μια δυναμική επανεκκίνηση του μουσείου, ενός μουσείου που οραματιζόμαστε όλοι ότι θα είναι πιο ανοιχτό, πιο φιλόξενο και πιο συμπεριληπτικό και, φυσικά, θα γίνει πόλος έλξης στην Αθήνα. Είναι ένας χώρος που θα ήθελα ο κόσμος να περνάει ποιοτικό χρόνο και να έρχεται σε επαφή με την τέχνη".
Για τη Γρέγου, οι χώροι του ΕΜΣΤ παίζουν κομβικό ρόλο: η είσοδος και αρκετά σημεία του κτιρίου έχουν αναδιαμορφωθεί με την αρχιτεκτονική μελέτη του καταξιωμένου αρχιτέκτονα Πέτρου Μπαμπασίκα και του συνεργάτη του Κώστα Πετράκου, οι οποίοι δημιούργησαν έναν χώρο συγκέντρωσης και ανάπαυλας για το κοινό. Αυτή η αλλαγή αποτελεί την πρώτη από τις τρεις φάσεις αναδιαμόρφωσης του μουσείου. Παράλληλα, ο σχεδιασμός μίας από τις εκθέσεις, του "Statecraft" υλοποιήθηκε από το αρχιτεκτονικό γραφείο Flux Office, μια πρακτική που θα υιοθετηθεί και μελλοντικά για τις καλλιτεχνικές δράσεις του ΕΜΣΤ. Ακόμη, μικρές παρεμβάσεις έγιναν και στη μόνιμη συλλογή του μουσείου, με αναδιατάξεις έργων σε σημεία που τα αναδεικνύουν περισσότερο. Η Γρέγου ανακοίνωσε πάντως ότι το κόνσεπτ της "μόνιμης συλλογής" καταργείται, σε μια προσπάθεια τήρησης της λογικής ότι η σύγχρονη τέχνη πρέπει να ανανεώνεται, να εξελίσσεται και να συμβαδίζει με τις εκάστοτε συνθήκες, εξ’ ου και η έκθεση της μόνιμης συλλογής θα κατέβει στο τέλος του χρόνου. Σύντομα θα ενσωματωθούν άλλωστε στο δυναμικό του μουσείο και τα έργα από τη δωρεά του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, μια κίνηση που επέτρεψε και την εκκίνηση της συνεργασίας του ΕΜΣΤ με το Tate Modern, όχι μόνο σε επίπεδο ανταλλαγής συλλογής, αλλά και σε επίπεδο ανταλλαγής γνώσεων και τεχνογνωσίας.
"Ως ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης που έχει ακόμα την τύχη να υποστηρίζεται από το κράτος σε μια εποχή που φθίνει η δημόσια χρηματοδότηση στα πολιτιστικά ιδρύματα και τους οργανισμούς, έχω μεγάλη πίστη στην ιδέα των κοινωνικών παροχών: εκπαίδευση, παιδεία, υγεία, πολιτισμός, κομβικά σημεία μιας πολιτισμένης κοινωνίας αν θέλουμε να μιλάμε για πρόοδο και προοδευτικότητα", δήλωσε η Γρέγου κατά τη διάρκεια παρουσίασης των νέων εκθέσεων.
Η κεντρική ομαδική έκθεση "Statecraft: Διαμορφώνοντας το Κράτος" αποτελεί μια συλλογική έρευνα 39 καλλιτεχνών, οι οποίοι μέσω των έργων τους μελετούν την έννοια του έθνους-κράτους και τους μηχανισμούς που το διαμορφώνουν και το συγκροτούν σήμερα. Η ονομασία του είναι δανεισμένη από το ομότιτλο έργο της Loulou Cherinet και προσεγγίζει όρους σχετικούς με την κρατική γραφειοκρατία, τις κυρίαρχες αφηγήσεις που συγκροτούν ένα κράτος, άλλες μορφές δημοκρατίας και πολιτειακής πρακτικής, αλλά και τι κρύβεται στο παρακράτος ή βαθύ κράτος και πώς μπορεί να γίνει κατάχρηση της κρατικής εξουσίας, ένα θέμα που καθιστά την έκθεση πιο επίκαιρη από ποτέ. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο το γεγονός ότι παρουσιάζεται 200 χρόνια μετά την Ελληνική Επανάσταση, τονίζοντας τη σύνδεσή της με εθνικές αφηγήσεις. "Δεν μπορώ να δω την τέχνη έξω από τον ρόλο και τον λόγο που έχει να αρθρώσει στην κοινωνία. Το πρόγραμμα του μουσείου θα έχει έναν σαφή κοινωνικό και πολιτικό προσανατολισμό", ανέφερε η Γρέγου χαρακτηριστικά.
Το "Statecraft" απλώνεται στο υπόγειο, το ισόγειο και τον δεύτερο όροφο του μουσείου και πρόκειται πράγματι για ένα εντυπωσιακό συλλογικό καλλιτεχνικό εγχείρημα, με διαφόρων μορφών έργα να προβάλλουν άγνωστες πτυχές των κρατικών μηχανισμών, να ασκούν κριτική σε αυτούς με έμμεσο ή άμεσο τρόπο και να μιλούν για ζητήματα δημοκρατίας, ιθαγένειας, ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπερίληψης και αποκλεισμού. Σε ένα σημείο του υπογείου, τα έργα σχετίζονται κυρίως με την κρατική γραφειοκρατία: ο Αλέξης Φιδετζής κατασκευάζει "Φράγματα της Βαβέλ", όπως ονομάζει το έργο του, δηλαδή έναν πύργο βασισμένο στον "Πύργο της Βαβέλ" του Πήτερ Μπρίγκελ καθώς και μία έκδοση με φωτογραφίες και αρχιτεκτονικές πληροφορίες 184 κοινοβουλίων των εθνικών κρατών του ΟΗΕ, προβάλλοντας την τάση επιβολής του δυτικού βλέμματος για τη διαμόρφωση του κράτους, ήδη από τον ύστερο Μεσαίωνα. Παράλληλα, η Ειρήνη Βουρλούμη φωτογράφισε εσωτερικούς χώρους δημοσίων υπηρεσιών από την προηγούμενη δεκαετία, ενώ η Femke Herregraven δημιουργεί ένα μαγαζί που προμηθεύει τους πελάτες "ιθαγένεια", θυμίζοντας ότι πλέον η ένταξη σε ένα κράτος είναι ένα εμπορεύσιμο αγαθό. Σε κεντρικό σημείο βρίσκονται οι καρέκλες των Langlands & Bell, από τη συλλογή Δασκαλόπουλου, στο κάθισμα των οποίων έχουν σχεδιαστεί οι κατόψεις αμερικανικών φυλακών υψίστης ασφαλείας.
Η ακτιβίστρια Marina Naprushkina αποτίνει φόρο τιμής και ταυτόχρονα μιμείται το κόνσεπτ του εμβληματικού έργου της Αμερικανίδας Zoe Leonard, "I Want a President". Όπως στο κείμενο της Leonard, έτσι και στο έργο της Naprushkina απαιτείται η αλλαγή της πολιτικής ηγεσίας του Λουκασένσο στη Λευκορωσία και η εγκαθίδρυση μιας κυβέρνησης απαλλαγμένης από τις πατριαρχικά δομημένες αρχές που κυριαρχούν στη χώρα. Το έργο αυτό συνομιλεί με εκείνο της Bani Abidi: το "The Reassuring Hand Gestures of Big Men, Small Men, All Men αποτελεί ένα κολάζ εικόνων από άνδρες πρόεδρους και δικτάτορες, το οποίο επίσης μας παροτρύνει να σκεφτούμε έναν κόσμο με γυναίκες ηγέτες και πως θα διαμορφωνόταν η ιστορία υπό το βλέμμα μίας γυναίκας. Είναι εμφανές ότι τα έργα συνδέονται θεματικά και ανοίγουν έναν ευρύ διάλογο για την επικρατούσα κατάσταση των χωρών σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η Ειρήνη Βουρλούμη συμμετέχει στο καλλιτεχνικό πρόγραμμα του ΕΜΣΤ και με την ατομική έκθεση "Στον ίδιο χώρο", στον τρίτο όροφο. Η φωτογράφος συνομιλεί καλλιτεχνικά με τα έργα του παππού της, Ανδρέα Βουρλούμη, δείχνοντας τη μεταπολεμική Αθήνα μέσα από τα έργα του μεγάλου Έλληνα ζωγράφου, αλλά και την Αθήνα του σήμερα μέσω των φωτογραφικών της έργων. Η Βουρλούμη συνθέτει ένα έργο που μας υπενθυμίζει την αξία των καλλιτεχνικών μας προγόνων και προβάλλει τη διαχρονικότητα της ελληνικής πρωτεύουσας, από τους κατοίκους της μέχρι την αρχιτεκτονική και τα τοπία της.
Στον ίδιο όροφο, στο Project Room 2, η Jennifer Nelson έχει τοποθετήσει τα απορρίμματα της οικογένειάς της, που συνέλεξε καθόλη τη διάρκεια του '21. Τα "Απόβλητα (Κληρονομιά)" είναι ένα πρότζεκτ εν εξελίξει που πραγματοποιείται μέσα στο μουσείο: η καλλιτέχνιδα θα βρίσκεται μέσα στο εργαστήριο τις ώρες λειτουργίας του μουσείου και θα επεξεργάζεται γλυπτικά τα υλικά μπροστά στο κοινό. Οι συνθέσεις σταδιακά θα δημιουργήσουν ένα είδος "ρούχου" το οποίο η Nelson σκοπεύει να φορέσει και να παρουσιάσει σε μια περφόρμανς, κουβαλώντας το "βάρος" που φέρουμε όχι μόνο ως κοινωνία του καταναλωτισμού αλλά και ως υπαίτιοι της σημερινής οικολογικής κρίσης.
Οι παρεμβάσεις στη συλλογή του ΕΜΣΤ συνεχίζονται με την έκθεση "jaune, geel, gelb, yellow". Ο Αντώνης Πίττας γεμίζει τον δεύτερο όροφο με σιλουέτες διαδηλωτών του κινήματος των κίτρινων γιλέκων στη Γαλλία. Το έντονο κίτρινο χρώμα κυριαρχεί σε κάθε έργο, τη φωτεινότητα του οποίου "σπάνε" τα σχέδια του Ολλανδού καλλιτέχνη Theo Van Doesburg, ιδρυτή του κινήματος De Stijl. (Επανα)συστήνοντας στους επισκέπτες έναν από τους επιδραστικότερους καλλιτέχνες της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας της τέχνης και συνδέοντας τα έργα του με δημιουργίες εμπνευσμένες από την παγκόσμια επικαιρότητα, ο Πίττας γεφυρώνει την παλαιότερη με την σημερινή καλλιτεχνική και κοινωνικοπολιτική πρωτοπορία και ρίχνει φως σε ένα όχι τόσο γνωστό κεφάλαιο της ιστορίας, τις πολιτικές αναταραχές στην Ουτρέχτη, γενέτειρα του Van Doesburg, όταν η πόλη βρισκόταν υπό την επιρροή μιας στρατιωτικής δικτατορίας το '60 και το '70.
Τέλος, ένας "Ηχητικός Ντετέκτιβ" κρύβεται στο μεσοπάτωμα του μουσείου. Ο Lawrence Abu Hamdan φέρνει το έργο του για πρώτη φορά στην Ελλάδα, μία πολυμορφική ηχητική έρευνα που, μέσα από βίντεο, περφόρμανς, φωτογραφίες και οπτικοακουστικές εγκαταστάσεις, εξερευνά την πολιτική διάσταση της ακρόασης και του ήχου όσον αφορά την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την ιθαγένεια και την ελευθερία στη μετακίνηση. Να σημειωθεί ότι οι ηχητικές έρευνες του Abu Hamdan έχουν χρησιμοποιηθεί ως αποδεικτικά στοιχεία στο Δικαστήριο Ασύλου και Μετανάστευσης του Ηνωμένου Βασιλείου, καθώς και για την υποστήριξη οργανώσεων όπως η Διεθνής Αμνηστία.
Οι εκθέσεις συμπληρώνουν το έργο του Stephan Goldrajch, "Arbres à Palabres" ή "Το Δέντρο της Πλατείας", που κοσμεί την είσοδο του μουσείου και εγκαταστάθηκε πριν από περίπου 6 μήνες. Το δέντρο δημιουργήθηκε με τη συμβολή περισσότερων από 300 ανθρώπων και ομάδων της γύρω περιοχής και παραπέμπει όχι μόνο στα δέντρα που αποτελούσαν σημείο συνάντησης στα αφρικανικά χωριά, αλλά και στα πλατάνια των πλατειών ελληνικών τόπων, όπου οι κάτοικοι συναντιούνται και συμμετέχουν στην καθημερινή κοινωνική ζωή. Το τωρινό εκθεσιακό πρόγραμμα του ΕΜΣΤ συμπληρώνει και η "εκτός τειχών" εγκατάσταση του Δημήτρη Τσουμπλέκα, "Αμαζόνιος", ένας φόρος-τιμής στους καλλιτέχνες Νίκο Κεσσανλή και Χρύσα Ρωμανού, αλλά και η πρώτη στη σειρά εκθέσεων του προγράμματος Extra Muros του ΕΜΣΤ, το οποίο αναδεικνύει καλλιτεχνικά, πολιτιστικά και ιστορικά κτίρια της Αθήνας.
Στο πλαίσιο του νέου καλλιτεχνικού προγράμματος, το ΕΜΣΤ ανακοίνωσε επίσης μια νέα ανατρεπτική καμπάνια σχεδιασμένη από τον καλλιτέχνη και επιμελητή εκθέσεων Erik Kessels με στόχο να γίνει περισσότερο γνωστό το μουσείο.
©φωτογραφίας εξωφύλλου: Cristina Lucas Vexillology, 2015 (λεπτομέρεια) 211 φωτογραφίες, 18x24 εκ. η καθεμία. Ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνιδας
