«Κάποτε, σ’ ένα λογοτεχνικό συνέδριο, ένας λευκός άνδρας με ρώτησε αν η καταστροφή ήταν απαραίτητη για την τέχνη. Το ερώτημά του ήταν ειλικρινές. (...) Τον κοίταξα όπως κοιτάζω όλους τους λευκούς βετεράνους από εκείνο τον πόλεμο, με τη σκέψη ότι θα μπορούσε να είναι παππούς μου, και απάντησα όχι. Όχι κύριε. Η καταστροφή δεν είναι απαραίτητη για την τέχνη. Και το είπα αυτό όχι γιατί ήμουν βέβαιος, αλλά επειδή θεωρούσα ότι μια τέτοια δήλωση από μέρους μου θα με βοηθούσε να το πιστέψω.». Αυτά δηλώνει διά στόματος του ήρωά του, Μικρού Σκύλου, βασισμένου σε προσωπικά του βιώματα, ο Ocean Vuong συγγραφέας του «Στη γη είμαστε πρόσκαιρα υπέροχοι» αλλά διαβάζοντας το βιβλίο του, όπως και τα παρακάτω δύο ακόμη, θα απαντήσετε μάλλον θετικά.
«Δυσφορεί η νύχτα», εκδόσεις Ίκαρος
«Πρέπει να φύγουμε από αυτό το χωριό, μακριά απ’ τις αγελάδες, μακριά απ’ το θάνατο, μακριά απ’ αυτήν την πρωταρχική ζωή», λέει σε κάποιο σημείο η δεκάχρονη Τζάκετ, η αφηγήτρια του πρωτοπρόσωπου «Δυσφορεί η νύχτα», η οποία ζει σε μια φάρμα σε ένα απομονωμένο χωριό της Ολλανδίας μαζί με την θρησκόληπτη οικογένεια της. Αυτή η δυσβάσταχτη πρωταρχική ζωή, αριστοτεχνικά ιδωμένη μέσα από τις εξαντλητικές παρατηρήσεις της ηρωίδας και τις παρομοιώσεις με την καθημερινότητα της αγροτικής εργασίας και τη σκληρότητα της φύσης, διατρέχει κάθε γραμμή του ασφυκτικού μυθιστορήματος του/της Marieke Lucas Rijneveld (ο/η συγγραφέας δεν επιθυμεί να προσδιορίζεται με βάση τη δυαδικότητα των φύλων), που τιμήθηκε το 2020 με το βραβείο International Booker.
Ο θάνατος του μεγάλου αδελφού της Τζάκετ, τον οποίο η ίδια είχε ευχηθεί σε μια στιγμή δυσφορίας, διαλύει την εύθραυστη ισορροπία της οικογένειάς της που σε αντίθεση με τη φίλη της τη Μπελ που είναι «σαν το τυρόγαλο πριν αρχίσει να πήζει», εκείνοι έχουν προχωρήσει, είναι «ήδη σκεπασμένοι με σκληρή φλούδα». Με τη συνδρομή της εξαιρετικής μετάφρασης, κατευθείαν από τα Ολλανδικά, των Άγγελου Αγγελίδη και Μαρίας Αγγελίδου, κάθε πρόταση του βιβλίου σφίγγει ακόμη περισσότερο τον κλοιό γύρω από την ανήμπορη προέφηβη που έχει πειστεί ότι, όπως είπε και ο Αιδεσιμότατος Ρένκεμα από τον ψαλμό 51, «Το κακό δεν έρχεται από έξω αλλά από μέσα μας. Εκεί έχει τις ρίζες της η δυστυχία μας».
Η σκληρότητα της απώλειας της παιδικότητας, της εξερεύνησης της σεξουαλικότητας αλλά και η δυσφορία της επαρχίας, της οικογένειας και της θρησκείας, η περιέργεια της Τζάκετ να δει και να καταλάβει τον θάνατο που καραδοκεί παντού, το «πώς νιώθει κανείς όταν έχει μια πνιγμένη πεταλούδα μέσα του» αποτυπώνεται με αβάσταχτη ειλικρίνεια, αμεσότητα και εμβάθυνση σε ένα μυθιστόρημα με το οποίο πολλοί από εμάς μπορούμε να ταυτιστούμε σε σημεία, αν και κατά ένα τρόπο εκφράζει απόλυτα την εποχή του.
«Στη γη είμαστε πρόσκαιρα υπέροχοι», εκδόσεις Gutenberg
Γράφοντας ένα γράμμα προς την αναλφάβητη μητέρα του, ο Μικρός Σκύλος, Αμερικανός βιετναμέζικης καταγωγής, αποτυπώνει με τον πλέον ποιητικό και ταυτόχρονα ωμό και άμεσο τρόπο τις δυσκολίες της ενηλικίωσης και του αυτοπροσδιορισμού ενός μετανάστη, γκέι, κακοποιημένου παιδιού σε μια όχι και τόσο ονειρική Αμερική, σε ένα μυθιστόρημα που διαβάζεται απνευστί, σαν ποίημα, σαν δοκίμιο, σαν έρευνα, και μας αφορά όλους.
Για το «Στη γη είμαστε πρόσκαιρα υπέροχοι» ο γεννημένος σ’ έναν ορυζώνα στο Βιετνάμ το 1988 Ocean Vuong, ο οποίος σήμερα θεωρείται από τις πιο ανερχόμενους συγγραφείς της αμερικανικής λογοτεχνίας, βασίζεται στα προσωπικά του βιώματα, αφηγούμενος αποσπάσματα, θραύσματα μιας ζωής στο περιθώριο, θέλοντας όπως επισημαίνει στο εισαγωγικό της σημείωμα η Έφη Φρυδά, υπεύθυνη για την εξαιρετική μετάφραση, να κλείσει τους λογαριασμούς μου με την οικογενειακή ιστορία.
«Ήχοι, ορθογραφία, στίξη παίζουν κεφαλαιώδη ρόλο στη γραφή του – ο συγγραφέας ψάχνει τη λέξη που κρύβεται μέσα σε μια άλλη λέξη», επισημαίνει η Φρυδά, και η τονικότητα της βιετναμέζικης γλώσσας που εντάσσεται σε σημεία, εμπνέει ένα σχεδόν μουσικό μυθιστόρημα. «Μαμά. Μου πες κάποτε πως η μνήμη είναι επιλογή. Αν ήσουνα θεός θα 'ξερες ότι είναι πλημμύρα», λέει κάπου ο Μικρός Σκύλος και ευτυχώς Vuong, καταφέρνει να βρει τη φωνή (και τι φωνή!) για να μιλήσει για όσα έχει μάθει να τον φιμώνουν, αποσυναρμολογεί ξανά την οικογένεια του για να τους μεταφέρει κάπου αλλού – πού ακριβώς, δεν είναι σίγουρος. Όπως μας λέει ο ίδιος, απεχθάνεται την αναποφασιστικότητα του, τρέμει μήπως η γνώση διαλυθεί, δεν καταφέρει, κι ας την έχει καταγράψει, να παραμείνει αληθινή.
Στο βιβλίο «Στη γη είμαστε πρόσκαιρα υπέροχοι» του Ocean Vuong, η επιβεβλημένη αορατότητα όποιου μεγαλώνει στο περιθώριο μεταφέρεται με τον πιο σκληρό και λυρικό ταυτόχρονα, επώδυνο τρόπο, από έναν αφηγητή που δεν ξέχνα ποτέ την ταξική, πολιτική και έμφυλη θέση από την οποία μιλά και θα συνεχίζει να μας στοιχειώνει για καιρό.
Το τραύμα του πολέμου του Βιετνάμ, ιδωμένο εδώ διαφορετικά, μέσα από τον καρπό ενός ανάρμοστου έρωτα ανάμεσα σε έναν Αμερικανό στρατιώτη και μια βιετναμέζα εργάτρια του σεξ, καθορίζει την αφήγηση αλλά παραμένει τελικά ένα θραύσμα ανάμεσα στα πολλά που έχει ένα διαχειριστεί ο Vuong. Η κραυγή του έχει να κάνει περισσότερο με την επισφάλεια, την κοινωνική θέση του ίδιου και της οικογένειας του, το σαλόνι πεντικιούρ, όπου δούλευε η μητέρα του, «ένας τόπος όπου τα όνειρα μετατρέπονται στην πετρωμένη γνώση του τi σημαίνει να ξυπνάς με οστά αμερικάνικα –με ή χωρίς ιθαγένεια– πονεμένος, τοξικοποιημένος και κακοπληρωμένος».
«Κάποιος με έβλεπε – εμένα που σπάνια με έβλεπε ο οποιοσδήποτε. Εμένα, που είχα διδαχθεί από σένα, να παραμένω αόρατος για να είμαι ασφαλής», γράφει ο Μικρός Σκύλος περιγράφοντας την πρώτη του ερωτική σχέση με το αγόρι που του έμαθε «ότι υπάρχει κάτι ακόμη πιο βάναυσο και ολοκληρωτικό από τη δουλειά – ο πόθος». Και ακριβώς αυτή η επιβεβλημένη αορατότητα όποιου μεγαλώνει στο περιθώριο μεταφέρεται με τον πιο σκληρό και λυρικό ταυτόχρονα, επώδυνο τρόπο, από έναν αφηγητή που δεν ξέχνα ποτέ την ταξική, πολιτική και έμφυλη θέση από την οποία μιλά και θα συνεχίζει να μας στοιχειώνει για καιρό.
«Σάγκι Μπέιν», εκδόσεις Μεταίχμιο
Η εικόνα της Αγκνες που σκιτσάρει (κυριολεκτικά) ο Douglas Stuart στην ειδική συλλεκτική έκδοση αλλά και η ιστορία πίσω από την επιλογή του ονόματος της ηρωίδας του μπορεί να έχει θρησκευτικές αναφορές στην ομώνυμη αγία, τελικά όμως η Αγκνες που θα θυμόμαστε από αυτό το βιβλίο θα είναι πάντα η απολύτως θνητή Σκοτσέζα που στολίζεται για να πάρει τις μπίρες που αντιστοιχούν στο επίδομα της πρόνοιας από το off-licence της καρβουνιασμένης γειτονιάς της, που περπατάει τη μισή πόλη με τη μουσκεμένη γούνα της σε μια κρίση, που δοκιμάζει το καινούργιο της σουτιέν και χορεύει καθώς η μητέρα και οι φίλες της παίζουν χαρτιά στο διαμέρισμα της εργατικής πολυκατοικίας, που αναζητά την αποδοχή, την αξιοπρέπεια, την αγάπη, το καλύτερο μέλλον αλλά διαρκώς σκοντάφτει.
Η πάλη του γιου της, του μικρού Σάγκι, να αναμετρηθεί με την αγιοποιημένη αλλά καθόλου αγία εικόνα της, να την προστατέψει από τον αλκοολισμό, να φροντίσει την ίδια και τον εαυτό του και ταυτόχρονα να μεγαλώσει ως γκέι, στην εξαθλιωμένη Γλασκώβη του '80, εξιστορείται από τον Douglas Stuart με ρεαλισμό, ειλικρίνεια και ενσυναίσθηση, χωρίς να χαρίζεται, κάνοντας μας να βιώνουμε το αδιέξοδο του αλκοολισμού και την άνιση κάποιες φορές πάλη με αυτόν.
Το «Σάγκι Μπέιν», το ντεμπούτο του συγγραφέα που του χάρισε το Βραβείο Booker 2020, επιβεβαιώνει ότι το προσωπικό είναι πολιτικό, ερχόμενο να προστεθεί σε μια μακριά λίστα αξιοσημείωτων λογοτεχνικών και ευρύτερα καλλιτεχνών έργων που αποτυπώνουν την πάλη για την αξιοπρέπεια στους υγρούς δρόμους της εργατικής Βρετανίας (και όχι μόνο).
Το «Σάγκι Μπέιν» (μτφρ.: Σταυρούλα Αργυροπούλου), το ντεμπούτο του συγγραφέα που του χάρισε το Βραβείο Booker 2020, επιβεβαιώνει ότι το προσωπικό είναι πολιτικό, ερχόμενο να προστεθεί σε μια μακριά λίστα αξιοσημείωτων λογοτεχνικών και ευρύτερα καλλιτεχνών έργων που αποτυπώνουν την πάλη για την αξιοπρέπεια στους υγρούς δρόμους της εργατικής Βρετανίας (και όχι μόνο). Γιατί μαζί με το πορτρέτο της Αγκνες που δεν μπορεί να συμφιλιωθεί με τα χρόνια που περνούν και με τη μίζερη ζωή στην οποία έχει καθηλωθεί, μαζί με το πορτρέτο του Σάγκι, που σε μεγάλο βαθμό ζει μέσα από την Αγκνες, σκιαγραφεί το πορτρέτο μιας αφημένης στην τύχη της μερίδας της θατσερικής Βρετανίας.
Ένα βιβλίο που παρότι με διαφορετική γλώσσα συνομιλεί, για παράδειγμα, με το έργο του Εντουάρ Λουί στην άλλη πλευρά της Μάγχης (ο οποίος με τη σειρά του συνομιλεί για το ρόλο της αριστεράς σήμερα με τον πρωτεργάτη του κοινωνικού ρεαλισμού Κεν Λόουτς στο πολύ ενδιαφέρον «Διάλογος για την τέχνη και την πολιτική» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Αντίποδες), επιβεβαιώνοντας ότι υπάρχουν πολλά ακόμη που δεν έχουν ειπωθεί για το πρόσφατο παρελθόν, ένα παρελθόν γεμάτο προσωπικές και συλλογικές ιστορίες που μπορούν και πρέπει να επηρεάσουν τις διεκδικήσεις του σήμερα.
Αντί επιλόγου:
«Θα σου πουν ότι η σπουδαία γραφή “απελευθερώνει” από την πολιτική, με την έννοια ότι “υπερβαίνει” τα εμπόδια των διαφορών, και ενώνει τους ανθρώπους προς οικουμενικές αλήθειες. Θα πουν ότι αυτό επιτυγχάνεται, βασικά, μέσω της δεξιοτεχνίας, της τεχνικής. Ας δούμε πώς φτιάχνεται, θα πουν – λες και ο τρόπος που συγκροτείται κάτι είναι ξένος προς την παρόρμηση που το δημιούργησε. Λες και η πρώτη καρέκλα κατασκευάστηκε, αρχικά, χωρίς να ληφθεί υπόψη το ανθρώπινο σχήμα». Ocean Vuong, «Στη γη είμαστε πρόσκαιρα υπέροχοι».
