Γιατί όλα πρέπει να αλλάξουν στη ΔΕΘ-HELEXPO;

    

"Everything must change, όλα πρέπει να αλλάξουν" ριφάρουμε ομαδικά καθώς η μπάντα των The Callas και οι Callasettes κλείνουν τη συναυλία τους ανεμίζοντας τα λάβαρα που έχουν φτιάξει για το τραγούδι που έγραψαν ειδικά για την 9η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης "όλα πρέπει να αλλάξουν. ΡNΣ9" (aka Ριζοσπαστική Νοημοσύνη. Σαλονίκη 9), σε επιμέλεια της Νάντιας Αργυροπούλου και διοργάνωση του Μητροπολιτικού Οργανισμού Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης. Καθώς η dj Yavash αναλαμβάνει να κλείσει την εναρκτήρια γιορτή της μπιενάλε που πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή, 31 Οκτωβρίου στα Περίπτερα 2 & 3 της ΔΕΘ-HELEXPO, παράλληλα και σε διάλογο με το 66ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, ο αχανής industrial χώρος με την ατμόσφαιρα φουτουριστικής παρακμής κατεβάζει και πάλι ρολά αναμένοντας το υπό διαπραγμάτευση αναπτυξιακό μέλλον της ΔΕΘ, στο οποίο η κεντρική έκθεση της Μπιενάλε που θα εγκαινιαστεί τον Μάιο θα βάλει μια άνω τελεία τουλάχιστον ως τον Ιούλιο του 2026 που θα διαρκέσει. 
 

Τι ζήσαμε λοιπόν σε αυτή τη γιορτή - προοίμιο της Μπιενάλε, μια βραδιά δημόσιων εκδηλώσεων και καλλιτεχνικών συνευρέσεων-νύξεων για όσα θα εκτυλιχθούν στην πορεία; Παρακολουθήσαμε τις 9 ταινίες που προβάλλονταν στους άδειους τοίχους, τραγουδήσαμε για το Παγκράτι και τους μλκς που μας περιτριγυρίζουν, ακολουθήσαμε από άκρη σε άκρη τους περφόρμερ της ομάδας χορού Αερίτες σε "μια χορευτική περιπλάνηση στο σφαλερό και στο πιθανό" ("ΔΕΘ ΑΡΘΩ’"), όπου γίναμε ένα σώμα με τους μερικές εκατοντάδες θεατές και θεάτριες που μετακινούνταν μες στους βιομηχανικούς χώρους, ανάμεσά τους και η Ίντια Μουρ, η τρανς πρωταγωνίστρια της ταινίας του Τζιμ Τζάρμους "Father Mother Sister Brother" που πήρε το μάτι μας να (παρ)ακολουθεί απολύτως προσηλωμένη τα τεκταινόμενα. Ίσως η εικόνα των σωμάτων που μετακινούνταν στον χώρο ως ένα σώμα που "χορογράφησε" η Πατρίσια Απέργη να ήταν ο συνεκτικός κρίκος αυτής της γιορτής και της μπιενάλε που ετοιμάζεται. 
 

Καθώς "άκουγα" τον performer Ηλία Χατζηγεωργίου να βγάζει τον εναρκτήριο... λόγο χωρίς λόγια από ένα μπαλκόνι του περιπτέρου, το οποίο μας προειδοποιούσαν να μην ακουμπάμε γιατί δεν ήταν σταθερό, δεν μπορούσα παρά να μην σκέφτομαι τα διλήμματα της εποχής μας, την απουσία του πολιτικού λόγου, τα αναδυόμενα κινήματα, τον "κίνδυνο του αντισυστημισμού" σε μια χώρα χωρίς… σύστημα, όπου οι υποδομές φθείρονται και τα σώματα ψάχνονται. Γύρω μας, καθώς περιφερόμαστε στους χώρους, σώματα στις οθόνες διαδηλώνουν, πενθούν, χορεύουν, μοχθούν, συζητούν, συναντιούνται. Από την κάμερα που κάνει τράβελινγκ στη στρογγυλή τράπεζα των φιλοσόφων που στοχάζονται τις πιθανότητες της Αντίστασης στο "The Rare Event" (2017) των Ben Rivers & Ben Russell, μέχρι τα τεκμήρια της πολιτικής δολοφονίας του Γρηγόρη Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη στις "100 ώρες του Μάη" των Δήμου Θέου & Φώτου Λαμπρινού (1964) κι από τις μηχανές και τα ανδρείκελα-εργάτες στο "Μοντέλο" (1974) του Κώστα Σφήκα, ως τις τελετουργίες της πρωτοπόρας φεμινιστικής ομάδας Le Nemesiache στα έργα "Antistrip" (1976) και "Le Sibylle" (1978). 

 

Η στόχευση της επιμελήτριας Νάντιας Αργυροπούλου που υλοποιεί το MOMus είναι καίρια, χρονικά και χωρικά εν-τοπισμένη και το ένιωθες ήδη από την ατμόσφαιρα στα περίπτερα της ΔΕΘ ανακαλύπτοντας την απείθαρχη, διαλογιστική ματιά του "Deep Sleep” (2014) της Παλαιστίνιας δημιουργού Basma al-Sharif που μας ταξιδεύει από την Αθήνα ως τη Γάζα πέρα από τα στερεότυπα, συναντώντας νέα παιδιά να παρακολουθούν τη σπάνια προβολή του ιστορικού φιλμ "Kοινωνική Σαπίλα" του Στέλιου Τατασόπουλου (1932, σε συνεργασία με την Ταινιοθήκη της Ελλάδος στα εργαστήρια της οποίας έγινε η αποκατάστασή του) της πρώτης ταινίας μυθοπλασίας που ασχολήθηκε με τη δεινή κατάσταση των άνεργων και φτωχών εργατικών πληθυσμών των αστικών κέντρων και απεικόνισε τους αγώνες για την οργάνωση της βιομηχανικής εργασίας σε συνδικάτα, αλλά και να σχεδιάζουν μια queer three-sided football league στη Θεσσαλονίκη (ένα έργο σε εξέλιξη για το οποίο έγινε μια νύξη μέσα από το βίντεο της 'Ίριας Βρεττού (το έργο με τον γενικό τίτλο Playing Otherwise θα αναπτυχθεί με δημιουργικούς εταίρους την πλατφόρμα Another Football και το Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ και θα συμπεριλάβει, με αιχμή το ποδόσφαιρο, πλήθος συνεργατικών πρωτοβουλιών καθώς και καλλιτεχνικών, θεωρητικών αναφορών γύρω από το παιχνίδι και το σύγχρονο gaming).
 

Τα "ουφάκια” της τέχνης και η δημιουργική μελλοντολογία 

Το έργο του Ben Rivers και του Κώστα Σφήκα αποτελούν βασικό κορμό και της έκθεσης "Ανατροπή (η επιστημονική φαντασία σαν αλλαγή)", μια συνεργασία της Μπιενάλε 9 με το 66ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (στο MOMus–Πειραματικό Κέντρο Τεχνών, ως 16/11). Εκεί η εμβυθιστική εγκατάσταση του Rivers που ανατέμνει ποιητικά την οικολογική δυστοπία που ζούμε χωρίς πάντα να το συνειδητοποιούμε, η επιστροφή στην "άγνωστη" πειραματική ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου σε αναζήτηση τρόπων να βλέπουμε αλλιώς (είχε μάλιστα ενδιαφέρον η πολύ θερμή υποδοχή του έργου του Σφήκα από τους ξένους επισκέπτες επιμελητές και καλλιτέχνες), αλλά και το θραυσματικό ταξίδι που στήνουν οι Errands groups στο ό,τι απέγινε από το οραματικό έργο του αρχιτέκτονα Νικόλαου Ξάστερου και των σπιτιών-ούφο που σχεδίασε τη δεκαετία του ‘70 (και μπορείς να συναντήσεις ακόμη ανά την Ελλάδα ή στην ιδιοκτησία διασήμων όπως ο Μπραντ Πιτ που αγόρασε πρόσφατα ένα και το μετέφερε στην Καλιφόρνια) δημιουργούν έναν χώρο σκέψης και μαχητικής απόλαυσης. 
 

Καθώς τα φώτα των αυτοκινήτων που είχαν μπει στα περίπτερα της ΔΕΘ λειτουργούσαν ως προβολείς για την περφόρμανς "ΔΕΘ ΑΡΘΩ’", μπορούσες να σκεφτείς πολλά για τη (μη) πολιτιστική πολιτική στην Ελλάδα, το τι σημαίνει φτιάχνω μια δημόσια μπιενάλε, το πώς αντιμετωπίζονται από την πολιτεία τα "ουφάκια” της τέχνης αλλά και τα "ρετρο-φουτουριστικά” κελύφη δημόσιων χώρων όπως η ΔΕΘ.  Συζητώντας με την Αργυροπούλου εν μέσω του πλήθους και των μουσικών στη διάρκεια της γιορτής, με παραπέμπει στη δημιουργική μελλοντολογία της φιλοσόφου Luce deLire, ας αποκαλέσουμε έτσι τη "διεπιστημονική προσπάθεια να κατανοήσουμε το μέλλον ενώ το οικοδομούμε”, γράφει, καλώντας για το τέλος της εποχής των ερωτήσεων στην τέχνη. 
 

Το τέλος των ερωτήσεων στην τέχνη 

"Για χρόνια η τέχνη ασχολούνταν με το να θέτει ερωτήσεις. Αλλά στο πλαίσιο του νεοφιλελευθερισμού, το να θέτεις ερωτήσεις δεν κάνει κάτι παραπάνω από το να καλλιεργεί νέο έδαφος για τη νομισματοποίηση της τέχνης.” γράφει η deLire καθώς ο "ολοένα και πιο κλιμακούμενος αυταρχισμός μάς καθιστά ανίκανα να φανταστούμε διαφορετικά, με τρόπο συγκεκριμένο – πώς να ζούμε καλά, πώς να σχετιζόμαστε μεταξύ μας, πώς να οργανώνουμε τον χρόνο μας, τον χώρο του νου μας και το συναισθηματικό μας τοπίο. Απέναντι στις νέες επεκτεινόμενες τυραννίες, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε την τέχνη όχι για να θέτουμε ερωτήματα, αλλά για να δίνουμε τολμηρές απαντήσεις που κανείς δεν ζήτησε. Πρέπει να σχεδιάζουμε συγκεκριμένα μέλλοντα: interior design πέρα από την ετεροκανονικότητα, αποαποικιοποιημένους τρόπους διαπροσωπικών σχέσεων, τρανς πολιτειακούς σχεδιασμούς*.

"Απείθαρχη Κίνηση"

Η 9η Μπιενάλε βάζει στο κέντρο το "κοινωνικό αλλιώς" (μαζί με αιτήματα διεκδίκησης του δημόσιου χώρου, συλλογικότητας και αλληλεγγύης, προβληματισμούς για την αναθεώρηση των σχέσεων εξουσίας και ανταγωνισμού) και κάθε προσπάθεια σχεδιασμού και συγκρότησης αυτού του "αλλιώς”, ακόμη και με τα υλικά της τέχνης, έχει σημασία. 

Όπως γράφει η Αργυροπούλου στο κείμενό της "Απείθαρχη Κίνηση" για τον κατάλογο του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης "μέσα από τα έργα, τις ρωγμές που υπάρχουν μεταξύ τους και αυτές που ανοίγουν, η ανατροπή πλοκής και επιστημονικής φαντασίας σαν αλλαγή μπορούν να γίνουν κατανοητές ως "ρωγμώδης και εκστατική αποκάλυψη των κοινών (...) εκεί όπου τα κοινά προσφέρουν καταφύγιο, εκεί όπου το καταφύγιο δημιουργεί κοινά” (Fred Moten & Stefano Harney, The Undercommons: Fugitive Planning and Black Study, Νέα Υόρκη, Minor Compositions, 2013).  "Η πραγματική σύνθεση στρατηγικών αντίστασης θα μπορούσε να γεννήσει ανείπωτη ομορφιά. Γαμώτο! Ελπίζω να το πετύχουμε" γράφει η Lola Olufemi, Experiments in Imagining Otherwise (Λονδίνο, Hajar Press, 2025) στο τελευταίο από τα παραθέματα που συνθέτει η επιμελήτρια στο κείμενό της για τον κατάλογο του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Η 9η Μπιενάλε βάζει στο κέντρο το "κοινωνικό αλλιώς" (μαζί με αιτήματα διεκδίκησης του δημόσιου χώρου, συλλογικότητας και αλληλεγγύης, προβληματισμούς για την αναθεώρηση των σχέσεων εξουσίας και ανταγωνισμού) και κάθε προσπάθεια σχεδιασμού και συγκρότησης αυτού του "αλλιώς”, ακόμη και με τα υλικά της τέχνης, έχει σημασία. 
 

Ενόσω η "Ανατροπή (η επιστημονική φαντασία σαν αλλαγή)", σε συνεργασία με το 66ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης συνεχίζεται στο MOMus–Πειραματικό Κέντρο Τεχνών, (ως 16/11) και το Φεστιβάλ δημιουργεί και φέτος πολύτιμες ρωγμές - καταφύγιο για να ζήσουμε και να σκεφτούμε μαζί, αναμένουμε με ενδιαφέρον τη συνέχεια με την κυρίως έκθεση της Μπιενάλε. Ραντεβού τον Μάιο στη Θεσσαλονίκη!