Ο Δημήτρης Τρίκας μιλά για την έκθεση "Το όνειρο του Τάτλιν" στο Ωδείο Αθηνών

Στις 2 Οκτωβρίου εγκαινιάζεται η ομαδική έκθεση "Το όνειρο του Τάτλιν. Ουτοπίες, η αιώνια επιστροφή" στο Ωδείο Αθηνών, η οποία διερευνά τις διαδρομές της φαντασίας και της πολιτικής σκέψης, φωτίζοντας πώς η ουτοπία, άλλοτε ως ελπίδα και άλλοτε ως απειλή, εξακολουθεί να εμπνέει τον άνθρωπο να αναμετρηθεί με το παρόν και να οραματιστεί το μέλλον.

Ο επιμελητής Δημήτρης Τρίκας μιλά για το σκεπτικό πίσω από την έκθεση

" 'Α, κατάλαβα. Εννοείς την πόλη που εμείς ιδρύσαμε και που μόνο στα λόγια υπάρχει, γιατί δεν πιστεύω να βρίσκεται σε κανένα μέρος της Γης'. Ο Πλάτωνας σε αυτό το χωρίο της Πολιτείας αναφέρεται σε μια πόλη, "επί γης ουδαμού". Πέρα από τις ατυχείς απόπειρες, ωστόσο, του Αθηναίου φιλοσόφου να εφαρμόσει επί Γης την Πολιτεία του, η σκέψη του αποτελεί πηγή έμπνευσης του αναγεννησιακού Τόμας Μορ για τη δική του Ουτοπία και άλλων σπουδαίων συγγραφέων ουτοπικών κειμένων όπως έχει έκτοτε καθιερωθεί να λέγονται με αφετηρία τον τίτλο του έργου του Μορ. 

Έχει σημασία πάντως να σημειωθεί ότι ήδη από την πρώιμη νεωτερικότητα του 16ου αι. και μέχρι την κομμουνιστική ουτοπία του μαρξισμού, τα σχεδιάσματα αυτά δεν αντιμετωπίζονται ως απλές πνευματικές ασκήσεις και πολιτικοθρησκευτικού χαρακτήρα ενατενίσεις, αλλά αποτελούν ρεαλιστικές πολιτικές επιλογές για την υπέρβαση των αδιεξόδων του κοινωνικοπολιτικού βίου. Σταδιακά μετατρέπονται σε συμπαγείς πολιτικές προτάσεις οι οποίες συνοδεύονται από σαφές εφαρμοστικό σχέδιο. Αυτή η διαδρομή τουλάχιστον εμφανίζεται ως πρόθεση.

Από την Πολιτεία του Πλάτωνα και τις πρώτες χριστιανικές ουτοπίες μέχρι την κομμουνιστική ουτοπία και την σύγχρονη παραληρηματική φαντασίωση της μετοίκισης στον πλανήτη Άρη σε αναζήτηση ασφαλέστερου χώρου για να επιζήσει το ανθρώπινο είδος, έχουν καταγραφεί ευφάνταστες πολιτικές διαφυγές, ενίοτε μάλιστα και αιματηρές, από το προβληματικό "Εδώ και Τώρα".

Η εικαστική έκθεση "Το όνειρο του Τάτλιν. Ουτοπίες, η αιώνια επιστροφή", και το εκτενές, πλουραλιστικό δημόσιο πρόγραμμα που τη συνοδεύει αναζητούν, λοιπόν, την εικόνα - ή καλύτερα τις εικόνες - της ουτοπίας και έχουν στόχο να διερευνήσουν αυτές τις καταστάσεις-διαδρομές του ανθρώπινου νου όσο και τις υπαρξιακές, κοινωνικές και πολιτικές αναγκαιότητες που τις συντηρούν ως αέναα αιτήματα προς το μέλλον. Προφανώς έχει σημασία και ενδιαφέρον η ιστορικοποίηση του αιτήματος της Ουτοπίας, αλλά έχει μεγαλύτερη αξία ο σχετικός προβληματισμός στο σήμερα και στην μελλοντική προοπτική και αναγκαιότητα. Ουτοπίες ως Ευτοπίες αλλά και ως Δυστοπίες, ένα ισχυρό παρελθόν που συγκροτεί ήδη μια γήινη παράδοση και ένα μέλλον που φέρνει διερωτήσεις για τον μετα-άνθρωπο των νέων τεχνολογιών που θέλει να κυριαρχήσει στην ίδια του την εξέλιξη και να αντικαταστήσει οριστικά τον θεό, αλλά που μπορεί να υποχρεωθεί έως και στη μετοίκιση μετά τη "μεγάλη καταστροφή" ή μετά τις πολλές μικρότερες οικολογικές καταστροφές που εξελίσσονται ανεμπόδιστα και ραγδαία.

Αν ο Μπρούνο Λατούρ αναζητούσε, λίγο πριν φύγει από τη ζωή, διάδρομο για να προσγειωθούμε, διαπιστώνοντας όμως ότι αυτός ο πλανήτης δεν μας χωράει πλέον όλους ως αποτέλεσμα των δυσοίωνων αποφάσεων των πολιτικών και οικονομικών ελίτ (όπως ισχυρίζεται με επιχειρήματα στο "Πού να προσγειωθούμε", εκδ. Πόλις), η Ντόνα Χάραγουεϊ το 2025 θα γιορτάσει με όλους τους υπόλοιπους τα σαράντα χρόνια από το "Κυβοργικό μανιφέστο" της για "την Επιστήμη, την τεχνολογία και τον σοσιαλιστικό φεμινισμό στον ύστερο 20ο αιώνα". Η Αμερικανίδα φιλόσοφος και φεμινίστρια, διερευνά την ιδέα ότι η φύση επινοείται, δεν ανακαλύπτεται, ότι η αλήθεια κατασκευάζεται, δεν μας αποκαλύπτεται και υποστηρίζει ότι η ιδέα αυτή δίνει πλέον τον τόνο στην ιστορία και δείχνει τον δρόμο στην επιστήμη. Για την Χάραγουεϊ, το Κυβόργιο είναι ένα υβρίδιο οργανισμού και μηχανής που αντιπροσωπεύει παραβιασμένα σύνορα και απόπειρες συγχώνευσης απέναντι στις θεμελιώδεις διακρίσεις της νεωτερικότητας μεταξύ φύσης και πολιτισμού, επιστήμης και μυθοπλασίας, αρσενικού και θηλυκού…

Η ιστορία της ανθρωπότητας είναι γεμάτη από ουτοπίες και επιθυμίες που δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ και ποτέ δεν θα πάψουν όμως να αποτελούν την καύσιμο ύλη που κινητοποιεί το υπαρξιακό και το συλλογικό φαντασιακό στο διηνεκές. Είναι αυτή η επιθυμία ζωής και κίνησης προς τα εμπρός, οι θραυσματικές και γοητευτικές διαδρομές με τις οποίες επιχειρείται η έξοδος από ένα αφασικό και άνυδρο "εδώ και τώρα" και η συνήθως απότομη διακοπή κάθε ελπίδας ολοκλήρωσης του "οράματος" που χαρακτηρίζει τον άνθρωπο και τον πολιτισμό του και είναι αυτή η σισύφεια μεν αλλά απόλυτα αναγκαία επιλογή του ανήσυχου, στοχαστικού και δημιουργικού Ανθρώπου που ορίζει σαν μοίρα την ύπαρξη του.

Οι καλλιτέχνες και οι καλλιτέχνιδες που συμμετέχουν στο project "To όνειρο του Τάτλιν. Ουτοπίες. Η αιώνια επιστροφή" μιλούν για τις ουτοπίες που νοηματοδοτούν τις ζωές των ατόμων, ξεκινώντας από το παρελθόν και τον πλούτο που επέδειξε η ανθρώπινη φαντασία και επιθυμία και φτάνοντας στο steampunk, το cybergpunk και τα μεγάλα υπαρξιακά, ηθικά, και πολιτικά ζητήματα/διλήμματα που προκύπτουν από την ελευσόμενη εποχή του μετα-ανθρώπου.

Σε κάθε περίπτωση θεωρούμε τα κινήματα του μοντερνισμού του 20 ου αι. με αιχμές το Νταντά και τον Σουρεαλισμό, το Μπαουχάουζ και την Ρωσική Πρωτοπορία, καθώς και το μεγάλο Συμβάν του Γαλλικού Μάη του ΄68, αλλά και το κυβοργικό μανιφέστο της Ντόνα Χάραγουεϊ, πυρηνικά στοιχεία της "υπόθεσης Ουτοπίες" και χαρακτηριστικά παραδείγματα της επιθυμίας του Δυτικού ανθρώπου για "αλλαγή" και "πρόοδο" με το όποιο ψυχικό κόστος είναι διατεθειμένος να καταβάλει προκειμένου να πετύχει τον απεγκλωβισμό του από το καπιταλιστικό μοντέλο ζωής, την δημιουργική αναταραχή, και την ουτοπική υπέρβαση… Στη χορεία των ουτοπιών συγκαταλέγεται φυσικά και ο τεχνολογικός οπτιμισμός αφού για τους υποστηρικτές του (με τις αφαιρέσεις που προϋποθέτει ο συλλογισμός τους) η τεχνολογία είναι το μέσον που με την καλή του χρήση λύνει ή θα λύσει τα μεγάλα προβλήματα της ανθρωπότητας.

Το Ωδείο Αθηνών αποτελεί κρίσιμο στοιχείο του project καθώς αναπαράγει το ύφος και τα προτάγματα του μοντερνισμού, αλλά πέραν του γενικού αρχιτεκτονικού του ενδιαφέροντος, το κτήριο καθαυτό, υπήρξε η προσωπική ουτοπία ενός μεγάλου μοντερνιστή αρχιτέκτονα, του Ιωάννη Δεσποτόπουλου, η οποία δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Η ενεργοποίηση του εμβληματικού αυτού κτηρίου συνιστά ένα δυναμικό σχόλιο του "σήμερα" σε μια διαρκή ουτοπία που μας έρχεται από την καρδιά του περασμένου αιώνα. Εξίσου σημαντικό όμως είναι ότι στο Ωδείο Αθηνών εκπαιδεύεται σε τρία πεδία της τέχνης, τη μουσική, το θέατρο και τον χορό, ένας σημαντικός αριθμός νέων ανθρώπων που είναι και τα ιδανικά υποκείμενα για να συμμετάσχουν στο προτεινόμενο project, κυρίως με κείμενα, από την περίοδο του μοντερνισμού - μιας περιόδου που επώασε τις ισχυρότερες ουτοπίες του 20ου αιώνα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο παράλληλα με την εικαστική έκθεση θα παρουσιαστεί ένα δυναμικό καλλιτεχνικό πρόγραμμα, με μουσική, θέατρο και χορό που θα συμβάλλει σε μια ολιστική διερεύνηση του προτεινόμενου θέματος".