Υπάρχει γυναικεία ματιά στη ζωγραφική; Τρεις καλλιτέχνιδες ίσως έχουν την απάντηση

Ελένη Μπαγάκη, Σοφία Μητσώλα και Janice Nowinski -τρεις καλλιτέχνιδες μπαίνουν μέσα στην Γκαλερί Ελένη Κορωναίου και χρησιμοποιούν τη ζωγραφική ως εργαλείο για να εξετάσουν πώς οι γυναίκες κοιτάζουν, πώς τις κοιτάζουν και πώς διεκδικούν τη δύναμη της αντίληψης. 

Η έκθεση "As She Sees It: Three Women, Three Gazes" δεν στοχεύει να παρουσιάσει το βλέμμα ως σταθερό σημείο. Αυτό που ενδιαφέρει τις δημιουργούς του είναι να αναπτυχθεί μια εξελισσόμενη σχέση ανάμεσα στον θεατή, το υποκείμενο και τον εαυτό. Έχοντας υιοθετήσει διαφορετικά μέσα, στιλ και εννοιολογικές προσεγγίσεις, κάθε καλλιτέχνιδα προτείνει τη δική της, καθαρά προσωπική οπτική για το τι σημαίνει να βλέπεις αλλά και να σε βλέπουν με τους δικούς σου όρους.

"Ποτέ δεν σκέφτοµαι ότι είµαι γυναίκα όταν ζωγραφίζω. Προσπαθώ να είµαι ελεύθερη και γενναία"

Όπως θα διαβάσετε στη συνέντευξη που μας έδωσαν, οι τρεις ταλαντούχες εικαστικοί έδωσαν τις δικές τους ερμηνείες για το τι σημαίνει "γυναικεία ματιά" στη σύγχρονη εικαστική σκηνή, ενώ μίλησαν και για την εξέλιξη της ζωγραφικής τέχνης και την επιδραστικότητά της σήμερα.

Ποια ήταν η προσωπική σας προσέγγιση για να προβάλλετε την οπτική της γυναίκας;

Ελένη Μπαγάκη: Η προσωπική μου προσέγγιση βασίζεται στη σύνδεση του προσωπικού με το πολιτικό. Χρησιμοποιώντας διαφορετικά μέσα —όπως ζωγραφική, κολάζ, σχέδιο, γλυπτική, βίντεο και κείμενο— επεξεργάζομαι, μέσα από την αυτομυθοπλασία, τον φεμινιστικό στοχασμό ιδέες που σχετίζονται με τη γυναικεία επιθυμία, την ανάγκη του ανήκειν και την αναζήτηση ταυτότητας. Οι εικόνες και η πράξη του βλέμματος βρίσκονται στον πυρήνα της εικαστικής μου γλώσσας. Αντλώ κυρίως υλικό από το διαδίκτυο ή βιβλία —εικόνες που κόβω, αναλύω και επανασυνθέτω σε νέες μορφές. Αυτές οι επεξεργασμένες εικόνες λειτουργούν ταυτόχρονα ως υλικό και ως μεταφορά: τόποι προβολής και φαντασίας. Μέσα από το χιούμορ, την ανατροπή και τις ποιητικές συσχετίσεις, εξερευνώ πώς η ταυτότητα κατασκευάζεται και κατοικείται σε σχέση με τον τόπο, τη λαχτάρα και την επιθυμία.

Σοφία Μητσώλα: Μέσα από το δικό µου σώµα και το ένστικτο. Ο τρόπος που ζωγραφίζω προέρχεται από το βίωµα. Με ενδιαφέρει πώς νιώθει ένα γυναικείο σώµα, τι ενέργεια εκπέµπει.

Janice Nowinski: Με ενδιαφέρει τρομερά η δυτικοευρωπαϊκή ζωγραφική παράδοση, που τυχαίνει να είναι πλήρως ανδροκρατούμενη. Το γυναικείο γυμνό ήταν από τις κυρίαρχες θεματικές αυτής της παράδοσης. Έξι από τους εννιά πίνακες στο "As She Sees It" αντλούν έμπνευση από ερωτικές φωτογραφίες γυμνών γυναικών του 19ου αιώνα. Αυτές τις φωτογραφίες τις έβγαζαν συνήθως άνδρες φωτογράφοι και είχαν διαφορετικές χρήσεις. Κάποιες φορές χρησιμοποιούνταν από άνδρες καλλιτέχνες ως φθηνό υποκατάστατο ενός κανονικού μοντέλου, ενώ άλλες λήψεις πωλούνταν όπως τα ερωτικά περιοδικά σήμερα. Η θεματική των έργων μου αφορά εμένα, ως γυναίκα ζωγράφος, και πώς κοιτάω τις φωτογραφίες αυτών των γυναικών, προβάλλοντας τη δική μου οπτική, μέσα από έναν ζωγραφικό φακό.

Ποια η γνώμη σας για τον τρόπο που έχει διαμορφωθεί η ζωγραφική τα τελευταία χρόνια;

Σ.Μ.: Μ’ αρέσει που υπάρχει ανοιχτότητα. Υπάρχει πιο πολύ χώρος για το προσωπικό. Υπάρχει περισσότερη ανοχή στο διαφορετικό. Μ’ αρέσει η τέχνη που είναι ειλικρινής και προέρχεται από εµπειρία και ανάγκη.

Ε.Μπ.: Η ζωγραφική τα τελευταία χρόνια έχει επαναπροσδιοριστεί, αποκτώντας νέα ενέργεια και σημασία μέσα σε έναν διευρυμένο εικαστικό διάλογο. Στη σύγχρονη πρακτική παρατηρείται μια επιστροφή στη ζωγραφική μέσα από προσωπικές, βιωματικές και πολιτικές αφηγήσεις. Με ενδιαφέρει πολύ ο τρόπος με τον οποίο η ζωγραφική λειτουργεί σήμερα ως εργαλείο αυτοπροσδιορισμού και καταγραφής ταυτότητας, ως μέσο αναστοχασμού πάνω στην ατομική και συλλογική μνήμη, το φύλο και τον τόπο. Δεν είναι μόνο εικόνα. Είναι χρόνος, τόπος, και εγγύτητα.

J.N.: Είναι συναρπαστικό να βλέπεις μία νέα γενιά καλλιτεχνών να βγαίνει στο προσκήνιο. Ένα στοιχείο που παρατηρώ είναι ότι νεότερες καλλιτέχνιδες οικειοποιούνται παραδοσιακές ανδρικές θεματικές στους πίνακές τους, όπως το γυναικείο γυμνό, και εκφράζουν προσωπικές ιδέες για τη σεξουαλικότητά τους, επαναδιεκδικώντας το "βλέμμα". Πιστεύω επίσης ότι τα καρτούν έχουν ασκήσει μεγάλη επιρροή στην εξέλιξη της ζωγραφικής τα τελευταία χρόνια. Νομίζω ότι αυτό πηγάζει από το επιδραστικό έργο του Philip Guston, που ενδιαφερόταν για γελοιογράφους όπως ο Robert Crumb. Μία εξίσου σημαντική αλλαγή είναι ότι πλέον βλέπουμε ομάδες καλλιτεχνών που είχαν περιθωριοποιηθεί (έγχρωμα άτομα, η κουίρ κοινότητα, καλλιτέχνιδες μεγαλύτερης ηλικίας) να γίνονται μέρος της σύγχρονης εικαστικής αφήγησης.

"Όταν κοιτάς καλή ζωγραφική είναι σαν να ξεχνάς για µια στιγµή το σώµα σου και να µπαίνεις σε µια άλλη διάσταση"

Τι συνιστά για εσάς "γυναικεία ματιά" στην τέχνη;

J.N.: Οι γυναίκες να έχουν φωνή στον κόσμο της τέχνης. Υπάρχει πλέον μια πλατφόρμα που προβάλλει τη δική τους οπτική. Έτσι, μπορούν να ορίσουν τι σημαίνει η τέχνη για τις ίδιες, αντί να περιορίζονται στο τι η κοινωνία θεωρεί γυναικείο βλέμμα. 

Ε.Μπ.: Για μένα, η "γυναικεία ματιά" στην τέχνη δεν είναι κάτι ενιαίο ή απόλυτα ορισμένο, αλλά μια οπτική που πηγάζει από την εμπειρία του να ζεις ως γυναίκα σε έναν κόσμο όπου το βλέμμα κυριαρχείται ιστορικά από ανδρικές αφηγήσεις. Είναι ένας τρόπος να βλέπεις και να αφηγείσαι που ξεκινά από το σώμα, την επιθυμία, τη φροντίδα, και την τρωτότητα. Συνιστά μια χειρονομία αντίστασης απέναντι στην αντικειμενοποίηση και τη σιωπή, και μια προσπάθεια να ειπωθούν ιστορίες που ήταν για καιρό αόρατες ή περιθωριοποιημένες. Η "γυναικεία ματιά" για μένα είναι τρόπος ύπαρξης, τρόπος γραφής και τρόπος θέασης.

Σ.Μ.: Ποτέ δεν σκέφτοµαι ότι είµαι γυναίκα όταν ζωγραφίζω. Προσπαθώ να είµαι ελεύθερη και γενναία.

Πώς έχει βιώσει η δική σας γενιά καλλιτεχνών την εξέλιξη της ζωγραφικής;

J.N.: Τελείωσα το μεταπτυχιακό μου στις Καλές Τέχνες στο Γέιλ, το 1987. Οι ιδέες και οι προσεγγίσεις μου είναι πολύ διαφορετικές τώρα σε σύγκριση με τότε. Μελετήσαμε ζωγράφους από τον Giotto μέχρι τον Matisse, δίνοντας έμφαση στις μοντερνιστικές αρχές που είχαν θεμέλια στη δυτικοευρωπαϊκή παράδοση. Είχαμε επαφή με μερικούς τότε σύγχρονου ζωγράφους, όπως ο Julian Schnabel, αλλά το προσωπικό του πανεπιστημίου τους θεωρούσε ύποπτες προσωπικότητες. Τώρα ακούω ότι τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά. Οι δικοί μας καθηγητές έλεγαν ότι θα χρειαστεί μια δεκαετία για να ζωγραφίσουμε έναν καλό πίνακα, ενώ σήμερα υπάρχουν open houses με έργα μεταπτυχιακών φοιτητών, γεμάτα με έμπορους τέχνης που θέλουν να τους αντιπροσωπεύσουν. Οι ρυθμοί είναι γρηγορότεροι πλέον και οι καλλιτέχνες προβάλλουν πολύ νωρίτερα τα έργα τους, καθώς υπάρχει μεγαλύτερη πίεση για εμπορική επιτυχία.

Ε.Μπ.: Η δική μου γενιά καλλιτεχνών έχει βιώσει την εξέλιξη της ζωγραφικής όχι ως μια γραμμική πρόοδο, αλλά ως μια διαρκή επιστροφή, αναθεώρηση και αναδιατύπωση. Μεγάλωσα σε μια εποχή όπου η ζωγραφική είχε ήδη αμφισβητηθεί ως μέσο· είχε χαρακτηριστεί "παρωχημένη", "μη επαρκής" ή "μη πολιτική". Κι όμως, μέσα σε αυτό το κλίμα, τη συναντήσαμε ξανά με νέους όρους. Για εμένα η ζωγραφική δεν είναι απλώς ένα παραδοσιακό μέσο, αλλά ένας τρόπος σκέψης και αφήγησης.

Πόσο επιδραστική παραµένει σήµερα η ζωγραφική; Πιστεύετε ότι είναι µια τέχνη που πλέον απαιτεί περισσότερο πειραµατισµό και συνένωση µε άλλες τεχνικές προκειµένου να προσφέρει κάτι φρέσκο στη σύγχρονη εικαστική σκηνή;

Σ.Μ.: Η ζωγραφική είναι όσο επιδραστική ήταν πάντα. Μπορεί να µην αλλάζει τον κόσµο όπως η µουσική ή ο κινηµατογράφος, αλλά έχει κάτι µαγικό. Δηµιουργεί προσωπική σχέση µε τον θεατή και έχει απαλό άγγιγµα. Όταν κοιτάς καλή ζωγραφική είναι σαν να ξεχνάς για µια στιγµή το σώµα σου και να µπαίνεις σε µια άλλη διάσταση. Μ’ αρέσει να βλέπω ζωγραφική µαζι µε ήχο, εγκατάστασεις, βίντεο. Είναι πιο θεατρική η προσέγγιση. Αλλά η καλή ζωγραφική µπορεί πάντα να στέκεται µόνη της και να είναι αρκετή.

Ε.Μπ: Πιστεύω οτι η ζωγραφική παραμένει εξαιρετικά επιδραστική σήμερα, όχι απαραίτητα επειδή ακολουθεί την καινοτομία από άποψη τεχνικής αλλά επειδή έχει τη δύναμη να επαναδιατυπώνει ερωτήματα με βαθιά ανθρώπινο και υλικό τρόπο. Δεν θεωρώ ότι η ζωγραφική οφείλει να "αποδείξει" τη φρεσκάδα της μέσα από πειραματισμό ή σύζευξη με άλλα μέσα — αν και αυτά τα στοιχεία μπορούν να προσφέρουν γόνιμες διαδρομές. Αυτό που την κρατά ζωντανή και επίκαιρη είναι η ικανότητά της να ενσωματώνει το υποκειμενικό, και το προσωπικό. Η ζωγραφική σήμερα μπορεί να είναι πολιτική, προσωπική, ποιητική ή και όλα μαζί — και ακριβώς αυτή η πολυφωνία την καθιστά διαρκώς επίκαιρη, ανεξαρτήτως μορφής ή τεχνικής.

J.N.: Για μένα, η ζωγραφική είναι ένα μαγικό εικαστικό μέσο και οι δυνατότητές της απεριόριστες. Δεν με νοιάζει η καινοτομία.

Δείτε όλες τις εκθέσεις της πόλης στον οδηγό τεχνών του athinorama.gr.