Για την Marlene Dumas, τα έργα της έκθεσης Cycladic Blues εκφράζουν διαφορετικές φάσεις της ζωής της

Στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης πραγματοποιήθηκε η συνέντευξη τύπου για την ατομική έκθεση της Marlene Dumas με τίτλο "Cycladic Blues" την Τετάρτη 4 Ιουνίου. 'Εργα της καλλιτέχνιδας φιλοξενούνται πρώτη φορά στην Ελλάδα σε ατομική έκθεση, η οποία κάνει εγκαίνια στις 5 Ιουνίου και θα διαρκέσει μέχρι τις 2 Νοεμβρίου. 

Η Marlene Dumas, εμπνέεται από τη μόνιμη έκθεση του μουσείου και παρουσιάζει έργα βασισμένα σε στιγμιότυπα από τη ζωή της, ενώ έχει δημιουργήσει και δύο νέα έργα προς τιμήν της έκθεσης, το "Phantom Age" και το "Old". Προτίμησε να μη μιλήσει πολύ για τα έργα της, αλλά να αφήσει εκείνα να πουν την ιστορία τους. Στη συνέντευξη τύπου παραβρέθηκαν επίσης η Σάντρα Μαρινοπούλου, διευθύντρια του Κυκλαδικού Μουσείου, η Αφροδίτη Γκόνου, Σύμβουλος Προγράμματος Σύγχρονης Τέχνης του μουσείου και ο συγγραφέας και o επιμελητής της έκθεσης, Douglas Fogle, ο οποίος ανέλαβε και την περιήγηση στα αγγλικά. 

Την εισήγηση έκανε η Σάντρα Μαρινοπούλου, εκφράζοντας τη χαρά της που το μουσείο φιλοξενεί την πρώτη έκθεση της σπουδαίας καλλιτέχνιδας στην Ελλάδα. Η έκθεση περιλαμβάνει 40 ζωγραφικά έργα και έργα σε χαρτί, τοποθετημένα σε αντιστοίχηση με αντικείμενα του μουσείου. Αγγίζουν διαχρονικά θέματα όπως ο θάνατος, η ευαλωτότητα, η μελαγχολία, η τρυφερότητα, το φύλο και η σεξουαλικότητα, ενώ η γεμάτη κίνηση και πολλές φορές αλλόκοτη σωματικότητα των μορφών της έρχονται σε συμφωνία με τις αφηρημένες μοφές του μουσείου.

Τον λόγο πήρε η Αφροδίτη Γκόνου, αναφέροντας πως η Marlene Dumas επέλεξε η ίδια τον χώρο της έκθεσης. 'Εδειξε ενθουσιαμό και συγκίνηση για τις αρχαιότητες του μουσείου και δέχτηκε να τα συμπεριλάβει στα έργα της. Το σύνολο της ομάδας δούλεψε μαγικά και χρειάστηκε πολλή σκέψη και αγάπη για να βγει το συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Στη συνέντευξη της στο "α" όταν ρωτήθηκε για την επιλογή της καλλιτέχνιδος αποκρίθηκε: "Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης έχει πάρει την στρατηγική απόφαση να φιλοξενεί πολύ σημαντικούς καλλιτέχνες της εποχής μας και η Marlene Dumas είναι βέβαια μία από αυτούς.  Επίσης μας ενδιαφέρει ο διάλογος των μόνιμων συλλογών με καλλιτέχνες που ασχολούνται με την ανθρώπινη μορφή. Τα ζωγραφικά έργα της Dumas έχουν συχνά ως θέμα μια ανθρώπινη μορφή αλλά δεν είναι προσωπογραφίες. Eίναι ένας τρόπος να εκφράσει ανθρώπινα προσωπικά και πολιτικά θέματα."

Ο επιμελητής της έκθεσης, Douglas Fogle, συνεργάζεται για δεύτερη φορά με το μουσείο. Με τη Marlene είχαν συνεργαστεί στο παρελθόν, καθώς είχε εκθέσει έργα της στη συλλογή του, αλλά ποτέ δεν είχαν γνωριστεί. 'Οταν τον κάλεσαν ξανά από το μουσείο για να αναλάβει την έκθεση, το μυαλό του πήγε απευθείας στα έργα της Marlene, γιατί όπως είπε: "Τα έργα της ταιριάζουν με την οικιακή ατμόσφαιρα του μεγάρου και οι φιγούρες της με αυτές του μουσείου." 

Η ίδια η Marlene Dumas, στάθηκε ταπεινή και λιγομίλητη. Εξέφρασε την αγάπη της για τον ελληνικό πολιτισμό, κυρίως για την αρχαία ελληνική τραγωδία και ανέφερε πως θαυμάζει την "Αντιγόνη" του Σοφοκλή που την είχε παρακολουθήσει με τον Νέλσον Μαντέλα στον ρόλο του Κρέοντα την εποχή του Απαρχάιντ στη Νότια Αφρική, καθώς αναδεικνύει την ανάγκη του ανθρώπου για ελευθερία και επανάσταση. Εμπνεύση της αποτελούν οι "σωκρατικοί διάλογοι", αλλά θέλοντας να τονίσει και την ομορφιά της ελληνικής ποίησης, έκλεισε με ένα ποίημα της Σαπφούς.

Ακολούθησε περιήγηση στους χώρους του μουσείου, στα ελληνικά, από την Αφροδίτη Γκόνου και την καλλιτέχνη και στα αγγλικά από τον Douglas Fogle. Η πρώτη στάση ήταν το ισόγειο, εκεί που εκτίθενται τα δυο έργα μνημειακής κλίμακας της Marlene, δημιουργημένα αποκλειστικά για την έκθεση. Με αυτά τα έργα συνεχίζει να εξερευνά την πορεία της ζωής και ανακαλύπτει και νέες μορφές ζωγραφικής.

Το "Old" είναι βασισμένο σε ένα ρωμαϊκό γλυπτό του 2ου π.Χ. αιώνα που απεικονίζει μια ηλικιωμένη γυναίκα με διονυσιακή αμφίεση. H νωθρή ακινησία και η εύπλαστη καθετότητα του σώματος στο "Phantom Age" ήταν το αποτέλεσμα μιας ελεγχόμενης ροής χρώματος στην επιφάνεια του καμβά, ενώ στο "Old" αναγκάστηκε να χρησιμοποιήσει το χέρι της. Τα δυο αυτά έργα, στέκονται αντικριστά από ένα κυκλαδίτικο γυναικείο ειδώλιο του οποίου η ηλικία μένει αφηρημένη.

Στον ίδιο χώρο βρίσκεται και το έργο "Glass Tears" (2008) βασισμένο σε μια φωτογραφία του Man Ray, καθώς πάντα οι πηγές της ρέουν από τη φωτογραφία. Την ανακάλυψε σε ένα βιβλίο αφιερωμένο στο κλάμα και την πολιτιστική ιστορία των δακρύων. Ενώ το συγκεκριμένο έργο αναφέρεται στην πιστότητα της φωτογραφίας, είναι ένας πίνακας που αποτελείται από διαφορετικές πρακτικές και στυλ, καθώς το φόντο δημιουργήθηκε ρίχνοντας μικρές σταγόνες νερού στον καμβά.

Το βιβλίο με θέμα το κλάμα στο οποίο αναφέρεται η Dumas κατά τη δημιουργία του Glass Tears (for Man Ray) υποδηλώνει ότι ο μοντερνισμός εν γένει δεν αναπαριστά συναισθήματα (όπως για παράδειγμα γυναίκες να κλαίνε). Για την Dumas, αυτό το έργο αποτελεί μια προσπάθεια να διασώσει εκφράσεις θλίψης από τη σφαίρα του κιτς.

Στην άλλη αίθουσα του ισογείου βρίσκονται τρια κοντινά πορτραίτα, το "Cycladic Blues" (2020), όπου παρουσιάζεται η προτομή ενός πρωτοκυκλαδικού ειδωλίου, όπου με τρεις πινελιές το έχει στολίσει με μάτια και ένα ανάποδο μισοφέγγαρο για στόμα. Δίνει φωνή στο άγαλμα με μια δόση μελαγχολίας και χιούμορ με την έκφραση που προσθέτει. Η μοναδική της ερμηνεία περί της απεικόνισης της θνητότητας εμφανίζεται με μεγαλύτερη καθαρότητα στη ζωγραφική-απολιθωμένη αρχιτεκτονική του έργου της "Skull (as a house)" (2007).

Αυτό το "κρανίο ως σπίτι", το οποίο εμφανίζεται ως ολοκληρωμένο προφίλ επάνω σε ένα σχεδόν ομοιογενές, σκοτεινό φόντο, είναι αφενός ένα αναγεννησιακό memento mori –μια υπενθύμιση ότι ο θάνατος μας βρίσκει όλους–, και αφετέρου ένα στοιχειωμένο σπίτι (αν και όχι με την παραδοσιακή έννοια των ταινιών τρόμου). Το στοίχειωμα εδώ σχετίζεται με την κατοίκηση του σώματος ως σπιτιού ή δομής για την περσόνα που το κατοικεί.

Ανεβαίνοντας στον πρώτο όροφο του μουσείου, συναντάς το έργο "50+" (2010- 2018), μια αέναη απεικόνηση του χρόνου που κινείται προς τα μπρος. Το συγκεκριμένο έργο έχει εμπνευστεί από το ελληνιστικό γλυπτό μιάς μεθυσμένης ηλικιωμένης γυναίκας. Στα χέρια της Dumas, τα ρεαλιστικά χαρακτηριστικά του "πρωτότυπου" γλυπτού μετατρέπονται σε ένα είδος ασταθούς και τρεμάμενης διπλωπίας που αφήνει πίσω το είδωλο ενός φαντάσματος.

Το "50+" συντροφεύουν τα έργα "Alpha" (2004) και "Persona" (2020) όπου ξανά στο κέντρο ενδιαφέροντος βρίσκεται το ανθρώπινο πρόσωπο. Στo "Alpha", o αιθέριος χειρισμός της λαδομπογιάς της καλλιτέχνιδας προσδίδει ένα κενό, έναν χαρακτήρα μάσκας στο πρόσωπο μιας νεκρής γυναίκας που φαίνεται προφίλ και βρίσκεται στο τελικό στάδιο ανάπαυσης. Το υλικό που χρησιμοποιήθηκε ως πηγή για τον συγκεκριμένο πίνακα ήταν ένα απόκομμα εφημερίδας με μια νεκρή νεαρή γυναίκα από την Τσετσενία, θύμα της τραγωδίας των ομήρων του θεάτρου της Μόσχας το 2002. 

Με το "Persona", παρουσιάζει ένα πορτρέτο ενός προσώπου γεμάτο πάθος που προέρχεται από μια φωτογραφία ενός από τα γύψινα εκμαγεία του Auguste Rodin για το μνημειώδες έργο του "Πύλες της Κόλασης". Όπως έχει επισημάνει η Dumas, η λέξη persona προέρχεται από τη λατινική λέξη μάσκα και χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει τα προσωπεία που φορούσαν οι ηθοποιοί στο αρχαίο θέατρο για να υποδυθούν τον εκάστοτε χαρακτήρα. Στο τέλος κάθε παράστασης, αποτελεί μια μάσκα θανάτου για το πρόσωπο που κατοικούσε σε αυτό το σώμα. 

'Αλλο ένα είδος φωτογραφίας που την εμπνέει είναι οι εικόνες pin-up και τα polaroids στρίπερ που τράβηξε η ίδια η Dumas όσο σπούδαζε στο Αμστερντάμ. 'Εργα όπως "Leather Boots", "High heeled shoes" (2000) που παρουσιάζονται στον πρώτο όροφο του μουσείου, καταφέρνουν να αιχμαλωτίσουν την κίνηση του ανθρώπινου σώματος με έναν τρόπο αιθέριο, όπως και το ονειρικό φάντασμα ακουαρέλας "Dorothy D-Lite" (1998).

Ορισμένα έργα της έχουν ως θεματική τα γεννητικά όργανα. Το "Immaculate" (2003) απορρίπτει κάθε συμβατική ηθική και δείχνει πως το ανθρώπινο σώμα είναι ζωή. Πλαισιώνει τη σωματική γεωμετρία του κάτω γυναικείου κορμού με μια ευθεία τυπική μετωπικότητα. Στην ίδια λογική κινείται και το "Two Gods" (2021) ως μια απεικόνιση των αντρικών γεννητικών οργάνων. Προέκυψαν από μια τυχαία έκχυση χρώματος που ξεκίνησε από την καλλιτέχνιδα χωρίς καμία πρόθεση για το τι θα μπορούσε να απεικονιστεί. Το έργο αυτό είναι ανοιχτό σε πολλές διαφορετικές ερμηνείες. Οι δύο φιγούρες θα μπορούσαν να αναφέρονται σε εραστές ζευγαριών, αντιπάλους ή εχθρούς.

Η Dumas ζωγραφίζει στιγμές από τη ζωή της και ένα μοντέλο που χρησιμοποιεί συχνά είναι η κόρη της. Ενώ πολλά από τα σώματα της Dumas φαίνεται να δημιουργούν έναν αστερισμό πένθους και μελαγχολίας ως αποτέλεσμα της αναπόφευκτης πορείας μας προς τον θάνατο, κάποια άλλα έργα της μοιάζουν να αντιστέκονται σθεναρά σε αυτή την ανάγνωση καθώς μοιάζουν να αγκαλιάζουν τη ζωή με τρόπο εγκάρδιο. Είτε πρόκειται για τα οικεία και στοργικά πορτρέτα της εγκύου κόρης της στο έργο "Helena Michel" (2020) του γαμπρού και του εγγονού της στο "Shèrkènt and Eden" (2020), ή της κόρης και του εγγονού της στο "Helena and Eden" (2020), η Dumas παίρνει τη ζωή (και ιδιαίτερα τη δική της ζωή) μια εγκάρδια αγκαλιά καθώς δημιουργεί τα έργα της.

'Αλλο ένα παράδειγμα αποτελεί το έργο "Helena" (1992) όπου απεικονίζει το πορτραίτο της τεσσάρων μηνών τότε κόρης της να κοιτά, με ένα βλέμμα αποφαστιστικό, σκόπιμα τον θεατή. Το πρόσωπό της αποτυπώνει την αδάμαστη επαναστατικότητα η οποία, σε συνδυασμό με τον σχεδόν αιθέριο χειρισμό της παλέτας της Dumas, πυροδοτεί μια ταλάντωση πέρα από το κατώφλι μεταξύ του κόσμου που κατοικούμε και ενός άλλου κόσμου, εκείνου των λαδιών ζωγραφικής και των χρωστικών.

Η ξενάγηση έκλεισε με το έργο "Give me the head of John the Baptist" (1992), στο οποίο, χρησιμοποιώντας ως μοντέλο την κόρη της, η Dumas παρουσιάζει τη βιβλική ιστορία της Σαλώμης και του Ιωάννη του Βαπτιστή σε χαρτί, επιλέγοντας να γράψει κιόλας πάνω (ο Douglas Fogle επισήμανε πως η κύρια ασχολία της είναι της συγγραφέως). Τα σχέδια της Dumas αποτυπώνουν την τραγική στιγμή της συντριβής της παιδικόμορφης αθωότητας από τη βία και την επιθυμία.