Ποιο είναι το "Σύμπτωμα" που θα εκτίθεται στην Εθνική Πινακοθήκη ως τον Σεπτέμβριο;

H διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου Συραγώ Τσιάρα προσκάλεσε την Πέμπτη 13 Μαρτίου 2025 τους εκπροσώπους των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης σε ξενάγηση στην έκθεση "Η Σαγήνη του Αλλόκοτου" την οποία υπογράφει η ίδια και ως επιμελήτρια. 

Αφορμή για την εκδήλωση αυτή αποτέλεσε η απρόσμενη επίθεση και ο βανδαλισμός έργων τέχνης του Χριστόφορου Κατσαδιώτη, ενός από τους καλλιτέχνες που έργα τους περιλαμβάνονται στην έκθεση Η Σαγήνη του Αλλόκοτου, που παρουσιάζεται στην Εθνική Πινακοθήκη από τον Ιανουάριο έως και τον Σεπτέμβριο του 2025. Τη Δευτέρα 10 Μαρτίου, ο βουλευτής του κόμματος "Νίκη", Νικόλαος Παπαδόπουλος, με τη συνδρομή ετέρου ατόμου, επιτέθηκε σε τέσσερα έργα τέχνης του Χριστόφορου Κατσαδιώτη, με τίτλους: "Εικόνισμα 1ο", "Εικόνισμα 16ο", "Εικόνισμα 17ο", "Ο Άγιος Χριστόφορος". Τα έργα εκτίθενται στο Μεσοπάτωμα, στο πλαίσιο του προγράμματος "Ενδιάμεσος Χώρος", στην έκθεση με τίτλο Η Σαγήνη του Αλλόκοτου. Οι ανωτέρω τα απέσπασαν βίαια από τον τοίχο και τα πέταξαν στο δάπεδο με συνέπεια τη θραύση τους. Η επιμελήτρια της έκθεσης και διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης με τη σύμφωνη γνώμη του καλλιτέχνη αποφάσισε να διατηρήσει ορατά τα ίχνη της βίας και του βανδαλισμού ως σύμπτωμα.

Το βίντεο της επίθεσης

Η διευθύντρια ενημέρωσε τους δημοσιογράφους ότι η Εθνική Πινακοθήκη παρουσιάζει παράλληλα με την έκθεση των 80 χαρακτικών του Goya, της σειράς Los Caprichos (αποτελούν μέρος της μόνιμης συλλογής της ΕΠΜΑΣ), ένα θεματικό αφιέρωμα στην ελληνική τέχνη με τίτλο Η Σαγήνη του Αλλόκοτου. Στην ομαδική έκθεση περιλαμβάνονται έργα δέκα καλλιτεχνών που από διαφορετικές αφετηρίες εναγκαλίζονται και εικονίζουν το αλλόκοτο, το υβριδικό, και το γκροτέσκο. Η κ. Τσιάρα τόνισε τη σημασία των χαρακτικών του Goya και πώς αυτά αποτέλεσαν τομή για την εποχή τους και τον κατέταξαν ως τον πρώτο μοντέρνο καλλιτέχνη καθώς και την διάθεση του ίδιου να δείξει την δική του, προσωπική στάση και την κριτική του ματιά απέναντι στα δεινά της τότε Ισπανικής κοινωνίας. Με τα συγκεκριμένα έργα ο Goya, ήδη από το 1797 -1800 που αρχίζει να τυπώνει αυτά τα χαρακτικά,  αποκαλύπτει τα βαθύτερα ψυχικά τραύματα, τις αντιφάσεις, τις συγκρούσεις της εποχής, δημιουργεί αιχμηρά ψυχογραφήματα της κοινωνίας. Μέσα από αυτές τις μάσκες αναδεικνύει το υβριδικό στοιχείο και το γκροτέσκο. Η κ. Τσιάρα εξήγησε στους παρευρισκόμενους τι σημαίνει υβριδικό, το ότι δηλαδή ο καλλιτέχνης ανακατεύει στοιχεία του ζωικού και του φυτικού βασιλείου με στοιχεία ανθρώπινων μορφών. Δημιουργεί μορφές άλλοτε αποκρουστικές και άλλοτε παράλογες ή αιχμηρές που έχουν την πηγή έμπνευσής τους στην Comedia dell’Arte και την παράδοση του καρναβαλιού.

Η διευθύντρια διευκρίνισε και τόνισε ότι με αφορμή αυτά τα έργα θέλησε να συνεχίσει την ιδέα του Ενδιάμεσου Χώρου με μια ομαδική έκθεση 10 σύγχρονων Ελλήνων καλλιτεχνών. Στην έκθεση περιλαμβάνονται έργα που ανήκουν στη μόνιμη συλλογή της ΕΠΜΑΣ αλλά και εκτός αυτής. Στην ξενάγησή της μίλησε για κάθε καλλιτέχνη ξεχωριστά και για τα έργα που επέλεξε η ίδια ως επιμελήτρια να συμπεριληφθούν σε αυτήν. Η κ.Τσιάρα μιλώντας για το έργο του Τάσου Μαντζαβίνου Η δύναμις μου εν ασθενεία τελειούται έκανε απολύτως σαφές ότι κακώς παρουσιάζεται ως ένα από τα έργα στα οποία επιτέθηκαν, μέρος και αυτό των ανακριβειών που έχουν κυκλοφορήσει. Είναι ένα έργο που αντλεί τα στοιχεία του από την ορθόδοξη παράδοση και την απόδοση των δρακοντοκτόνων αγίων και συγκεκριμένα του Αγίου Γεωργίου. Και σε αυτό το έργο γίνεται μια ερμηνεία από τον καλλιτέχνη προσωπικών εσωτερικών ψυχικών καταστάσεων και τραυματικών εμπειριών. Οι καλλιτέχνες περισσότερα από 150 χρόνια δεν απεικονίζουν μόνο το ωραίο, ούτε αποκλειστικά ευχάριστες ψυχολογικές καταστάσεις. Μελετούν και το άσχημο, το τραγικό, τις σκοτεινές περιοχές του ανθρώπινου ψυχισμού. Η διευθύντρια, ως ιστορικός τέχνης, τόνισε πως αυτή είναι η δύναμη της τέχνης, να αποκαλύπτει περιοχές που δεν φαίνονται εκ πρώτης όψεως και να κάνει έρευνα, υπογραμμίζοντας πως η Τέχνη θέτει ερωτήματα, δεν δίνει απαντήσεις. Οι καλλιτέχνες πολύ συχνά οικειοποιούνται κώδικες της προηγούμενης εποχής για να τους φέρουν στο σήμερα με νέο μήνυμα. Στη βάση αυτή, ο Χριστόφορος Κατσαδιώτης χρησιμοποιώντας αυτή την εικονογραφική παράδοση και τον τύπο του εικονίσματος κάνει την οικειοποίηση – ο όρος στην τέχνη είναι appropriation και είναι ένα καλλιτεχνικό ρεύμα με μεγάλη διεθνή διάδοση – της θρησκευτικής φόρμας για να δημιουργήσει αιχμηρά, ψυχικά πορτρέτα. Δεν κάνει λατρευτικές εικόνες. Είναι ένας καλλιτέχνης που μιλάει για σκοτεινές πλευρές του ψυχισμού μας, για το αλλόκοτο και το γκροτέσκο που είναι ένα κομμάτι όλων μας. Οι καλλιτέχνες με έναν τρόπο το φέρνουν μπροστά μας και δημιουργούν εικόνες που μπορούν να αποκαλύψουν όντως πτυχές του τέρατος που ίσως κρύβουμε όλοι μέσα μας. 

Η κ.Τσιάρα μοιράστηκε και το εξής: αφορμή για την έκθεση αυτή αποτέλεσε ένα έπιπλο που υπήρχε στο γραφείο της διευθύντριας. Πρόκειται για ένα ξύλινο ερμάριο γοτθικού ρυθμού, που αποτελεί πλέον έργο της έκθεσης, με διάκοσμο που περιλαμβάνει μοτίβα θρησκευτικά και γκροτέσκες φιγούρες. Ήδη από το Μεσαίωνα είχε εμφανιστεί το γκροτέσκο στοιχείο. Επίσης στη βυζαντινή και μεταβυζαντινή τέχνη το στοιχείο της παραμόρφωσης υπάρχει στην εκκλησιαστική τέχνη. Ο Άγιος Χριστόφορος αποδίδεται κυνόμορφος κάτι που μπορεί να το δει κάποιος αν επισκεφτεί το Βυζαντινό & Χριστιανικό Μουσείο. Η ορθόδοξη εικονογραφία έχει πολύ μεγάλη ανεκτικότητα, αίσθημα δημοκρατίας και συμπερίληψης. Είναι ανοιχτή στο αλλόκοτο και το διαφορετικό πολύ πριν αποφασίσει η κ. Τσιάρα να το εντάξει στη συγκεκριμένη έκθεση. 

Κατέληξε παρουσιάζοντας το "Σύμπτωμα", την πράξη βανδαλισμού που συνέβη στις 10/3 και η οποία έχει λυπήσει βαθύτατα όχι μόνο την διεύθυνση και το ΔΣ της ΕΠΜΑΣ αλλά και όλο το προσωπικό της Εθνικής Πινακοθήκης. Η διευθύντρια ανασκεύασε όλα τα ψέματα που έχουν αναπαραχθεί. Ενημέρωσε για τις νόμιμες ενέργειες που έκανε αμέσως η ΕΠΜΑΣ εναντίον του ανθρώπου που βανδάλισε τα έργα και εξέφρασε την απορία της για την σκόπιμη παραποίηση των στοιχείων. Εξήγησε ότι τα έργα βρίσκονται στο πάτωμα από την πρώτη στιγμή που βανδαλίστηκαν και ότι δεν είναι αυτά που παρουσιάζονται στα Μέσα, σε διάφορες τηλεοπτικές εκπομπές και ιστοσελίδες. Διέψευσε τις φήμες περί μετακίνησης των έργων και επέμεινε στην 16σελιδη αναφορά που έστειλε όταν έγινε η επερώτηση στην Βουλή στις 4/2/25. Kαι μάλιστα διάβασε στους δημοσιογράφους την τελευταία σελίδα από αυτήν την αναφορά όπου εξέθεσε το ψέμα του βουλευτή της Νίκης ο οποίος είχε παρουσιάσει φωτογραφία ενός έργου που δεν υπάρχει στην έκθεση. 

Η κ. Τσιάρα εξήγησε ότι ως ιστορικός τέχνης μελετά και την ορθόδοξη εικονογραφία και δεν είχε ποτέ την πρόθεση να προσβάλει το θρησκευτικό συναίσθημα των πιστών, ούτε πρόκειται να το κάνει ποτέ. Υπερασπίστηκε το έργο της και κάλεσε τους δημοσιογράφους στο Αμφιθέατρο της ΕΠΜΑΣ όπου έγινε η προβολή του βίντεο από το αρχείο του κτηρίου με το συμβάν της 10ης Μαρτίου.