Στη συνεδρίαση της 27ης Ιανουαρίου 2025, η Επιτροπή Απονομής Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων 2024 για το έτος 2023, κατέληξε στις εξής αποφάσεις για την κατηγορία της λογοτεχνίας:
Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος 2024: Ιωάννα Μπουραζοπούλου, Ο δράκος της Πρέσπας ΙΙΙ. Η μνήμη του πάγου (εκδόσεις Καστανιώτη) και στο βιβλίο του Ηλία Λ. Παπαμόσχου, Ανάληψη (εκδόσεις Πατάκη).
Στο μυθιστόρημα Ο δράκος της Πρέσπας ΙΙΙ. Η μνήμη του πάγου η Ιωάννα Μπουραζοπούλου αναδιατυπώνει σε αλληγορικό επίπεδο τον τρόμο που προκαλεί μια καταστροφική κλιματική αλλαγή, καταθέτοντας την αγωνία της για κατανόηση και ερμηνεία ενός δυστοπικού μέλλοντος και επιχειρώντας να εξορκίσει μια δυσοίωνη πολιτική πραγματικότητα. Η γλώσσα της είναι θαυμαστά κατεργασμένη, ενώ το ύφος της οιστρήλατο και εξευγενισμένο. Η συγγραφέας προτείνει την καταφυγή για σωτηρία στη φαντασιακή πραγματικότητα και στην προσωπική αντίσταση της ποιητικής συνείδησης της πραγματικότητας και της ανθρώπινης συνύπαρξης σ’ έναν κόσμο που κυριαρχείται από εξωλογικές, μεταφυσικές δυνάμεις.
Διαφορετική είναι η θεώρηση του Ηλία Λ. Παπαμόσχου στο μυθιστόρημα Ανάληψη. Με ελλειπτικό λόγο και αποσταγμένο συναίσθημα καταθέτει ένα μεστό όσο και μελαγχολικό αφήγημα. Ο συγγραφέας διαχειρίζεται τον πόνο της απώλειας που προκαλεί ένα δυστύχημα με σπάνια διακριτικότητα και χαμηλόφωνο ύφος. Η γλώσσα του στέρεη και πυκνή συντελεί στην άρτια ολοκλήρωση της ιστορίας του. Η συγγραφική συνείδηση μεταλλάσσει τον συλλογικό πόνο σε ατομική οδύνη, σε οδύνη που μεταδίδει συγκίνηση.
Κρατικό Βραβείο στην κατηγορία Διήγημα-Νουβέλα: Άκης Παπαντώνης, Η τελευταία αρκούδα του δάσους (εκδόσεις Κίχλη).
Πρόκειται για μια σφιχτή στην αφήγησή της νουβέλα που απαρτίζεται από 24 σύντομα κεφάλαια τα οποία τιτλοφορούνται με τα γράμματα της αλφαβήτου. Η ιστορία στηρίζεται στις ανθρώπινες σχέσεις και μάλιστα σε περιόδους κρίσης. Δύο αδέρφια βιώνουν διαφορετικά την πατρική απουσία, με την αδερφική αγάπη τους να μεγαλώνει. Ο ένας αδελφός, ο Νικηφόρος, συμμετέχει ενεργά, μέσα από την ένταξή του σε εθνικιστική οργάνωση, στον πόλεμο στη Σερβία το 1995 και, ύστερα από την επιστροφή του στην Ελλάδα, κάνει επώδυνες εξομολογήσεις στον αδερφό του Θοδωρή, κατηγορείται για εγκλήματα πολέμου, καταδικάζεται και φυλακίζεται. Η θεματολογία και η πλοκή της νουβέλας παραπέμπουν σε ηθικά ζητήματα με χαρακτήρες-μυθικές φιγούρες αρχαίου δράματος. Η γραφή είναι εντυπωσιακά απλή και ποιητική, με μεγάλες σιωπές, που επιτρέπουν στον αναγνώστη να τις συμπληρώσει αυθόρμητα. Πρόκειται για ένα βιβλίο που περιγράφει τον παραλογισμό της ένοπλης βίας και αποδίδει υποβλητικά τον πόνο της εγκατάλειψης.
Συζητήθηκε επίσης εκτενώς και ετέθη στην ψηφοφορία η νουβέλα του Ιάκωβου Ανυφαντάκη Ραδιοκασετόφωνο (εκδόσεις Πατάκη). Η ιστορία, που διαδραματίζεται στη σύγχρονη Κρήτη, έχει στο επίκεντρό της τον βασικό ανδρικό χαρακτήρα που, με αφορμή τον θάνατο και την κηδεία του πατέρα του, επιστρέφει, μαζί με τον έφηβο γιο του, στο χωριό των γονιών του και στο πατρικό του σπίτι. Αυτό το ταξίδι αναγκαστικής επιστροφής στον απωθημένο χωροχρόνο της παιδικής και εφηβικής ηλικίας φέρνει τον χαρακτήρα αντιμέτωπο με τα αδιέξοδα της ζωής του: αποκοπή από τους γονείς, χωρισμός από τη σύζυγό του, μία αδιέξοδη εξωσυζυγική σχέση, αδυναμία ουσιαστικής επικοινωνίας με το γιο του. Καθώς ο ήρωας καλύπτει με τον πλουτισμό που απορρέει από τις επιχειρηματικές δραστηριότητές του το εσωτερικό του κενό, η νουβέλα, γραμμένη με στιβαρό ύφος, εξελίσσεται σε μία ακριβή ακτινογραφία της κενότητας και της παθογένειας της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας.
Κρατικό Βραβείο Ποίησης 2024: Άννα Γρίβα, Η χαμένη θεά (εκδόσεις Μελάνι).
Τα περισσότερα ποιήματα της συλλογής Η χαμένη θεά περιστρέφονται γύρω από την ιστορία, τον βίο, τις σκέψεις και τα συναισθήματα της Μαρίας, της μητέρας του Ιησού, όπως και γύρω από τις ιστορίες άλλων προσώπων συνδεδεμένων με το ίδιο ή συγγενικό περιβάλλον, όπως ο ίδιος ο Ιησούς, ο Ιούδας, η Μαγδαληνή. Επανερχόμενη σε ένα θεματικό πεδίο, τη χριστολογική ιστορία και τη ζωή της Μητέρας του Θεού, το οποίο έχει απασχολήσει πολύ την ελληνική ποίηση στο παρελθόν, η Γρίβα το αναζωογονεί με καίριο τρόπο, καθώς μεταθέτει το βάρος της αφήγησης της ιστορίας στο γυναικείο πρόσωπο, τη "χαμένη θεά", όπως και στα άλλα γυναικεία πρόσωπα που, ως συγγενικά της, την περιβάλλουν. Τη δική τους χαμένη, αποσιωπημένη ιστορία φέρνει στο φως της ποίησης η Γρίβα, προβάλλοντας το δικαίωμα αυτών των προσώπων να μιλήσουν μέσα από τη δική της ποιητική φωνή. Το κοινό νήμα που συνδέει αυτές τις χαμένες θεές με τη σημερινή ποιήτρια είναι η ιστορία του γυναικείου φύλου ως βαθιά ριζωμένη και συνάμα αποσιωπημένη μνήμη. Κληρονόμος αυτής της μνήμης και εντολοδόχος της ευθύνης της, η Γρίβα, την εκφράζει με συγκρατημένη επίγνωση της οδύνης και με κατασταλαγμένα τα εκφραστικά μέσα της για την άσκηση του δικαιώματος αυτού του λόγου, όπου πάντως κυρίαρχα είναι τα αισθητικά προτάγματα και όχι μία ποίηση στηριγμένη σε ιδέες.
Συζητήθηκε επίσης εκτενώς η ποιητική συλλογή του Δημήτρη Κοσμόπουλου Έθνος εξαιρετικά (εκδόσεις Περισπωμένη). Το βιβλίο του Κοσμόπουλου αφηγείται υποβλητικά και ανατέμνει, από την απόσταση ενός αιώνα, ιστορίες εκείνων των ανωνύμων ανθρώπων, ιδίως στρατιωτών της μικρασιατικής εκστρατείας και θυμάτων της μικρασιατικής καταστροφής, οι οποίες κρυσταλλώθηκαν στο κύριο και μέχρι σήμερα ανεπούλωτο τραύμα της ελληνικής εθνικής ιστορίας. Συνεχίζει έτσι τη μακρά παράδοση, στην ελληνική ποίηση του 20ού αιώνα, να αναδεικνύεται, με ελεγειακούς κυρίως τόνους, η πατρίδα ως πληγή και να μνημειώνονται οι άνθρωποι που συγκρότησαν με τον ιδρώτα ή και το αίμα τους, στην καθημερινή βιοπάλη ή και στα πεδία των μαχών, τη συλλογική ταυτότητα. Από τη σκοπιά του ξεπεσμένου παρόντος, η ανάκληση των ιστοριών και η στερέωση της μνήμης αυτών των ανθρώπων προβάλλουν έναν ανθεκτικό μέσα στον ιστορικό χρόνο πυρήνα αξιών που λειτουργούν εξισορροπητικά ως προς τον ελεγειακό τόνο. Τα εκφραστικά μέσα του Κοσμόπουλου είναι στέρεα, καρπός της μακράς και γόνιμης ποιητικής πορείας του.
Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου-Κριτικής: Myrtia Hellner, Ιστορία της αρχαιολογικής φωτογραφίας στην Ελλάδα (εκδόσεις ΟΤΑΝ).
Το βιβλίο της Hellner επιχειρεί όχι μόνο να καλύψει το κενό της αρχαιολογικής φωτογραφίας στην ιστορία της φωτογραφίας στην Ελλάδα αλλά και να εξετάσει επιμέρους τομείς αυτής (αρχαιολογικοί χώροι, ανασκαφές, μνημεία, γλυπτά). Διερευνώνται ακόμη (α) οι αλληλεπιδράσεις με τις τάσεις και τις προθέσεις της κάθε εποχής, (β) η αρχαιολογική φωτογραφία ως ιστορική καταγραφή αλλά και ως τέχνη, (γ) ο ρόλος του προσωπικού ύφους του φωτογράφου, (δ) ειδικές δυσκολίες (φωτογράφιση της ζωγραφικής κόσμησης στις κυρτές, διπλής καμπυλότητας επιφάνειες των αγγείων, φωτοσκιάσεις, ελαχιστοποίηση των γεωμετρικών παραμορφώσεων, ισορροπία ανάμεσα σε επιστημονικές και καλλιτεχνικές απαιτήσεις κ.α.), ενώ το προσεκτικά επιλεγμένο ένθετο φωτογραφικό υλικό λειτουργεί υποστηρικτικά, υποκινώντας έναν εσωτερικό διάλογο με τον αναγνώστη.
Συζητήθηκαν ακόμη τα βιβλία: (1) της Αγγέλας Καστρινάκη, Μίλα, Πηνελόπη! Λογοτεχνικές μεταμορφώσεις της μυθικής ηρωίδας στην Ελλάδα και τον Δυτικό κόσμο από τον 19ο αιώνα ως τις μέρες μας (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) και (2) του Μιχάλη Τσιανίκα, Καβάφης. Το τελευταίο ταγκό στην Αλεξάνδρεια (Εκδόσεις Βιβλιόραμα). Στο πρώτο, η Καστρινάκη ανιχνεύει με τον δικό της μοναδικό τρόπο την παρουσία του αρχετύπου της Πηνελόπης, της μέσης γυναίκας, κυρίως στην ποίηση και την πεζογραφία, αλλά και συμπληρωματικά στο θέατρο και τον κινηματογράφο, γιατί εκεί, ιδίως εκεί, στην τέχνη, μέσα από τις διαρκείς μεταμορφώσεις και τους ρόλους, ανάλογα με τις απαιτήσεις της κάθε εποχής και το πώς αυτές κάθε φορά διαμορφώνονται, αντικατοπτρίζεται η εξέλιξη της "θέση[ς] του γυναικείου φύλου στην κοινωνία" και "οι αντιλήψεις γύρω από τον γάμο και τον έρωτα", επιτυγχάνοντας πολύτιμες διεισδυτικές αποτυπώσεις πέραν της επιστήμης (ιστορίας, κοινωνιολογίας).
Στο δεύτερο βιβλίο, ο Τσιανίκας, επίσης πανεπιστημιακός, αναδεικνύει έναν άλλο, άγνωστο Καβάφη, ανατρέπει κρατούσες αντιλήψεις και φέρνει στο φως την πάλη του ποιητή να ισορροπήσει ανάμεσα στον παγανισμό-ελληνισμό αφενός και στον (ελληνο)χριστιανισμό –που επικράτησε τελικά– αφετέρου. Βλέπει τους δύο ανταγωνιστές να χορεύουν "το τελευταίο ταγκό στην Αλεξάνδρεια", τελευταίο γιατί ο νικημένος νομοτελειακά θα εξαφανιστεί, την ώρα που τον ποιητή εξακολουθεί να ταλανίζει το δίλημμα: κρατούσα ηθική ή ελευθερία; Διερευνώνται ακόμη οι φιλοσοφικές πτυχές του έργου του Καβάφη (δαιμονική ηθική, κοσμοπολιτισμός, οικουμενικός μοραλισμός, ηδονή), με τρόπο που προσδίδουν και "πολιτικό" χαρακτήρα στο βιβλίο.
Kρατικό Bραβείο στην κατηγορία Μαρτυρία - Βιογραφία - Χρονικό - Ταξιδιωτική Λογοτεχνία: Δημήτρης Γ. Υφαντής, Μακρόνησος. Όταν η "τρέλα" απόκτησε τοπικό προσδιορισμό. Ψυχοπαθολογικαί εκδηλώσεις εξ αντιδράσεως, αλαλίαι και τρόμοι εκτοπισθέντων εις Μακρόνησον (εκδόσεις Άγρα).
Βασισμένο σε μαρτυρίες κρατουμένων, στους φακέλους και τα φύλλα νοσηλείας ασθενών της Μακρονήσου στα αρχεία του Δημόσιου Ψυχιατρείου Αττικής και του Δρομοκαΐτειου Ψυχιατρικού Νοσοκομείου, σε έγγραφα των Γενικών Αρχείων του Κράτους, του Αρχείου Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας και της Πανελλήνιας Ένωσης Κρατουμένων Αγωνιστών Μακρονήσου, και αντλώντας από τη βιβλιογραφία για τη Μακρόνησο, η στιβαρά τεκμηριωμένη μελέτη του Δημήτρη Γ. Υφαντή εστιάζει σε ένα πολύ σημαντικό κοινωνικά και πολιτικά θέμα. Πρόκειται για το ψυχιατρικό πείραμα βιοπολιτικής που εφαρμόσθηκε σε ψυχικά υγιείς πολιτικούς κρατούμενους, οι οποίοι στη συνέχεια εμφάνισαν ποικίλες ψυχοπαθολογικές αντιδράσεις και είναι γνωστοί ως οι τρελοί της Μακρονήσου. Ο συγγραφέας με δεξιοτεχνία αναδεικνύει τον προσωπικό και τον κοινωνικό αντίκτυπο του πειράματος επίσης μέσα από τη μελέτη περιπτώσεων συγκεκριμένων προσώπων, τις οποίες παρακολουθεί και μετά την περίοδο του εγκλεισμού τους στη Μακρόνησο. Παρουσιάζει, τέλος, την καλλιτεχνική έκφραση του δράματος των εγκλεισμένων, εστιάζοντας στη λογοτεχνική έκφραση. Πρόκειται για άψογα δομημένη εργασία, η οποία αναδεικνύει με υποδειγματική σαφήνεια το θέμα της.
Κρατικό Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου/ης Συγγραφέα έως 35 ετών: Σταυρούλα Παπαδάκη, Και ο κόσμος τι θα πει; (Κάπα Εκδοτική).
Εκφραστικά απέριττη, αλλά συγκινησιακά δραστική, η ποίηση της Σταυρούλας Παπαδάκη στην πρώτη εμφάνισή της εστιάζεται στην αναζήτηση της ταυτότητας μέσα σε έναν άξενο κόσμο, είτε πρόκειται για το δυστοπικό αστικό περιβάλλον είτε για τον κόσμο των άλλων, με τις υπαγορεύσεις και τους αποκλεισμούς του. Έντονα διακριτή είναι η έμφυλη συνείδηση, εκδηλωμένη τόσο με τα θεματικά πεδία της συλλογής, την έκφραση της επιθυμίας για αυτοπροσδιορισμό, την προσπάθεια στερέωσης της ταυτότητας μέσω της συναισθηματικής σχέσης με τα άλλα γυναικεία πρόσωπα της οικογένειας (ιδίως τη μητέρα, αλλά και την αδελφή). Η έκφραση αρνητικών συναισθημάτων και η διάχυτη αμφισβητησιακή τάση απαλύνονται από την πίστη στις γνήσιες ανθρώπινες σχέσεις και στα καλά αισθήματα: "η καλοσύνη είναι η μόνη επανάσταση αληθώς".
Συζητήθηκε επίσης η ποιητική συλλογή της Ήλιας Μπούρα Εύκρατη ζώνη (εκδόσεις Καστανιώτη). Τα εσωστρεφή ποιήματα της Μπούρα, που λειτουργούν ως ορατός με βάση διάφορες διακειμενικές ενδείξεις και συνάμα μακρινός απόηχος της δραματικής ποίησης του Σεφέρη, εστιάζουν σε σκέψεις και αισθήματα που περιστρέφονται γύρω από μία ατομικότητα που προσπαθεί να ορίσει το στίγμα της ευαισθησίας της μέσα στον σύγχρονο κόσμο. Λυρική στη βαθύτερη υφή της, η ποίηση της Μπούρα λειτουργεί με την υποβλητικότητα των εικόνων και των συμβόλων της, τα οποία, όσο και αν ανακαλούνται από τη μακρά παράδοση του ελληνικού μοντερνισμού, αναζωογονούνται με γόνιμο τρόπο.
Ειδικό Κρατικό Βραβείο σε συγγραφείς που τα βιβλία τους προάγουν τον διάλογο πάνω σε ευαίσθητα κοινωνικά ζητήματα: Γιάννη Νικολούδης, Άδειος τόπος (Εκδόσεις Πατάκη).
Ο κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος, είναι ένας αποφυλακισμένος Αλβανός, θύτης και θύμα ταυτόχρονα, που αγωνίζεται να επιβιώσει στο αφιλόξενο και απάνθρωπο περιβάλλον της επαρχίας, που βρίθει προκαταλήψεων. Η επανένταξη φαίνεται ανέφικτη σε μια κοινωνία που αποστρέφεται τα παραβατικά παιδιά της, αφήνοντάς τα να πνιγούν στη μοναξιά και την περιθωριοποίηση. Και παράλληλα αναφαίνεται και μια άλλη κοινωνική ομάδα, εκείνη των οικονομικών μεταναστών που κατατρύχονται από τις κακουχίες. H γραφή του Νικολούδη έχει μια σκοτεινή χροιά, αλλά ταυτόχρονα είναι διαποτισμένη από ευαισθησία και στοχαστικό βάθος απέναντι στη δυστυχία. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που χαρακτηρίζεται από λυρική δύναμη η οποία έρχεται σε αντίστιξη με την αγριότητα των συνθηκών. Μέσα από τις ρηχές κοινωνικές σχέσεις και την καχυποψία αναδεικνύεται το κενό που συχνά κρύβεται πίσω από το προσωπείο της κοινωνικής συνοχής. Η άποψη που μειοψήφησε ήταν να μη δοθεί Ειδικό Βραβείο για τη βιβλιοπαραγωγή του 2023.
Τέλος, η Επιτροπή αποφάσισε ομόφωνα να απονείμει τιμητική διάκριση στο περιοδικό Κονδυλοφόρος, για τη συμβολή του στην προβολή και διάδοση της ελληνικής λογοτεχνίας μέσα από τη μελέτη της στο επιστημονικό πεδίο της νεοελληνικής φιλολογίας. Η μορφή και η λειτουργία των λογοτεχνικών περιοδικών έχει αλλάξει και θα ήταν ευκταίο ο νόμος να ακολουθήσει αυτές τις αλλαγές, εντάσσοντας ρητά και τα ηλεκτρονικά περιοδικά σε αυτά που θα μπορούσαν να λάβουν τιμητική διάκριση.
Δείτε εδώ τα ονόματα των μελών της επιτροπής:
Διαβάστε Επίσης
Δείτε εδώ τους νικητές στις υπόλοιπες κατηγορίες:
Διαβάστε Επίσης
