Βαμβακάρης, Θεοδωράκης, Κωνσταντινίδης, Μητρόπουλος, Ξενάκης, Ξένος, Γ.Α. Παπαϊωάννου, Σισιλιάνος, Σκαλκώτας, Τσιτσάνης και Χατζιδάκις -έντεκα θρυλικοί συνθέτες αναδεικνύονται μέσα από την πρωτότυπη έκθεση "Νομίζω ήρθε η ώρα ν’ ακούσουμε...το Ινστιτούτο Ελληνικής Μουσικής Κληρονομιάς στην Πινακοθήκη Γκίκα", σε συνδιοργάνωση με το Μουσείο Μπενάκη, και την υποστήριξη του Qualco Group και του Qualco Foundation.
Το Qualco Foundation είναι μια μη κερδοσκοπική πρωτοβουλία του Qualco Group, με σκοπό την ενίσχυση εγχειρημάτων που στοχεύουν στο κοινό όφελος, που συνδράμουν στη δημιουργία μίας βιώσιμης κοινωνίας και που δίνουν νέες προοπτικές σε όλες και όλους. Εστιάζοντας σε πυλώνες όπως παιδεία και επιστήμη, αθλητισμό, πολιτισμό και κοινωνική αλληλεγγύη, το Qualco Foundation συνεργάζεται με μη κερδοσκοπικούς φορείς, καθώς και εκπαιδευτικά και πολιτιστικά ιδρύματα, για την προώθηση δράσεων συνυφασμένων με την αλληλεγγύη, τη συμπεριληπτικότητα και τη διαφάνεια. Για τη συνεργασία του ιδρύματος με το Μουσείο Μπενάκη και το ΙΕΜΚ, μας μίλησε ο πρόεδρος του Qualco Foundation, Ορέστης Τσακαλώτος: "Εδώ και 20 χρόνια που ο όμιλος Qualco δραστηριοποιείται στο χώρο της τεχνολογίας, έχουμε παράλληλα ευαισθητοποιηθεί σε διάφορα θέματα κοινωνικής αλληλεγγύης και του κοινού καλού. Με αποκορύφωμα βέβαια τη δημιουργία του Qualco Foundation πριν από 2 χρόνια, που πλέον η κοινωφελής δράση μας παίρνει και συγκεκριμένη δομή. Σκοπός μας είναι να στηρίξουμε τις δημιουργικές ιδέες και να αναδείξουμε, μεταξύ άλλων, τον ελληνικό πολιτισμό και τις τέχνες. Στο πλαίσιο αυτό ένα από τα βασικά και πιο σημαντικά εγχειρήματα του Qualco Foundation είναι το Ινστιτούτο Ελληνικής Μουσικής Κληρονομιάς (ΙΕΜΚ), που μέσα από τις ποικίλες δράσεις του, με κυριότερη την έκθεση "Νομίζω ήρθε η ώρα ν' ακούσουμε" διασώζει και αναδεικνύει πολλές σημαντικές πτυχές της ελληνικής μουσικής δημιουργίας και φωτίζει το έργο σημαντικών μουσικών προσωπικοτήτων, όπως, μεταξύ άλλων, ο Μάρκος Βαμβακάρης και ο Βασίλης Τσιτσάνης, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μάνος Χατζιδάκις και ο Σταύρος Ξαρχάκος. Η έκθεση αυτή και οι στόχοι του ΙΕΜΚ είναι αντιπροσωπευτικοί της συνολικής μας δράσης στο Qualco Foundation".
Ιχνηλατώντας τις πράσινες ενδείξεις και διακριτικές πινελιές της έκθεσης, που απλώνεται σε τέσσερις ορόφους της πινακοθήκης, ανακαλύπτουμε τη γενικότερη καλλιτεχνική και πνευματική δημιουργία στην Ελλάδα μεταξύ του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και της Δικτατορίας. Παράλληλα, μία ψηφιακή εφαρμογή ζωντανεύει την έκθεση, κάνοντας πιο διαδραστική την περιήγηση για τους επισκέπτες, οι οποίοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν το app για να παρακολουθήσουν οπτικοακουστικό υλικό, από αποσπάσματα των έργων των συνθετών και ιστορικές συναυλίες μέχρι διασκευές κλασικών ελληνικών τραγουδιών από σύγχρονους καλλιτέχνες.
Η διαδραστική έκθεση άνοιξε επίσης τον δρόμο για μία νέα συνεργασία της Πινακοθήκης Γκίκα και του Μουσείου Μπενάκη με την ΕΡΤ: στις 28/11, το Δεύτερο και το Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ μετέτρεψαν την Πινακοθήκη σε ραδιοφωνικό στούντιο, εστιάζοντας στη σύνδεση της λόγιας μουσικής με τη λαϊκή. Καλεσμένοι στην πρώτη ώρα της εκπομπής ήταν ο επιστημονικός διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη, Γιώργης Μαγγίνης, και η επιμελήτρια της έκθεσης και μουσειολόγος, Ερατώ Κουτσουδάκη, ενώ στο δεύτερο μισό η Ρενάτα Δαλιανούδη, επιστημονική διευθύντρια του IEMK και Αν. καθηγήτρια στο Ιόνιο Παν/μιο, και ο Αλέξανδρος Χαρκιολάκης, μουσικολόγος, διευθυντής του Συλλόγου "Οι Φίλοι της Μουσικής" και επιστημονικός συνεργάτης της έκθεσης.
"Στην έκθεση εστιάσαμε σε ανθρώπους που, μέσα από συνεργασίες, επανεκτιμήσεις έργων και καταστάσεων, επιρροές, και προσωπικές σχέσεις, υπερέβησαν οποιαδήποτε κατηγοριοποίηση μπορούμε εμείς να τους αποδώσουμε"
Με αφορμή την εκδήλωση της ΕΡΤ, ανεβήκαμε στον πέμπτο όροφο του μουσείου για να συναντήσουμε τους Γιώργη Μαγγίνη και Ερατώ Κουτσουδάκη, οι οποίοι μας μίλησαν για την επιτυχημένη πορεία της έκθεσης, τον τρόπο που ζωντανεύει τη συλλογή της Πινακοθήκης, αλλά και την ανταπόκριση των επισκεπτών σε αυτό το ξεχωριστό εγχείρημα.
"Η έκθεση δομήθηκε μέσα σε έναν χώρο ο οποίος, ακριβώς επειδή χρησιμοποιεί προσωπικότητες που είναι πολύ πιο σύνθετες από τις ιδέες που τις εκπροσωπούν (όπως όλοι οι άνθρωποι), κατάφερε αυτό στο οποίο στόχευε ο Δεληβοριάς: να εξουδετερώσει τους διχασμούς και τις κρίσεις που υπήρχαν στο διάστημα από το ’20 έως το ’60-’70" σχολιάζει ο κ. Μαγγίνης. "Στην έκθεση εστιάσαμε σε ανθρώπους που, μέσα από συνεργασίες, επανεκτιμήσεις έργων και καταστάσεων, επιρροές, και προσωπικές σχέσεις, υπερέβησαν οποιαδήποτε κατηγοριοποίηση μπορούμε εμείς να τους αποδώσουμε. Διερωτώμαστε, δηλαδή, τι νόημα έχει το "λαϊκό-έντεχνο" ή το "αριστερό-δεξιό", όταν μπορείς να το δεις μέσα σε ένα πλαίσιο δημιουργικού πλουραλισμού". Σύμφωνα με την Ερατώ Κουτσουδάκη, "ο Θεοδωράκης και ο Χατζιδάκις ακυρώνουν οποιεσδήποτε τέτοιες κατατάξεις, γιατί απαντούν στα πάντα. Άλλοι, πάλι, όπως ο Σισιλιάνος ή ο Ξένος, επέλεγαν πεισματικά τα "κουτάκια τους". Αυτό αποτυπώνεται στην έκθεση. Νομίζω ότι έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσει ο επισκέπτης τον πειραματισμό, που γεννήθηκε από την πρωτοβουλία του ΙΕΜΚ και ο οποίος έχει δώσει στο Μουσείο Μπενάκη, την Πινακοθήκη αλλά και σε εμένα, τη δυνατότητα να δούμε τι δουλεύει από τις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν για το στήσιμο της έκθεσης, πώς αντιδρά το κοινό και τι προκλήσεις δημιουργούνται".
Το πείραμα του ΙΕΜΚ και του Μουσείου Μπενάκη ήταν τελικά τρομερά επιτυχημένο, καθώς η έκθεση πρόσφατα πήρε παράταση έως τις 5 Ιανουαρίου και δίνει διαρκώς αφορμές για επανεξερεύνηση. Για τον Γιώργη Μαγγίνη, "είναι ευτυχής συγκυρία η παρουσίαση της έκθεσης "Γκίκας: Ταξίδι Από τη Δύση στην Ανατολή" στο Μουσείο Μπενάκη, που στέλνει ανθρώπους στην Πινακοθήκη Γκίκα. Έρχονται στην Πινακοθήκη για τον Γκίκα, αλλά αυτό που ανακαλύπτουν τελικά είναι ένας θησαυρός προσωπικοτήτων μιας ολόκληρης γενιάς και έχουν και την υπεροχή προσφορά της μουσικής μέσα σε αυτό".
Ως ένα πλουραλιστικό μουσικό ψηφιδωτό που καθόρισε και διαμόρφωσε την ελληνική μουσική και τα πεπραγμένα του 20ού αιώνα περιγράφει το "Νομίζω ήρθε η ώρα ν’ ακούσουμε..." η Ρενάτα Δαλιανούδη, με την οποία μιλήσαμε λίγο πριν ξεναγήσει το κοινό στην έκθεση. "Το ΙΕΜΚ είναι ένα καινοτόμο ινστιτούτο, που καταγράφει μουσικά αρχεία και συλλογές από ιδρύματα, μουσεία και ιδιώτες, αποσκοπώντας στη δημιουργία ενός Ηλεκτρονικού Μητρώου Αρχείων Μουσικής, ελεύθερης πρόσβασης. Στην πρωτότυπη έκθεση, που συνδιοργανώνει με το Μουσείο Μπενάκη "Νομίζω ήρθε η ώρα ν ακούσουμε… Το ΙΕΜΚ στην Πινακοθήκη Γκίκα", αναδεικνύονται 11 μουσικές προσωπικότητες (Βαμβακάρης, Θεοδωράκης, Κωνσταντινίδης/ Γιαννίδης, Μητρόπουλος, Ξενάκης, Ξένος, Παπαϊωάννου, Σισιλιάνος, Σκαλκώτας, Τσιτσάνης, Χατζιδάκις), που ανήκουν στη μόνιμη έκθεση της Πινακοθήκης, ανάμεσα σε 200 άλλες προσωπικότητες των τεχνών και των γραμμάτων, που καθόρισαν την πολιτισμική ιστορία της Ελλάδας στον 20ό αιώνα. Οι 11 αυτοί συνθέτες παρότι ανήκουν περίπου στην ίδια γενιά, διαθέτουν διαφορετική μουσική γλώσσα και εκπροσωπούν -στιλιστικά και κοινωνικά- διαφορετικούς κόσμους: ρεμπέτικο, λαϊκό, έντεχνο λαϊκό τραγούδι, ελαφρό τραγούδι, λόγια μουσική, ατονική μουσική, πρωτοπορία" εξηγεί η επιστημονική διευθύντρια του ΙΕΜΚ.
"Ο επισκέπτης ευελπιστούμε ότι θα κατανοήσει το μουσικό ψηφιδωτό, που μας κληροδότησε η πνευματική γενιά του ’30 και οι μεταπολεμικές γενιές του ’50 και του ’60, και θα ακούσει με άλλο αυτί τις σύγχρονες εκτελέσεις και διασκευές"
Σημαντικό στοιχείο της έκθεσης είναι η 12η προσωπικότητα που το ΙΕΜΚ αποφάσισε να συμπεριλάβει στην έκθεση, παρόλο που δεν συγκαταλέγεται στους μόνιμους ένοικους της συλλογής, και για την οποία μάς μίλησε η Ρενάτα Δαλιανούδη: "Η 12η μουσική προσωπικότητα, η μόνη εν ζωή, είναι ο Σταύρος Ξαρχάκος, του οποίου το έργο (λαϊκό τραγούδι, έντεχνο λαϊκό τραγούδι, θεατρική και κινηματογραφική μουσική, λόγια μουσική) συνομιλεί με τους 11, και για τον οποίο έχει διαμορφωθεί μια αίθουσα στο ισόγειο της Πινακοθήκης, όπου εκτίθενται προσωπικά του αντικείμενα (φωτογραφίες, εξώφυλλα, βραβεία κ.ά.) ως ένα εν εξελίξει αρχείο. Με αυτές τις προσωπικότητες εκπροσωπείται ουσιαστικά ο πολιτισμικός δυϊσμός του νεότερου ελληνικού πολιτισμού, που εκφράστηκε έντονα στις παραστατικές τέχνες και κυρίως στη μουσική: λαϊκότητα και λογιότητα, ελληνοκεντρισμός και ευρωπαϊσμός. Έννοιες εν μέρει αντίρροπες αλλά εν πολλοίς αλληλοσυμπληρούμενες".
Για την κα. Δαλιανούδη, "προφανής σκοπός της έκθεσης η ανάδειξη των 11+1 προσωπικοτήτων και η διάχυση του έργου τους και στις νεότερες γενιές μέσω ελκυστικής και εύχρηστης τεχνολογίας (εφαρμογή κινητού και επαυξημένη πραγματικότητα) και μέσα από φρέσκιες διασκευές των έργων τους. Απώτερος σκοπός η ανακάλυψη της σχέσης, της δικτύωσης και της αλληλεπίδρασης μεταξύ των καλλιτεχνών: ενδεικτικά αναφέρω πώς ο Μάνος Χατζιδάκις διασκευάζει 6 λαϊκά και ρεμπέτικα τραγούδια των Τσιτσάνη, Χατζηχρήστου, Μητσάκη και Καλδάρα, πώς η Ραλλού Μάνου χορογραφεί, πατώντας πάνω στο χορευτικό μοτίβο του χασάπικου και του ζεϊμπέκικου, και πώς ο Γιάννης Μόραλης αποτυπώνει εικαστικά (σκηνογραφικά και ενδυματολογικά) το χορευτικό σχήμα των χορευτών. Έτσι, ο επισκέπτης ευελπιστούμε ότι θα κατανοήσει το μουσικό ψηφιδωτό, που μας κληροδότησε η πνευματική γενιά του ’30 και οι μεταπολεμικές γενιές του ’50 και του ’60, και θα ακούσει με άλλο αυτί τις σύγχρονες εκτελέσεις και διασκευές".
Ακούστε την playlist της έκθεσης
Δείτε περισσότερα για την έκθεση στην ιστοσελίδα του ΙΕΜΚ και στην ιστοσελίδα του Μουσείου Μπενάκη.
Δείτε όλες τις εκθέσεις της πόλης στον οδηγό τεχνών του athinorama.gr.
Διαβάστε Επίσης
Περισσότερες πληροφορίες
Νομίζω ήρθε η ώρα ν΄ακούσουμε...
Βαμβακάρης, Θεοδωράκης, Κωνσταντινίδης, Μητρόπουλος, Ξενάκης, Ξένος, Γ.Α. Παπαϊωάννου, Σισιλιάνος, Σκαλκώτας, Τσιτσάνης, Χατζιδάκις και ο Σταύρος Ξαρχάκος. Τί τους συνδέει; Οι πρώτοι έντεκα φιλοξενούνται στη μόνιμη έκθεση του Μουσείου Μπενάκη / Πινακοθήκη Γκίκα. Η έκθεση εστιάζει στην καλλιτεχνική και πνευματική δημιουργία στην Ελλάδα μεταξύ του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και της Δικτατορίας. Μαζί παρουσιάζεται μέρος του έργου του Σταύρου Ξαρχάκου, μιας εμβληματικής προσωπικότητας του σύγχρονου μουσικού μας πολιτισμού. Η μουσειακή εγκατάσταση που φιλοξενείται στο χώρο περιοδικών εκθέσεων, στο ισόγειο της Πινακοθήκης Γκίκα, με την πρωτοβουλία του ΙΕΜΚ, μας προσφέρει τη δυνατότητα να συναντήσουμε τεκμήρια από τη ζωή και το έργο του, πριν αυτά πάρουν το δρόμο προς τη δημιουργία ενός αρχείου. Αυτά αφηγούνται στιγμές από τη δημιουργική συμπόρευση του Ξαρχάκου με τη γενιά που φιλοξενείται στην Πινακοθήκη, μέσα και από τα λόγια του ίδιου του δημιουργού.
