Art Athina 2024: Πώς μπορεί να δημιουργηθεί ένας υγιής δίαυλος συνεργασίας ανάμεσα σε γκαλερί και καλλιτέχνες;

Φέτος η Art Athina έκανε την έκπληξη και επέκτεινε το πρόγραμμά της κατά μία ημέρα, χαρίζοντας μας τέσσερις χορταστικές μέρες αφιερωμένες στην τέχνη, στο Ζάππειο Μέγαρο. Από 19 έως 23 Σεπτεμβρίου, το τεχνόφιλο κοινό της Αθήνας αλλά και όσοι επισκέπτες της γνωρίζουν τη σημασία της ιστορικής ελληνικής φουάρ, δίνει ραντεβού στο Σύνταγμα για το μεγαλύτερο ετήσιο εικαστικό γεγονός της Ελλάδας.

Σύγχρονη τέχνη, design, συμπερίληψη και βιωσιμότητα διαμορφώνουν το κεντρικό πρόγραμμα της Art Athina, η οποία φέτος δεν περιορίζεται στους γνωστούς χώρους του Ζαππείου –σταθερή έδρα της από το 2019– αλλά ενεργοποιεί αθέατες γωνιές του, επεκτείνεται στον εξωτερικό χώρο γύρω από το μέγαρο και μπαίνει ακόμα και στο θερινό σινεμά Αίγλη. Όπως κάθε χρόνο, το κεντρικό πρόγραμμα περιλαμβάνει τις αίθουσες τέχνης (Main), το Design και τα Projects, τα οποία φέτος επιμελείται η Λουκία Θωμοπούλου υπό τον τίτλο "Έξοδος". Ωστόσο την προσοχή μας τράβηξε το παράλληλο πρόγραμμα της εικαστικής φουάρ και συγκεκριμένα η θεματική των Talks, που επιμελείται η ιστορικός τέχνης, ανεξάρτητη επιμελήτρια και ιδιοκτήτρια της Callirrhoë, Ολυμπία Τζώρτζη.

Μετά την παρουσίαση των Projects το 2023, η ταλαντούχα επιμελήτρια συντονίζει τις συζητήσεις της Art Athina 2024, φέρνοντας στο επίκεντρο ένα πολύ σημαντικό ζήτημα που απασχολεί τη διεθνή εικαστική σκηνή: τη σχέση των γκαλερί και των καλλιτεχνών, τις προκλήσεις και την εύρεση λύσεων για την αντιμετώπισή τους. Ομιλητές από Ελλάδα και εξωτερικό, μερικοί συνεργάτες της επιμελήτριας, καθώς και επιμελητές μουσείων, ιδιοκτήτες γκαλερί και δημοσιογράφοι θα επισκεφθούν τη φουάρ για να αναλύσουν και να επανεξετάσουν τα ζητήματα που αφορούν την περίπλοκη αυτή σχέση. Η θεματική προφανώς σχετίζεται με την ελληνική πραγματικότητα, ωστόσο δεν περιορίζεται στην εγχώρια συνθήκη.

"Πιστεύω ότι οι συνεργασίες είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Μπορεί να έχουν μεγάλη επιτυχία, όμως εξαρτάται από τον άνθρωπο"

Ο λόγος που η Τζώρτζη επιλέχθηκε για τον συντονισμό των φετινών Talks ήταν η πολύ ενδιαφέρουσα ακαδημαϊκή της έρευνα, που ξεκίνησε πριν από μερικά χρόνια, πάνω στη γενικότερη λειτουργία των θεσμών τέχνης και τους συνδετικούς κρίκους ανάμεσα στον γκαλερίστα και τον καλλιτέχνη. "Δεν είναι διδακτικές οι συζητήσεις, δεν ψάχνουμε να δούμε τι κάνει ο ένας και τι ο άλλος, ούτε να κατακρίνουμε τον τρόπο λειτουργίας μιας συγκεκριμένης γκαλερί. Η θεματική προσαρμόζεται σε ένα γενικότερο πλαίσιο, πράγμα που επίσης σημαίνει ότι δεν αφορά μόνο την Ελλάδα" τονίζει κατά τη διάρκεια της κουβέντας μας. Είναι ξεκάθαρο ότι είτε είσαι ιδιοκτήτης γκαλερί στην Ελλάδα είτε στο εξωτερικό, οι προϋποθέσεις και οι πολυπλοκότητες των σχέσεων είναι μια καθολική συνθήκη και δεν εξαρτώνται από την εκάστοτε χώρα. Η Ολυμπία θεωρεί ότι το ζήτημα αφορά περισσότερο την έννοια της συνεργασίας, τον τρόπο με τον οποίο την αντιλαμβάνεται καθένας και τι όρους έχει θέσει από τη μία η γκαλερί και από την άλλη ο καλλιτέχνης. Ακόμα και η εκπροσώπηση των καλλιτεχνών είναι προσωπική υπόθεση – και οι δυσκολίες της κοινές παγκοσμίως.

"Πιστεύω ότι οι συνεργασίες είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Μπορεί να έχουν μεγάλη επιτυχία, όμως εξαρτάται από τον άνθρωπο. Καθένας αποζητά κάτι διαφορετικό και δεν είναι σίγουρο ότι όλοι μαζί θα το επιτύχουμε ή θα έχουμε έναν κοινό στόχο. Με κάποιους ανθρώπους συνεργάζεσαι πολύ εύκολα, με άλλους όχι. Δεν παίζει ρόλο αν κάποιος είναι δύσκολος, αλλά κατά πόσον ταιριάζετε ιδιοσυγκρασιακά. Αυτό εξάλλου αφορά κάθε είδους δουλειά, όχι μόνο των επιμελητών ή των καλλιτεχνών" εξηγεί. "Υπάρχουν πολλά και διαφορετικά μοντέλα λειτουργίας μιας γκαλερί, επομένως καθένας επιλέγει αυτό που του ταιριάζει καλύτερα. Το σύστημα δεν είναι συγκριτικό, έχει ως αφετηρία τις ίδιες βάσεις σε κάθε χώρα". 

Το κατά πόσον κάθε χώρα αξιοποιεί σωστά τους πόρους της για την ομαλή λειτουργία της εικαστικής σκηνής είναι μια διαφορετική κουβέντα. Σαφώς φαινόμενα όπως η οικονομική κρίση και ο COVID έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στην αναδιαμόρφωση της εγχώριας σκηνής, όμως δεν ήταν μόνο η Ελλάδα που κλονίστηκε από αυτά τα γεγονότα. "Όλοι λειτουργούν με έναν κοινό γνώμονα, αλλά στη συνέχεια παίζουν ρόλο οι ιδιαίτερες κοινωνικογεωοπολιτικές συνθήκες μιας χώρας", αναφέρει η Ολυμπία. Ενδεχομένως ένα κράτος με πιο πενιχρά οικονομικά μέσα να μην ανακάμψει τόσο γρήγορα ώστε να ενισχύσει την εγχώρια αγορά τέχνης.

"Κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, πολλές γκαλερί διεθνώς έκλεισαν, ενώ άνοιξαν καινούργιες, και αρκετοί χώροι σταμάτησαν να συμμετέχουν σε φουάρ στο εξωτερικό. Ο θεσμός της γκαλερί είναι καταστατικά μια εταιρεία που βασίζεται κατά κύριο λόγο στην αγοραπωλησία. Αν δεν υπάρχει ζήτηση και δεν αγοράζονται έργα, αυτό έχει άμεσο αντίκτυπο στις παραγωγές και τις νέες εκπροσωπήσεις καλλιτεχνών. Και αν η εγχώρια αγοραστική σκηνή δεν είναι ενεργή για κάποιο διάστημα, προφανώς επηρεάζεται το σύστημα και η λειτουργία των γκαλερί. Είναι ένα παζλ". 

Η επιθυμία για αλλαγή

"Πιστεύω βαθιά ότι η σχέση γκαλερί και καλλιτέχνη (κατ’ επέκταση και επιμελητή) είναι μια σχέση επαγγελματικού χαρακτήρα που είναι ζωντανή και ρευστή" σχολιάζει η υπεύθυνη των Talks όταν την ρωτάμε τι θα ήθελε να αλλάξει στις συνεργασίες που γίνονται σήμερα στον εικαστικό χώρο. "Ας πούμε ότι επιμελείσαι μια έκθεση. Πρέπει όλοι να είναι ευχαριστημένοι και σε περίπτωση που κάτι πάει λάθος, να μην εκτεθεί κάποιος. Αυτό σχετίζεται με τα ποσοστά αγοραπωλησίας, τα συμβόλαια που έχουν υπογραφεί, τη διαχείριση των έργων – μιλάμε για διαδικαστικά πράγματα που ομορφαίνουν τη συνεργασία".

Η Τζώρτζη αναφέρει πως για πολλά χρόνια επικρατούσε παγκοσμίως η αντίληψη ότι οι καλλιτέχνες βλέπουν την γκαλερί ως εχθρό τους. Αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι "δεν μπορούν όλοι να είναι χαρούμενοι με όλους. Φυσικά παίζει ρόλο η αγοραπωλησία, όμως ένας γκαλερίστας ή ένας καλλιτέχνης δεν δρα σαν να είναι χόμπι αυτό που κάνει, γιατί πρόκειται για μια κανονική δουλειά. Ωστόσο η συγκεκριμένη δουλειά είναι αρκετά συναισθηματική, γιατί ένας καλλιτέχνης φτιάχνει κάτι και το δείχνει στο κοινό προς θέαση και κριτικό. Με την ίδια λογική, και εγώ γράφω ένα κείμενο ως επιμελήτρια, που μπορεί μετά ο άλλος να το αμφισβητήσει ή να μην του αρέσει".

Η ευαισθησία του συγκεκριμένου επαγγέλματος προφανώς οδηγεί σε προστριβές ανά διαστήματα και είναι μια συνθήκη που δύσκολα θα περιοριστεί. Ωστόσο η Ολυμπία παρατηρεί ότι παλιότερα η αντιπαλότητα μεταξύ καλλιτεχνών και γκαλερί ήταν εντονότερη. "Πλέον τα πράγματα έχουν απλοποιηθεί και υπάρχουν βάσεις για να δημιουργηθεί μια καλή συνεργασία. Η ακαδημαϊκή μου έρευνα, το πρόγραμμα των Talks στην Art Athina και το πώς χειρίζομαι την γκαλερί μου πηγάζουν από την επιθυμία μου να δείξω ότι δεν χρειάζεται να αισθανόμαστε έτσι. Μπορούμε όλοι να είμαστε ευχαριστημένοι μέσα από τα πρότζεκτ μας και να κάνουμε πολύ επιτυχημένες εκθέσεις, είτε έχουν αγοραστικό χαρακτήρα είτε όχι, ώστε να προχωράει το οικοσύστημα της τέχνης".