Ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός διαΝΕΟσις κυκλοφόρησε την προηγούμενη εβδομάδα μια νέα έρευνα για τον πολιτισμό, εστιάζοντας στον τρόπο που αυτός μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στη βιώσιμη ανάπτυξη της χώρας. Ο εύστοχος τίτλος της μελέτης "Ο Πολιτισμός στην Ελλάδα: Πώς μπορεί ο πολιτιστικός τομέας να γίνει φορέας βιώσιμης ανάπτυξης και πηγή κοινωνικής αξίας" μάς εισάγει κατευθείαν στο φλέγον θέμα που θα αναλυθεί στις σελίδες της. Στην παρουσίασή της στο Μέγαρο Μουσικής ως "Πολιτισμός: το μεγάλο μας ανταγωνιστικό πλεονέκτημα", η διαΝΕΟσις επιχείρησε να εξηγήσει γιατί ο πολιτισμός είναι ένα απαραίτητο κομμάτι της οικονομικής -και όχι μόνο- ανάπτυξης ενός κράτους, που δε θα έπρεπε να παραμελούμε.
Τα επιτεύγματα των προγόνων μας είναι πράγματι η πολιτιστική μας κληρονομιά και τονώνουν την περηφάνια μας. Όμως συχνά λειτουργούν ως αντίβαρο στην ανάπτυξη της σύγχρονης πολιτιστικής δράσης.
Ο ιδρυτής της διαΝΕΟσις Δημήτρης Δασκαλόπουλος, άνθρωπος που έχει συμβάλλει σημαντικά στη στήριξη της σύγχρονης πολιτιστικής δημιουργίας της χώρας, τόνισε την εμμονική ταύτιση που έχουμε κάνει με τον πολιτισμό και την αρχαιοελληνική μας κληρονομιά, μια σύνδεση που συχνά παρεμποδίζει τη σύγχρονη πολιτιστική ανάπτυξη. Αναφερόμενος στον τίτλο της μελέτης είπε χαρακτηριστικά: "Ο πρώτος συνειρμός, στο άκουσμα αυτής της φράσης, πιθανότατα θα ήταν η εικόνα από τουρίστες που κάνουν ουρά για να ανέβουν στην Ακρόπολη. Ίσως σε μια δεύτερη ανάγνωση να γινόταν αναφορά στην επίδραση των ιδεών των αρχαίων φιλοσόφων και πολιτικών στην παγκόσμια σκέψη. Τα επιτεύγματα των προγόνων μας είναι πράγματι η πολιτιστική μας κληρονομιά και τονώνουν την περηφάνια μας. Όμως συχνά λειτουργούν ως αντίβαρο στην ανάπτυξη της σύγχρονης πολιτιστικής δράσης. Η δική μου ευχή είναι ότι μέσα από την πολιτιστική μας πολιτική στο μέλλον, θα επικεντρωθούμε λιγότερη στην πολιτιστική κληρονομιά των προγόνων μας και περισσότερο σε αυτήν που παράγουμε σήμερα και θέλουμε να αφήσουμε στους απογόνους μας".
Φυσικά, όταν μιλάμε για την Ελλάδα, δεν μπορούμε να αφήσουμε έξω από τη συζήτηση το θέμα της πολιτιστικής κληρονομιάς - το έκανε σαφές και ο Χρήστος Καρράς, συντονιστής της μελέτης, όσο παρουσίαζε τη στρατηγική που ακολούθησε η διαΝΕΟσις. Μάλιστα, στον τόμο που κυκλοφόρησε ο οργανισμός, η Πολιτιστική Κληρονομιά και η Χειροτεχνία είναι ένας από τους οκτώ συνολικά άξονες που επικεντρώθηκε η έρευνα, με τους υπόλοιπους να αφορούν τα εξής: Χρηματοδότηση και Κίνητρα, Περιφερειακές Ανισότητες και Τοπική Ανάπτυξη, Πολιτιστική Κληρονομιά και Χειροτεχνία, Ψηφιακός Μετασχηματισμός και Νέες Ρυθμιστικές Δυνάμεις, Εργασιακή και Ασφαλιστική Μεταρρύθμιση, Πολιτιστική Διπλωματία, εξωστρέφεια και δικτύωση, Συμπερίληψη και Συμμετοχή, Βιωσιμότητα και Κλιματική Κρίση.
Ποιο είναι το πεδίο του πολιτισμού και πώς το ορίζουμε;
Με αυτό το ερώτημα ως σημείο εκκίνησης, η ερευνητική ομάδα ανέτρεξε στον κανονισμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου για το πρόγραμμα "Δημιουργική Ευρώπη". Σύμφωνα με αυτόν, στο πολιτιστικό πεδίο ανήκουν όλοι οι τομείς των οποίων οι δραστηριότητες βασίζονται σε πολιτιστικές αξίες ή σε κάθε καλλιτεχνική (ατομική ή συλλογική) δημιουργική έκφραση. Ο κανονισμός αφορά περισσότερο τα όρια των πολιτιστικών πλαισίων, αλλά η έρευνα, ανέφερε ο Χρήστος Καρράς, δίνει έμφαση και στην κοινωνική αξία του πολιτισμού που συχνά δεν λαμβάνουμε υπόψη. "Ο πολιτισμός έχει μια ουσιαστική, αισθητική, αισθησιακή, συναισθηματική, διανοητική, κοινωνική, κοινοτική αξία. Χωρίς αυτές τις αξίες, δε θα μπορούσε να υπάρχει πολιτισμός" δήλωσε.
Το πλήγμα που έχει υποστεί ο τομέας του πολιτισμού τα τελευταία χρόνια ανέσυρε αδυναμίες που εμποδίζουν τη δυνατότητά του να εξελιχθεί. Προφανώς, η μετα-COVID εποχή και η εξοικείωση περισσότερων ατόμων με τον ψηφιακό κόσμο δεν επηρέασε μόνο τον οικονομικό και εργασιακό τομέα. Έδωσε πάσα για συζητήσεις ανάπτυξης του πολιτιστικού πεδίου, καθώς επιβεβαιώθηκε ότι είναι κομβικός για τη γενικότερη ενίσχυση της βιώσιμης ανάπτυξης ενός κράτους. Αυτό είναι και το βασικό ερώτημα της έρευνας.
Αν και σχετικά λίγες, οι προγενέστερες μελέτες που είχαν παρουσιαστεί για την πολιτιστική δημιουργική βιομηχανία στην Ελλάδα έπαιξαν ρόλο στην ολοκλήρωση της έρευνας της διαΝΕΟσις, καθώς ο οργανισμός έκανε μια γενική ανασκόπηση στη σχετική ελληνική βιογραφία. Είναι ενθαρρυντικό ότι η διαΝΕΟσις καταφέρνει να συνεισφέρει με αυτόν τον τρόπο στον εμπλουτισμό της ελληνικής βιογραφίας που, κακά τα ψέματα, είναι αρκετά ελλιπής.
Κομμάτι που επίσης θεωρεί σημαντικό η έρευνα και έχει ενδιαφέρον να εξετάσουμε, είναι η ευρύτερη συμμετοχή στον πολιτισμό, είτε μιλάμε για κατανάλωση ή παραγωγή πολιτιστικού περιεχομένου. Σε σχετικό διάγραμμα (σελ. 292), η έρευνα αποκαλύπτει ότι στις κατηγορίες Σινεμά, Ζωντανές Παραστάσεις και Πολιτιστικοί Χώροι, η συμμετοχή είναι κάτω του μέσου ευρωπαϊκού χώρου και η επίσκεψη του ελληνικού κοινού σε πολιτιστικούς χώρους είναι η δεύτερη χαμηλότερη πανευρωπαϊκά. Θα σκεφτόταν κανείς ότι η πυκνότητα τέτοιων χώρων στην Ελλάδα δε θα παρουσίαζε τόσο χαμηλά ποσοστά, γεγονός που αποδεικνύει ότι η επαφή μας με τον πολιτισμό και τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία είναι αρκετά προβληματική.
Πολιτισμός: Επένδυση, όχι κόστος
Έτσι πρέπει να αντιμετωπίζουμε εφεξής τον πολιτισμό, εάν θέλουμε να δούμε μια ουσιαστική βελτίωση των δράσεων που υλοποιούνται σε αυτό το πεδίο. Στη συζήτηση που ακολούθησε με εκπρόσωπους διαφορετικών πολιτιστικών τομέων, έγινε λόγος για το μεγάλο πρόβλημα παροχής οικονομικών πόρων. Είναι ευρέως γνωστό ότι, όταν μιλάμε για εγχώρια χρηματοδότηση, ο πολιτιστικός τομέας έρχεται τελευταίος και καταϊδρωμένος. Τα ποσοστά που διαθέτει ο ΑΕΠ για κρατικές δαπάνες να φτάνουν μόλις το 0,2% -το χαμηλότερο ποσοστό στην Ευρώπη και μικρότερο του 1/6 του ευρωπαϊκού μέσου όρου, ενώ οι εργαζόμενοι (14.500) αγγίζουν μόνο το 2,9% της γενικής απασχόλησης. Στον επίλογο της μελέτης μπορεί κανείς να καταλάβει τις επιπτώσεις της συστηματικής υποχρηματοδότησης στους πολιτιστικούς και δημιουργικούς τομείς. Η μελέτη αναφέρει: "…πίσω από τον περιορισμό των δαπανών για τον πολιτισμό διαφαίνεται μια "παραδοσιακή" αντίληψη ότι ο τομέας δεν είναι ισοδύναμος μοχλός ανάπτυξης με άλλους", παρά τις πρόσφατες έρευνες που αποδεικνύουν τη συμβολή του στην ενίσχυση ενός κράτους. Σε αυτό ρόλο παίζει και η περιφερειακή ανισότητα και η αποκέντρωση, καθώς πόλεις σαν την Αθήνα θεωρούνται πιο ελκυστικοί τόποι για να ζει κανείς, με αποτέλεσμα να περιθωριοποιούνται οι πληθυσμιακά και γεωγραφικά μικρότερες περιοχές της χώρας, λαμβάνοντας ελάχιστη οικονομική στήριξη.
"Καύσιμη ύλη της δημιουργίας, εκτός από τη φαιά ουσία, είναι το χρήμα" ανέφερε ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος στην ομιλία του. Σε αυτό στάθηκε και η καλλιτεχνική διευθύντρια του Θεάτρου Τέχνης Κάρολος Κουν Μαρίνα Κάλμπαρη, που συμμετείχε στο πάνελ, τονίζοντας παράλληλα τη σημασία ένταξης της ελληνικής ταυτότητας στη συζήτηση: "πρέπει να εξασφαλίσουμε τρόπους ώστε οι άνθρωποι να είναι δημιουργικοί. Παράλληλα πρέπει να εστιάσουμε στην αναζήτηση της ελληνικότητας. Ποια είναι η ταυτότητα του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού; Δεν είναι μόνο η αρχαιοελληνική πολιτιστική κληρονομιά που μας ορίζει".
Η καλλιτεχνική διευθύντρια της ΕΠΜΑΣ Συραγώ Τσιάρα έθιξε ένα θέμα που δεν υπήρχε μέχρι πρόσφατα στις συζητήσεις περί πολιτισμού: η συνεισφορά του στον τομέα της ψυχοθεραπείας. Το art therapy δεν είναι κάτι καινούργιο, αλλά στην Ελλάδα δεν είναι ευρέως διαδεδομένο. "Καθώς ο πολιτισμός παίζει σημαντικό ρόλο στην καθημερινότητά μας και ενισχύει το αίσθημα της κοινότητας και της συνύπαρξης, είναι καιρός να γίνει αποδεκτό ότι η επίσκεψη σε μουσεία και χώρους τέχνης ενισχύει και την ψυχική μας υγεία".
Από την άλλη, ο συγγραφέας Χρήστος Χωμενίδης έδωσε βάση στην αξία της λαϊκής, αληθινής τέχνης και παρότρυνε τους καλλιτέχνες να είναι επιφυλακτικοί απέναντι σε μεγάλους οργανισμούς που προθυμοποιούνται να τους στηρίξουν: "η τέχνη δεν είναι ούτε για να συμφιλιώνει, ούτε να κατευνάζει τα πνεύματα, ούτε προφανώς για να διακοσμεί τη ζωή μας. Αυτό που πρέπει να κάνει η αληθινή τέχνη είναι να φωτίζει την πραγματικότητα από αναπάντεχες οπτικές γωνίες που μπορούν να προκαλέσουν χαρά, ευδαιμονία αλλά οδύνη".
Ωστόσο, ο Χρήστος Καρράς τόνισε ότι η ερευνητική ομάδα δεν προέβη σε αξιολόγηση και διαχωρισμό μεταξύ "καλής" και "κακής" τέχνης, αλλά την καλλιτεχνική παραγωγή καθαυτή. Το πρόβλημα, ξεκαθάρισε ο ίδιος αλλά και ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος, είναι ότι υπάρχει διάθεση και στόχος, όχι όμως πράξεις που πραγματικά υλοποιούνται. Όσο και να πιστεύουμε ότι ο πολιτισμός, πέρα της ψυχαγωγικής συνεισφοράς που έχει στο κοινό, δεν είναι τόσο επικερδής για ένα κράτος όπως η Ελλάδα, η αλήθεια είναι πολύ διαφορετική.
Αυτό που φιλοδοξεί να επιτύχει η διαΝΕΟσις με τη νέα έρευνα που παρουσιάζει, είναι η ενίσχυση αυτού του διαλόγου για τον σχεδιασμό περισσότερων πρωτοβουλιών που αφορούν τον πολιτισμό. Σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι η μελέτη κλείνει τον κύκλο συζητήσεων δίνοντας την τελική λύση. Αντιθέτως, είναι ένα ακόμη βήμα για την ανάπτυξη της πολιτιστικής δραστηριότητας της χώρας.
Μπορείτε να παρακολουθήσετε εδώ ολόκληρο το πάνελ.
Η έρευνα είναι διαθέσιμη για αγορά από την ιστοσελίδα της διαΝΕΟσις.
Η έρευνα "Πολιτισμός στην Ελλάδα" είναι μια συνέργεια επτά επαγγελματιών του πολιτισμού με διαφορετικές ειδικεύσεις και κοινά ενδιαφέροντα: Γεράσιμος Γιαννόπουλος (δικηγόρος και φορολογικός σύμβουλος), Χρήστος Καρράς (συντονιστής της μελέτης και σύμβουλος πολιτιστικής στρατηγικής, senior consultant στο Ίδρυμα Ωνάση και senior associate AEA Consulting), Δρ. Όλγα Κολοκυθά (ερευνήτρια πολιτιστικής πολιτικής και διαχείρισης, ακαδημαϊκή διευθύντρια μεταπτυχιακών προγραμμάτων, Κέντρο Εφαρμοσμένης Μουσικής Έρευνας Universität für Weiterbildung Krems - Αυστρία), Δρ. Ευάγγελος Κυριακίδης (διευθυντής The Heritage Management Organisation), Δρ. Αντιγόνη Παπαγεωργίου (μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών), Δημήτρης Τρίκας (δημοσιογράφος και μουσειολόγος), Πρόδρομος Τσιαβός (διευθυντής ψηφιακής ανάπτυξης και καινοτομίας στο Ίδρυμα Ωνάση, διευθυντής Ινστιτούτου Διανοητικής Ιδιοκτησίας και Καινοτομίας EPLO) και Δρ. Σοφία Χανδακά (επιμελήτρια, Μουσείο Μπενάκη και σύμβουλος μουσείων και πολιτιστικής ανάπτυξης).
Διαβάστε Επίσης
