@ Margarita Yoko Nikitaki for Onassis Stegi
Το νέο πρότζεκτ "Κωνσταντίνος Δοξιάδης και Πληροφοριακός Μοντερνισμός: Η Μηχανή στην Καρδιά του Ανθρώπου" που παρουσιάζει ως τις 26/2 η Στέγη Ιδρύματος Ωνάση εμπλέκει το έργο του φημισμένου αρχιτέκτονα και πολεοδόμου, Κωνσταντίνου Δοξιάδη, με τη σύγχρονη πραγματικότητα των πόλεων, εστιάζοντας στην εξέλιξη της Αθήνας από το ’60 έως σήμερα και επιχειρώντας και μια σύνδεση με το προσφυγικό.
Τη ζωή και το έργο του Κωνσταντίνου Δοξιάδη τα έχουμε γνωρίσει στο παρελθόν μέσα από διάφορα αφιερώματα. Όμως η έκθεση στη Στέγη θέλει να ερευνήσει την Αθήνα καθαυτή μέσα από τις έρευνες του Έλληνα αρχιτέκτονα και όχι να κάνει μια αναδρομή στη συνολική δουλειά του. Ουσιαστικά τα δεδομένα από το αρχείο του Δοξιάδη αποτέλεσαν έμπνευση για τους αρχιτέκτονες και επιμελητές της έκθεσης Farzin Lotfi-Jam και Mark Wasiuta, των οποίων η πενταετής έρευνα σε συνεργασία με το Ίδρυμα Ωνάση οδήγησε στη δημιουργία ενός πρότζεκτ χωρισμένου σε 2 ενότητες: πρώτον, τις μελέτες του Δοξιάδη για τις συνήθειες των πολιτών και τη δομή της Αθήνας τη δεκαετία του ’60 και δεύτερον, μια καινούργια έρευνα πάνω στη σύγχρονη Αθήνα.
Ο Πρόδρομος Τσιαβός, που μαζί με την Αφροδίτη Παναγιωτάκου ανέλαβαν την εκτελεστική διεύθυνση του εγχειρήματος, εξήγησε ότι "οι πόλεις δεν φτιάχνονται μόνο από τσιμέντο και ατσάλι, αλλά και από πληροφορία. Η κατασκευή της πόλης σχετίζεται κυρίως με την κίνηση, προς και μέσα σε αυτή, εκείνη που σε καθιστά πολίτη ή ξένο, αλλά και με την κατασκευή του ίδιου του πολίτη, του υποκειμένου". Αυτό αποτελεί τη βάση του γενικότερου έργου που επί χρόνια μελετούσε ο Δοξιάδης, δηλαδή ότι η δομή μιας πόλης είναι καταλυτική για τη διαμόρφωση των συνηθειών και του τρόπου που ένας πολίτης κινείται μέσα σε αυτή. Ο Farzin Lotfi-Jam τόνισε πως επίκεντρο της μελέτης του Δοξιάδη ήταν το πώς οι πόλεις θα μπορούσαν να σχεδιαστούν, ώστε να μην αποτύχουν.
Αποδομώντας τον τίτλο της έκθεσης, ο Mark Wasiuta εξήγησε ότι ο "πληροφοριακός μοντερνισμός" είναι μια απόπειρα ερμηνείας του τι εστί πληροφορία, κάτι δηλαδή που διαμορφώνει την αντίληψή μας για τη λειτουργία των κοινωνιών και του κόσμου ευρύτερα. Από την άλλη, "Η Μηχανή στην Καρδιά του Ανθρώπου" είναι μια φράση που ο Δοξιάδης χρησιμοποίησε για να περιγράψει το "Κέντρο Ηλεκτρονικών Υπολογιστών Δοξιάδη" (Doxiadis Associates Computer Center), ένα εντυπωσιακό αρχιτεκτονικό εγχείρημα, αν σκεφτούμε την εποχή που ιδρύθηκε. "Η φράση αυτή μπορεί να ερμηνευτεί και ως προειδοποίηση" λέει ο Wasiuta. "Ποιο είναι το ρίσκο του να δουλεύει κανείς με υπολογιστές και τι επιφυλάσσουν αυτά τα μηχανήματα για το μέλλον της κοινωνίας;". Αυτή η διερώτηση του Δοξιάδη είναι εν μέρει ζήτημα που απασχόλησε τους 2 αρχιτέκτονες, συνδυαστικά με τη σχέση που έχει αναπτυχθεί ανάμεσα στην πόλη, το άτομο, τις κοινότητες και τους υπολογιστές, και το πώς οι τελευταίοι έχουν επηρεάσει τον τρόπο που κατανοούμε τι συνιστά μια πόλη, αλλά και τη γενικότερη σχέση μας με αυτή.
Οι έρευνες του Τεχνικού Γραφείου Δοξιάδη
Ως πρωτοπόρος, ο Δοξιάδης αναγνώριζε τη συμβολή των νέων ψηφιακών τεχνολογιών για το μέλλον των πόλεων. Τα υπολογιστικά μηχανήματα που είχε στο αρχιτεκτονικό του γραφείο τον βοήθησαν να συνθέσει νέες μορφές σχεδίων, χαρτών και πολεοδομικών αναλύσεων, αλλά και να οπτικοποιήσει την πληροφορία. Στην είσοδο της έκθεσης συναντάμε μια μακέτα του Τεχνικού Γραφείου Δοξιάδη, το κτίριο στους πρόποδες του Λυκαβηττού που ο αρχιτέκτονας ίδρυσε το 1964 και από το 1969, επέκτεινε σε τέτοιο βαθμό που εξελίχθηκε σε ένα σημαντικό ερευνητικό ίδρυμα, με πρότζεκτ σε 44 χώρες και έδρες σε ΗΠΑ, Ιράκ, Σαουδική Αραβία, Πακιστάν, Μπαγκλαντές, Νιγηρία, Γκάνα, Λιβύη κ.α.. Το 2010 χαρακτηρίστηκε μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού και τώρα στεγάζει τα 16 πολυτελή διαμερίσματα του οικιστικού συγκροτήματος OneAthens.
Χωρισμένο σε 4 ενότητες, το πρώτο κομμάτι της έκθεσης περιγράφει τη δράση του Γραφείου Δοξιάδη στον τομέα του πληροφοριακού σχεδιασμού. Η ενότητα "Πληροφοριακός Μοντερνισμός" παρουσιάζει τις πρώιμες πρακτικές συλλογής δεδομένων και τεκμηρίωσης του Δοξιάδη, ενώ η DACC αφηγείται την εξέλιξη του Κέντρου Ηλεκτρονικών Υπολογιστών Δοξιάδη. Η ενότητα HUCO (Human Community) περιγράφει το πρόγραμμα "Ανθρώπινη Κοινότητα", μια σειρά συνεντεύξεων που ο αρχιτέκτονας διεξήγαγε στις αρχές του ’60, ρωτώντας 35.000 πολίτες από 20 περιοχές της Αθήνας για τις συνήθειες και τον τρόπο μετακίνησής τους μέσα σε αυτή, προκειμένου να κατανοηθεί η σχέση τους με την πόλη. Τέλος, το Dox-USA προβάλλει την επιταχυμένη λειτουργία των υπολογιστικών εργασιών του γραφείου, όταν αυτό άρχισε να ασχολείται με τις αστικές αναταραχές της πολεοδομικής ανανέωσης.
Ερωτηματολόγια και αποτελέσματα των ερευνών, γραφήματα, πίνακες, βιβλία με φωτογραφικές-ημερολογιακές καταγραφές της μορφολογίας διάφορων αθηναϊκών γειτονιών το 1960 καθώς και άλλοι τόμοι με εθνογραφικές έρευνες του Δοξιάδη παρουσιάζονται σε φυσική ή ψηφιακή μορφή, με ορισμένα από τα εκθέματα να αποτελούν αναπαραγωγές των αρχικών ερευνών, προκειμένου να μην καταστραφεί υλικό από το αρχείο Δοξιάδη.
Η "Νέα Ανθρώπινη Κοινότητα"
Αν και το πρώτο σκέλος παρουσιάζει τους κατοίκους μιας πόλης ως πληροφοριακές οντότητες, στο δεύτερο και πολύ πιο συναισθηματικό κομμάτι της, η έρευνα αποκτά ουμανιστικό χαρακτήρα. Οι επιμελητές την περιγράφουν ως μια σύγχρονη μελέτη στα συστήματα διαχείρισης των συνόρων πόλεων και κρατών. Η "Νέα Ανθρώπινη Κοινότητα", όπως ονομάζεται, υλοποιήθηκε σε συνεργασία με το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες και γενικό συντονιστή τον διευθυντή του Συμβουλίου, Λευτέρη Παπαγιαννάκη. Η ομάδα πήρε συνεντεύξεις από πρόσφυγες και μετανάστες, οι οποίοι πρόσφατα προσπάθησαν να περάσουν τα ελληνικά σύνορα και να φτάσουν στην Αθήνα. Εδώ γίνεται η σύνδεση της μεταπολεμικής με τη σύγχρονη Αθήνα και διερευνάται πως η δομή της πόλης έχει αλλάξει με την πάροδο του χρόνου, μέσα από τις τεχνικές εξαγωγής και συσσώρευσης δεδομένων.
Οι μαγνητοσκοπημένες συνεντεύξεις προβάλλονται σε μεγάλες οθόνες μέσα στην αίθουσα, ενώ στο κέντρο βρίσκεται μια σειρά τρισδιάστατων μοντέλων που από τη μία πλευρά, απεικονίζουν 26 όργανα και αντικείμενα τα οποία χρησιμοποιούμε για να συγκεντρώσουμε πληροφορίες (θερμοκάμερες, τηλεοράσεις, ραντάρ κ.α.) και, από την άλλη, 16 χώρους και εμπόδια που συνάντησαν οι συνεντευξιαζόμενοι κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους, όπως πύλες, φυλακές και στρατιωτικά οχήματα.
Καθώς από μόνο του το έργο του Δοξιάδη απαιτεί προσπάθεια για να το κατανοήσεις, η παρουσίαση των ερευνών του όχι μόνο σε στυλ έκθεσης, αλλά σε οποιαδήποτε μορφή, είναι πρόκληση. Αν και, όπως είπε ο Farzin Lotfi-Jam, η έκθεση επιχειρεί να απλοποιήσει έννοιες συνυφασμένες με την αρχιτεκτονική που ενδεχομένως είναι δυσνόητες για το ευρύ κοινό, ο τρόπος παρουσίασης της πρώτης ενότητας δεν είναι τόσο επεξηγηματικός και υπάρχει ο κίνδυνος ένας μη εξοικειωμένος θεατής να προσπεράσει βιαστικά τα εκθέματα, αντιμετωπίζοντας τα περισσότερο ως ένα γενικό αφιέρωμα στο έργο του Γραφείου Δοξιάδη. Η έκθεση των ερωτηματολογίων και αποκομμάτων των δημοσιευμένων ερευνών είναι μεν, ενδιαφέρουσα, δεν βοηθάει δε, για την κατανόηση των όσων συμπέρανε ο Δοξιάδης και οι συνεργάτες του μέσα από τις μελέτες τους.
Η δεύτερη πτυχή της έκθεσης αναμφίβολα θα άξιζε μια εκτενέστερη παρουσίαση καθώς καταπιάνεται με ένα τρομερά επίκαιρο ζήτημα και δίνει στο κοινό την ευκαιρία να ακούσει την άλλη πλευρά, εκείνη των περιθωριοποιημένων προσφύγων αλλά και να διαπιστώσει πώς η "σύνταξη του ελέγχου” επεκτείνεται σήμερα από τις ροές των πόλεων στις ροές των προσφύγων. Παρότι άνιση, η επίσκεψη στο νέο πρότζεκτ της Στέγης είναι μια καλή ευκαιρία (ή καλύτερα απόπειρα) να κατανοήσουμε την πιθανή επικαιρότητα των μεθόδων του Δοξιάδη ως προς τον πολεοδομικό σχεδιασμό, και όχι μόνο, σήμερα.
Διαβάστε Επίσης
Περισσότερες πληροφορίες
Κωνσταντίνος Δοξιάδης και Πληροφοριακός Μοντερνισμός: Η Μηχανή στην Καρδιά του Ανθρώπου
Με υλικό από το Αρχείο Κωνσταντίνου Α. Δοξιάδη αλλά και με νέα έρευνα στη σύγχρονη Αθήνα, η έκθεση αναδεικνύει το πώς συνδέονται η μεταπολεμική περίοδος με τη σύγχρονή μας εποχή, μέσα από ιδέες σχετικά με τα δεδομένα, τον χώρο και τους ανθρώπους.
