Δανάη Στράτου: "Δεν είναι η "ανθρώπινη δράση" που σκοτώνει τον πλανήτη, είναι το ολιγαρχικό εκμεταλλευτικό σύστημα στο οποίο ζούμε"

Καταξιωμένη εικαστικός, η Δανάη Στράτου εκφράζει τις ιδέες και τους προβληματισμούς της μέσα από την τέχνη, συχνά προσπαθώντας να συγκινήσει ή να ευαισθητοποιήσει τον θεατή. Συμβολισμοί για την ευθύνη του ατόμου προς το περιβάλλον, κοινωνικά ζητήματα και κρίσεις, καθώς και αφηγήσεις συνδεδεμένες με την ιστορία πολιτιστικών και θρησκευτικών τόπων προβάλλονται μέσα από εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας και οπτικοακουστικά περιβάλλοντα. Πιστεύει ακράδαντα στην ιδέα ότι η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο προς το καλύτερο, φιλοσοφία που διέπει και τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό Vital Space, του οποίου είναι συνιδρύτρια.

Μετέτρεψε, έτσι, το Κέντρο Τεχνών στο Πάρκο Ελευθερίας σε ένα εμβυθιστικό περιβάλλον, με αντιθετικά στοιχεία να υπογραμμίζουν την κλιματική κρίση και τον ρόλο μας απέναντι στη φύση. Το κεντρικό δωμάτιο του πρώην διοικητηρίου της ΕΑΤ-ΕΣΑ έχει παραμείνει εσκεμμένα άδειο, με μόνη ένδειξη την περιγραφή του κόνσεπτ στους τοίχους. Η έκθεση "Burning Issues-Merimbula", που διοργανώνεται από τον Οργανισμό Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ) και σε επιμέλεια του ιστορικού τέχνης Χριστόφορου Μαρίνου, χωρίζεται σε δύο διαφορετικές, μεν, θεματικές, αλληλένδετες δε: το ένα δωμάτιο, κατασκότεινο και με μοναδικό αντικείμενο μια μεγάλου μεγέθους οθόνη, προβάλλει μία βιντεοσκοπημένη εικόνα ενός χαρτιού που φλέγεται, ενώ στον απέναντι χώρο υπάρχει μια αναπαράσταση του δάσους Merimbula στη Νότια Ουαλία, το οποίο κάηκε ολοσχερώς μετά από τις καταστροφικές πυρκαγιές του ’19 και του ’20.

Προφανώς η αντικριστή τοποθέτηση των δύο έργων δεν ήταν τυχαία. Η Στράτου θέλησε οι εγκαταστάσεις να συνομιλήσουν μεταξύ τους αλλά ταυτόχρονα και με τον θεατή, θίγοντας το πολυσυζητημένο θέμα της κλιματικής κρίσης και ωθώντας τους επισκέπτες να σκεφτούν αν και πώς οι ίδιοι βλάπτουν το περιβάλλον. Με τις πυρκαγιές του ’21 να έχουν πλήξει σοβαρά μεγάλες εκτάσεις πρασίνου και υπό την απειλή των φετινών καιρικών φαινομένων, η έκθεση είναι πιο επίκαιρη από ποτέ.

Η Στράτου μας μίλησε για την ιδέα πίσω από το "Burning Issues-Merimbula", τη σημασία της ύπαρξης βιωματικών έργων και την έμπνευση που αντλεί από τα ταξίδια της για τη δημιουργία των εγκαταστάσεων.

Το Κέντρο Τεχνών αποτελεί ένα από τα τέσσερα κτίρια όπου στεγάζονταν τα γραφεία της ΕΑΤ-ΕΣΑ κατά τη διάρκεια της δικτατορίας. Ήταν εσκεμμένη η επιλογή του χώρου για την παρουσίαση της έκθεσης, δεδομένης της ιστορίας που τον περιβάλλει; 

Ναι, με ενδιέφερε τόσο η ιστορία των κτιρίων αυτών, με όλο το βάρος που κουβαλούν –εξαιρετικά επίκαιρο, κατά τη γνώμη μου, δεδομένης της υποβάθμισης της δημοκρατίας διεθνώς–, όσο και η φύση γύρω τους. Δηλαδή, το ότι το κτίσμα πατάει στη Γη και περιβάλλεται από τα δέντρα και ειδικά τους ευκάλυπτους, ένα είδος δέντρου που ήρθε από την Αυστραλία. 

Είναι για εσάς σημαντικό να συνδέεται με κάποιον τρόπο ο χώρος όπου εκτίθεται ένα έργο με το περιεχόμενό του;

Πάντοτε η δουλειά μου συνδέεται με τον χώρο, τον τόπο, τη συνθήκη, το πλαίσιο. Άρα, ναι, το περιεχόμενο του έργου καθορίζεται σε έναν μεγάλο βαθμό από τα στοιχεία αυτά.

Τα περισσότερα από τα έργα που έχετε παρουσιάσει ανά τα χρόνια αποτελούν εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας. Θεωρείτε ότι τα μηνύματα που θέλετε να περάσετε στον θεατή μεταδίδονται με περισσότερη αποτελεσματικότητα όταν πρόκειται για μεγάλου μεγέθους έργα; 

Δεν έχει να κάνει με το μέγεθος όσο με το να είναι βιωματικά. Δηλαδή, να έχει τη δυνατότητα η επισκέπτρια ή ο επισκέπτης να εισχωρήσει σε ένα περιβάλλον το οποίο θα βιώσει με τις αισθήσεις, θα την/τον αγγίξει συναισθηματικά, σε ένα επίπεδο πέραν του διανοητικού.

Σε εγκαταστάσεις όπως "Το Ποτάμι της Ζωής", "Desert Breath", "Πάνω στη Γη - Κάτω από́ τα Σύννεφα" αλλά και στο τωρινό, "Burning Issues - Merimbula", η αφήγηση είναι εμφανώς συσχετισμένη με το νερό, τη γη, το φυσικό περιβάλλον. Γιατί στα έργα σας επιλέγετε να αναπτύσσετε έναν διάλογο με τα στοιχεία της φύσης;

Η διαχρονική μου αναζήτηση μέσα από τα έργα μου έχει να κάνει τόσο με τη σχέση μας με τη φύση όσο και με την κοινωνία. Ποια η σχέση των δύο; Πού αυτά τέμνονται ή βρίσκουν το ένα το άλλο; 

Πώς ήταν η αίσθηση να επισκέπτεστε πάλι το δάσος Merimbula, μέσα από τη φωτογραφική αναπαράσταση, μετά τις πυρκαγιές το 2019; 

Κάπως τρομακτική. Ενώ έχω εισαγάγει στον χώρο της εγκατάστασης στοιχεία ζωής, όπως είναι ο ήχος των πουλιών, το εύφορο χώμα, ο χρόνος (μέσα από την αέναη κυκλική αλλαγή του φωτός από νύχτα σε μέρα), η εικόνα του δάσους είναι μια στιγμή παγωμένη στον χρόνο. Είναι, εντέλει, η φωτογραφική αναπαράσταση ενός δάσους που δεν υπάρχει πια. Στην αρχή, μπαίνοντας στον χώρο αισθάνεται κανείς μια αίσθηση του ωραίου και του ζωντανού, όμως σε δεύτερη παρατήρηση/ανάγνωση, καθώς αντιλαμβάνεται την απέναντι αίθουσα μέσα από το άνοιγμα και βλέπει και ακούει τον ήχο της φωτιάς, δημιουργείται μια μετατόπιση των αισθήσεων και των συναισθημάτων.

Η έκθεση στο Κέντρο Τεχνών τονίζει επίσης τον αντίκτυπο της ανθρώπινης δράσης στο φυσικό περιβάλλον. Τι μπορεί να γίνει για το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής και γιατί πιστεύετε ότι εξακολουθούμε σε μεγάλο βαθμό να το παραβλέπουμε;

Εξακολουθούμε να το παραβλέπουμε γιατί είναι τεράστια τα επενδυμένα στο παρόν, στρεβλό μοντέλο ανάπτυξης συμφέροντα. Και γιατί ο καθημερινός άνθρωπος θα πρέπει επίσης να αποχωριστεί εντέλει τις βεβαιότητες και τις μικροανέσεις του. Αλλά, αν θέλουμε να προχωρήσουμε, θα πρέπει να είμαστε σαφείς στη γλώσσα που χρησιμοποιούμε: δεν είναι η "ανθρώπινη δράση" που σκοτώνει τον πλανήτη, είναι το ολιγαρχικό εκμεταλλευτικό σύστημα στο οποίο ζούμε. "Ανθρώπινη δράση" ήταν και οι υποδειγματικά βιώσιμοι τρόποι ύπαρξης άλλων κοινωνιών κατά καιρούς και τόπους, π.χ. των ιθαγενικών.

Τέχνη και περιβάλλον. Όλο και περισσότεροι καλλιτέχνες και ερευνητές ασχολούνται με το θέμα. Ποιος είναι ο ρόλος του καλλιτέχνη και τι μπορεί να κάνει η τέχνη για ένα τόσο φλέγον ζήτημα;

Η τέχνη δεν παράγει πολιτικές – από τις οποίες και κρίνεται κατεξοχήν, μη γελιόμαστε, το ζήτημα της σωτηρίας του περιβάλλοντος. Κάνει όμως η τέχνη κάτι εξίσου σημαντικό: επηρεάζει την οπτική μας, τροποποιεί το επίπεδο συνειδητότητας, μας μετακινεί από τη ζώνη του οικείου και του συμβατικού.

Κυρίαρχη έμπνευση για τα έργα σας αποτελούν τα ταξίδια. Υπήρξε κάποια χώρα απ’ όσες έχετε επισκεφθεί που σας συγκίνησε ή στιγμάτισε εντονότερα με κάποιον τρόπο;

Δεν υπάρχει διαχρονικά μεγαλύτερο εργαλείο γνώσης, αυτογνωσίας, διεύρυνσης οριζόντων και αυθεντικής διαπολιτισμικής αλληλεπίδρασης από το ταξίδι. Όμως στις μέρες μας έχει γίνει πολύ αντιφατική υπόθεση: είναι και ένδειξη προνομίου για κάποιους (ολοένα και λιγότερους σε λίγο, όσο θα προχωρά η οικονομική και οικονομική κρίση), είναι και παράγοντας περιβαλλοντικής επιβάρυνσης του πλανήτη. Πρέπει και η ταξιδιωτική μας συμπεριφορά να επανεφευρεθεί. 

Συνολικότερα μέσα από τα ταξίδια μου κατάλαβα καλύτερα τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Όμως, αν πρέπει να ξεχωρίσω κάποια μέρη, θα έλεγα την Αιθιοπία και το Μάλι στην Αφρική, για την αίσθηση της αρχέγονης σύνδεσης με τη Γη που σου προκαλούν· την Ινδία, γιατί, για να αντέξεις ως δυτικός άνθρωπος εκεί, πρέπει να καταφέρεις να δεχτείς ότι στη ζωή υπάρχουν ταυτόχρονα τα πάντα: η ομορφιά, η αρρώστια, η φτώχεια, το θείο, όλα σε ένα τετραγωνικό μέτρο, όποτε δεν μπορείς να αποφύγεις κάτι ή να στρέψεις το βλέμμα· και, τέλος, την Αμερική, στην οποία έζησα για μεγάλο διάστημα, όχι στη Νέα Υόρκη ή στο Λος Άντζελες, αλλά στην πραγματική Αμερική, όπου βλέπεις την πιο άθλια, αρρωστημένη φτώχεια στον πλανήτη, επειδή βρίσκεται δίπλα στον μεγαλύτερο πλούτο. Αυτή η εμπειρία με βοήθησε να απομυθοποιήσω την πλαστή εικόνα της Αμερικής που βλέπουμε μέσα από τον αμερικανικό κινηματογράφο και κατάλαβα καλύτερα πώς λειτουργεί ο σύγχρονος κόσμος, η σύγχρονη παγκόσμια κοινωνία.