"Plasmata": Η ψηφιακή τέχνη συναντά τα μεταβαλλόμενα σώματα σε μια εντυπωσιακή έκθεση στο Πεδίον του Άρεως

Φανταστείτε ένα ρομπότ να σας μιλάει για τις επιδράσεις των ναρκωτικών ή ανθρώπινες φιγούρες να ζωντανεύουν πάνω στα φύλλα των δέντρων, θέτοντας ερωτήματα για τη φύση, την ταυτότητα, το σώμα και την τεχνολογία. Η νέα έκθεση "Plasmata: Bodies, Dreams, and Data" από τη Στέγη Ωνάση επαναφέρει στο Πεδίον του Άρεως τις ψηφιακές τέχνες, παροτρύνοντας τους επισκέπτες να επανεξετάσουν την ιδέα του σώματος, ανθρώπινου και μη, ατομικού και συλλογικού, ακόμα και πλανητικού. Παίρνοντας τη σκυτάλη από την έκθεση "You and AI", που είχε φιλοξενηθεί στο Πεδίον του Άρεως το 2021 και εστίαζε στον κόσμο των αλγορίθμων και της τεχνητής νοημοσύνης, τα "Plasmata" φέρνουν στο επίκεντρο της συζήτησης το σώμα και την εξερεύνηση των δυνατοτήτων του, στο πλαίσιο της ψηφιακής τεχνολογίας.

Εγκαταστάσεις τεχνητής νοημοσύνης, avatars, ένα φεγγάρι από ακτίνες λέιζερ και δεκάδες βίντεο μας ταξιδεύουν σε αντισυμβατικούς ψηφιακούς κόσμους και προβάλλουν το σώμα επαναπροσδιορίζοντας τις ποικίλες έννοιες του. Είκοσι δύο διαδραστικές, ιδιοτοπικές και επιτελεστικές εγκαταστάσεις και 3 παράλληλα βίντεο μικρού μήκους απλώνονται στο πάρκο μέσα από 3 θεματικές διαδρομές, με καθεμιά από αυτές να προσεγγίζουν διαφορετικές εκδοχές του σώματος. Τα αλλόκοτα "πλάσματα" που έχουν στηθεί σε όλο τον χώρο σχετίζονται με την τεχνολογία ως μια τέταρτη μορφή ύλης, όπως τα περιέγραψε η Αφροδίτη Παναγιωτάκου, Διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση και curatorial director της έκθεσης, την οποία επιμελείται η Ειρήνη Μιρένα Παπαδημητρίου. Αν και συνήθως, έργα ψηφιακής τέχνης εκθέτονται σε κλειστούς χώρους, η απόφαση να στηθούν σε ένα δημόσιο πάρκο όχι μόνο τονίζει την αντίθεση του φυσικού περιβάλλοντος και της τεχνολογίας, αλλά δίνει σε ένα ευρύτερο κοινό την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με τη σύγχρονη τέχνη και με επίκαιρα ζητήματα της εποχής.

Τι ξεχωρίσαμε

Η πρώτη θεματική διαδρομή παρουσιάζει ενώσεις σώματος και μηχανής, δημιουργώντας μετα-τεχνολογικές φιγούρες. Τέσσερα από τα έργα της έκθεσης είναι εγκαταστάσεις τεχνητής νοημοσύνης, τα οποία λειτουργούν βάσει εκπαιδευμένων αλγορίθμων. Το "Polymorphic" των Matthew Niederhauser, Elie Zananiri και John Fitzgerald είναι ένα από τα πρώτα έργα που συναντάει κανείς μπαίνοντας στο πάρκο, μια διαδραστική εγκατάσταση που μιμείται τις κινήσεις των περαστικών και μας καλεί να εξερευνήσουμε το σώμα μας, μελετώντας πώς αυτό μπορεί να μετατραπεί σε όχημα έκφρασης και αλλαγής. Δύο ή και παραπάνω διαφορετικά σώματα μπορούν να αλληλεπιδράσουν και να ανταλλάξουν στοιχεία, δημιουργώντας ένα είδος συλλογικού οργανισμού. Μέρος της πρώτης θεματικής αποτελεί και το βίντεο της Morehshin Allahyar, "Moon-Faced": η τεχνητή νοημοσύνη χρησιμοποιείται εδώ με αναφορές στην περσική λογοτεχνία και τέχνη, όπου η φράση "φεγγαροπρόσωπο" δήλωνε την ομορφιά που ξεπερνάει τα όρια ταυτοτήτων και φύλου. Η καλλιτέχνιδα προβάλλει άφυλα πρόσωπα, με αναφορά στην επιστροφή queer σωμάτων στη δυτική τέχνη.

Στη δεύτερη, πιο σκοτεινή και δυστοπική θεματική, αναδεικνύονται queer σώματα που ενδεχομένως μας είναι άγνωστα ή ξεχασμένα. Μορφές που κρύβονται σε σπηλιές και απαντούν σε ερωτήματα για τη ζωή και τον θάνατο ("Frank", Cecilia Waagner Falkenstrom), makeup infuencers που διηγούνται βίαιες ιστορίες ("The Bots", Eva & Franco Mattes), τερατώδη πλάσματα της Μαργαρίτας Παπαδημητρίου που προβληματίζουν ρωτώντας τους περαστικούς για την αίσθηση που προκαλεί ένας κόσμος χωρίς τεχνολογία και ένα ανθρωπόμορφο ρομπότ σε ένα μικρό τσιμεντένιο δωμάτιο που μιλά για φάρμακα, παυσίπονα και αντικαταθλιπτικά, ουσίες που μεταβάλλουν τη συναισθηματική μας πραγματικότητα και στοχεύουν στην κατασκευή ενός άλλου σώματος, διαχωρισμένο από την ανθρώπινη συνθήκη ("Happiness", : Dries Verhoeven).

Πολλά από τα έργα ζωντανεύουν τη νύχτα, με ορισμένα μάλιστα να παρουσιάζουν την ιδέα παράλληλων κόσμων: τον φυσικό που ξέρουμε και στον οποίο ζούμε, και έναν που βρίσκεται σε μια άλλη διάσταση. Το "Another Moon" της κολλεκτίβας Kimchi and Chips επιχειρεί να μας μεταφέρει σε αυτόν τον παράλληλο κόσμο, συγκεντρώνοντας ηλιακή ενέργεια και προβάλλοντας τη νύχτα ένα "δεύτερο φεγγάρι", έναν οργανισμό που αχνοφαίνεται στον έναστρο ουρανό. Περνώντας στην τρίτη θεματική, γίνεται μια μετάβαση σε πλανητικά σώματα, συλλογικούς οργανισμούς και την εξελιγμένη μορφή τους. Αξίζει να περιπλανηθείτε στο πάρκο τη νύχτα για να αντικρίσετε το "Eclipse" του Tony Oursler, επηρεασμένο από τη μυθολογική μεταμόρφωση της Δάφνης σε δέντρο και το Δέντρο Ζωής της σκανδιναβικής κοσμογονίας: τα δέντρα αποκτούν φωνή και "σώμα" μέσω δικάναλων προβολών προσώπων, τα οποία φωνάζουν, γελούν ή αφηγούνται ιστορίες, επανεξετάζοντας τη θέση μας στη βιόσφαιρα και τον ρόλο της τεχνολογίας σήμερα.

Ίσως το πιο εντυπωσιακό από τα εκθέματα που συναντάμε φτάνοντας στο τέλος της περιπλάνησης, η δημόσια εγκατάσταση "Divided" του SpY στο ύψος του Θεάτρου Άλσος χωρίζει έναν υπερμεγέθη πλανήτη στα δύο, παρακινώντας μας να περάσουμε από μέσα του. Η κατακόκκινη απόχρωση της σφαίρας δεν υπενθυμίζει μόνο την κλιματική κρίση που αντιμετωπίζουμε, αλλά και τις διχασμένες σχέσεις των ανθρώπων που κατοικούν στη γη, θέλοντας να αποδείξει ότι οι διαφορές μας δεν αποτελούν στοιχείο διαχωρισμού, αλλά συλλογικότητας και συνύπαρξης.

Η επιμελήτρια του "Plasmata", Ειρήνη Μιρένα Παπαδημητρίου εξηγεί ότι μέσα από την περιήγηση στο Πεδίον του Άρεως, "βιώνουμε, αντιλαμβανόμαστε, κινούμαστε, σκεφτόμαστε, αισθανόμαστε και εξερευνούμε τον κόσμο με το σώμα μας και μέσω αυτού, αλλά δεδομένου ότι η τεχνολογία έχει εισχωρήσει τόσο βαθιά στη ζωή μας, αλλάζει τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε και αλληλεπιδρούμε, τον τρόπο θεώρησης του εαυτού μας και το πώς μας εκλαμβάνουν οι άλλοι. Τα "πλάσματα" που συναντά κανείς στο πάρκο αποκαλύπτουν μια άποψη της ανθρώπινης εμπειρίας που προβάλλει ως ανάμειξη υλικού και άυλου, βιολογικού και μηχανικού, κοινωνικού και σωματικού. Μπορούν άραγε αυτά τα φαντασιακά, αυτές οι υβριδικές μορφές ανθρώπων, ζώων, φυτών, βακτηρίων και άλλων ειδών, αυτές οι ρευστές και ευέλικτες ταυτότητες να μας βοηθήσουν να οραματιστούμε μετα-ανθρωποκεντρικές προοπτικές που να διευκολύνουν τη συγγένεια, την ισότητα και τις σχέσεις ανάμεσα σε όλες τις μορφές ζωής, σε ένα συλλογικό και διασυνδεδεμένο σώμα;". Αξίζει να αναζητήσετε την απάντηση στο Πεδίον του Άρεως.

Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: Morehshin Allahyari / The Alternative Limb Project / Refik Anadol / Frederik Heyman / Ekene Ijeoma / Keiken x Clifford Sage / Kimchi and Chips / Nick Knight (SHOWStudio) / LaTurbo Avedon / Marshmallow Laser Feast / Eva & Franco Mattes / Christian Mio Locklair / Matthew Niederhauser, Elie Zananiri, John Fitzgerald / NOWNESS / Tony Oursler / Μαρία Παπαδημητρίου / Εύα Παπαμαργαρίτη / Annie Saunders, Andrew Schneider, Emma O'Halloran, OpenEndedGroup / / SpY / SUPERFLEX / Dries Verhoeven / Cecilie Waagner Falkenstrom / Saya Woolfalk / Liam Young