Αvatars από καρτουνίστικα, βαριεστημένα πιθηκάκια∙ ένα μοναδικό γκρι πίξελ∙ το πρώτο tweet του CEO του Twitter Jack Dorsey: όσο άσχετα μεταξύ τους (και εξωφρενικά) κι αν ακούγονται όλα τα παραπάνω, μοιράζονται ένα κοινό. Έχουν πωληθεί για αδιανόητα (για τον μέσο άνθρωπο) ποσά ως NFT, χτίζοντας bit το bit μία νέα συναλλακτική οδό. Κι αν αυτά φαίνονται αδιάφορα σε όποιον δεν παθιάζεται με κάθε ανερχόμενο ψηφιακό trend, είναι ενδιαφέρον ότι ο κόσμος της τέχνης έχει ήδη νομιμοποιήσει αυτή την οδό. Έχει περάσει ένας χρόνος από τότε που το ψηφιακό κολάζ του Beeple δημοπρατήθηκε για το αστρονομικό ποσό των 69,3 εκατομμυρίων δολαρίων από τον οίκο Christie’s και αυτό ήταν μόλις η αρχή. Με το έργο του "Everydays: The First 5000 Days", ο κατά κόσμον Mike Winkelmann δημιούργησε ένα απίστευτο προηγούμενο για την αναπτυσσόμενη αγορά, φέρνοντας την παγκόσμια σκηνή της τέχνης στο κατώφλι ενός νέου φαινομένου. Το θέμα, πια, ήταν αν αυτή θα αποφάσιζε να το διασχίσει.
NF – Τι;
Προτού βουτήξουμε στα βαθιά, όμως, πρέπει να κατανοήσουμε όλες αυτές τις νέες ορολογίες, να φτιάξουμε δηλαδή ένα ακόμα γλωσσάρι, όπως αυτά που έχουμε συνηθίσει να εμπλουτίζουμε όλο και περισσότερο από την εμφάνιση του Web 2.0. Τo NFT, στην πραγματικότητα, δεν είναι κάτι τόσο νέο. Ανήκει στην ομάδα καινοτομιών που προέκυψαν από το οκτασέλιδο paper του Satoshi Nakamoto το 2008, που φέρεται να έθεσε τις βάσεις για το bitcoin. Σε αδρές γραμμές, η καινοτομία του έγκειται στην ανάπτυξη μιας τεχνολογίας, η οποία διασφαλίζει ασφαλείς ψηφιακές συναλλαγές υψηλά κρυπτογραφημένες, οι οποίες διενεργούνται από άτομο σε άτομο, χωρίς να χρειάζεται η διαμεσολάβηση ενός κεντρικού τομέα, όπως μια τράπεζα. Οι συναλλαγές αυτές έχουν εγκυρότητα και διαφάνεια, καθώς είναι καθολικά προσβάσιμες. Στο "έγγραφο" που προκύπτει, καταγράφονται όλοι οι εμπλεκόμενοι αγοραστές και μεταπωλητές, σχηματίζοντας μια αλυσίδα στην οποία μπορεί να ανατρέχει κανείς… για πάντα. Σκεφτείτε το σαν ένα δημόσιο λογιστικό βιβλίο, το οποίο δεν μπορεί να χακαριστεί ή να αλλοιωθεί. Και το όνομα αυτού, blockchain.
Πού βρίσκονται τα NFTs (Non Fungible Tokens), λοιπόν; Καταγράφονται στο blockchain και, παρά τη συχνή παρανόηση, δεν είναι ακόμα ένα νόμισμα, που μπορεί να διαιρεθεί, όπως τα παραδοσιακά χαρτονομίσματα ή τα κρυπτονομίσματα – αυτό σημαίνει ο όρος non-fungible, με την ελληνική απόδοση "μη ανταλλάξιμα" να μπερδεύει ακόμα περισσότερο την κατάσταση. Στην πραγματικότητα, είναι μονάδες δεδομένων (tokens) που λειτουργούν ως τίτλοι κτήσης, καθώς περιέχουν πληροφορίες σχετικά με την ιδιοκτησία ενός περιουσιακού στοιχείου. Ταυτόχρονα, μπορούν να λειτουργήσουν ως το ίδιο το περιουσιακό στοιχείο: μπορείς να έχεις πλέον, δηλαδή, στο ψηφιακό πορτοφόλι τις αποδείξεις σου, αλλά και τα "αντικείμενα" που αγόρασες.
Ένα μεγάλο βήμα για την τέχνη, ένα μεγαλύτερο βήμα για την αγορά τέχνης
Τι σχέση έχουν, λοιπόν, τα avatars-πιθηκάκια και η ιδιοκτησία ενός δημόσιου, από τις προδιαγραφές του, tweet με την τέχνη; Η "εύκολη" απάντηση θα ήταν πως η τέχνη αξιοποιεί κάθε νέο μέσο προκειμένου να πειραματιστεί. Αν το "μέσο είναι το μήνυμα", άλλωστε, και μόνο η χρήση της NFT τεχνολογίας μπορεί να δώσει μια νέα διάσταση σε ένα έργο, ανεξάρτητα από το περιεχόμενό του. Η βασική καινοτομία, ωστόσο, δεν αφορά το μέσο έκφρασης, αλλά την αγορά της τέχνης και την εκδημοκρατικοποίησή της. Το σημαντικό στοιχείο που έχει ανεβάσει σε δημοφιλία τα NFTs είναι ακριβώς η ανάγκη οριοθέτησης της ιδιοκτησίας, σε έναν κόσμο ίσης πρόσβασης (τον ψηφιακό), όπου ο καθένας μπορεί να δει ένα έργο τέχνης, χωρίς για παράδειγμα να πρέπει να πληρώσει την είσοδο σε ένα μουσείο. Μπορεί πολύ εύκολα να γίνει κοινωνός, ακόμα και να έχει στην "κατοχή" του ένα ψηφιακό αντίτυπο ενός έργου, κατεβάζοντάς το. Τα NFTs έρχονται να το αλλάξουν αυτό, κάνοντας πιο εύκολη την πρόσβαση στην αγορά και αποκλειστική κτήση ενός έργου και πιστοποιώντας τη, βάζοντας δηλαδή ένα επίσημο πλαίσιο στη λανθασμένη αίσθηση δημόσιας κατοχής του πνευματικού δικαιώματος του καλλιτέχνη.
Ο Ηλίας Τουτουδάκης, δημιουργός της πλατφόρμας spania.io, ενός περιβάλλοντος αγοράς NFT, μας εξηγεί: "Σχεδόν πάντα η ερώτηση είναι ίδια: "Γιατί να αγοράσει κάποιος ένα αρχείο, που μπορεί να το βρει δωρεάν στο internet;”. Το να κάνω δεξί κλικ σε μια εικόνα και να την αποθηκεύσω στον υπολογιστή μου δεν με καθιστά ιδιοκτήτη της εικόνας. Αγοράζοντας το NFT της, είμαι ο νόμιμος κάτοχος του αριθμημένου, υπογεγραμμένου από το δημιουργό αντιτύπου του έργου, καταγράφεται η σύνδεσή μου με το δημιουργό της ανεξίτηλα στο blockchain, έχω στο ψηφιακό μου πορτοφόλι το πιστοποιητικό που μου επιτρέπει να μεταπωλήσω το έργο, απολαμβάνω τυχόν παροχές που συνοδεύουν το NFT και μπορώ να το προβάλλω στην online συλλογή μου στο marketplace".
Αυτή η σκέψη ήταν και ένας από τους λόγους για τη δημιουργία της πλατφόρμας. "Στα τέλη του 2020 μελετούσα την τεχνολογία blockchain, την οποία θεωρώ μια επανάσταση, που θα μεταμορφώσει σημαντικά το internet", συνεχίζει. "Ο περισσότερος κόσμος έχει συνδέσει το blockchain με το bitcoin και τα κρυπτονομίσματα, που θα σε κάνουν πλούσιο (ή φτωχό) σε ένα βράδυ. Ωστόσο, πρόκειται για μια τεχνολογία με πολύ ευρύτερες εφαρμογές σε κάθε τομέα. Σταδιακά, τα NFTs έγιναν mainstream στο αμερικανικό κυρίως κοινό, και η αγορά αναπτύσσεται ραγδαία. Στο παραπάνω πλαίσιο, όπου ο καθένας, ζωγραφίζοντας μια καρικατούρα ή κλέβοντας το έργο κάποιου άλλου, μπορούσε να πουλήσει "τέχνη” και τα marketplaces ξεφύτρωναν σαν τα μανιτάρια, θεώρησα ότι δεν είναι μια καινοτομία που θα αφορά μόνο τις αγοραπωλησίες ψηφιακών έργων τέχνης, αλλά θα διευκολύνει γενικότερα τις πωλήσεις υπηρεσιών και αγαθών, όπως τα συλλεκτικά αντικείμενα. Έτσι, τον Φεβρουάριο του 2021, ξεκινήσαμε να υλοποιούμε το Spania.io, με σκοπό να είμαστε εντός του 2021 το πρώτο NFT Marketplace στην Ελλάδα, στο οποίο επιλεγμένοι δημιουργοί θα διαθέτουν ψηφιακά αντικείμενα σε συλλέκτες και θαυμαστές τους". Η πλατφόρμα έκανε την πρεμιέρα της την περασμένη χρονιά, με το NFT "Νίκος Γκάλης – 4 φανέλες, ένας θρύλος", μία σειρά βίντεο αφιερωμένη στις φανέλες του μπασκετμπολίστα, να φτάνει τα 10.000 ευρώ. Σε αντίθεση με τις ανοιχτές πλατφόρμες του εξωτερικού, οι δημιουργοί επιλέγονται από το Spania, θέτοντας έτσι υψηλά κριτήρια ως προς τη συλλεκτική αξία των προϊόντων που πωλούνται και διασφαλίζοντας την αυθεντικότητά τους. Επιπλέον, η δημιουργία και ανάρτηση του NFT είναι δωρεάν, μειώνοντας τα κόστη του δημιουργού και, προκειμένου να εξοικειωθούν οι χρήστες, υπάρχει δυνατότητα πληρωμής με πιστωτική κάρτα και όχι μόνο με κρυπτονόμισμα.
Για τον καλλιτέχνη, επιμελητή και διευθυντή της Αθηναϊκής Μπιενάλε Poka Yio, η προσβασιμότητα στην τέχνη είναι το μέλλον. "Τώρα πια οι digital natives αποκτούν το κεφάλαιο και τη διάθεση να συλλέξουν τέχνη και θα στραφούν σε αυτό που τους έρχεται φυσικά: την ψηφιακή τέχνη και τα επίσης ψηφιακά κρυπτονομίσματα. Στην Ελλάδα απέχουμε αρκετά γιατί, έτσι κι αλλιώς, δεν είχαμε ποτέ πολλούς μεσαίας οικονομικής επιφάνειας συλλέκτες. Αυτό, όμως, είναι το μέλλον και είναι αναπόδραστο. Όχι μόνο το υποστηρίζω, αλλά θα πρότεινα και σε όσους εργάζονται στον κύκλο παραγωγής και διάθεσης σύγχρονης τέχνης να σκεφτούν σοβαρά την αλλαγή ή επέκταση του μοντέλου εργασίας τους".
Στην ανάγκη μας να κατέχουμε πλέον τη "δημόσια" τέχνη, ποντάρει και ο παραγωγός Λευτέρης Κουκλάκης (aka L. Professor), ένας εκ των δημιουργών του NFT Art Greece (μαζί με τον programmer και εξειδικευμένο στα blockchain Γιάννη Παναγιωτόπουλο). Μπορεί μέχρι στιγμής τα εξωπραγματικά ποσά που ακούμε να δείχνουν αποκλειστικά ένα παιχνίδι για μεγάλους παίκτες, όμως ο ίδιος διαβλέπει το μέλλον κάπως διαφορετικό. "Εμείς δεν θεωρούμε ότι έχουμε να κάνουμε με "φούσκα”, αλλά με την εξέλιξη της τέχνης και της τεχνολογίας. Είναι ακόμα πολύ νωρίς για να προσδιορίσουμε τι από όλα όσα βλέπουμε σήμερα στον κόσμο των NFTs τελικά θα κερδίσει την αποδοχή του κοινού ή πότε θα προχωρήσει σε mainstream χρήση. Σε κάθε τέτοια "κούρσα”, εκτός από νικητές υπάρχουν και χαμένοι, γι’ αυτό και συνιστάται περισσότερη προσοχή σε όσους κινούνται με βάση το επενδυτικό ενδιαφέρον, το οποίο συχνά αλλάζει ανεξάρτητα από την πρόοδο της τεχνολογίας. Μέχρι στιγμής, πάντως, το ενδιαφέρον δείχνει να τονώνεται σταθερά. Στην Ελλάδα, όταν πια μπει στη νοοτροπία και των νεότερων γενιών η τρέλα για τα NFTs και η δυνατότητα να κατέχουν κάτι συλλεκτικό από τον αγαπημένο τους artist, τότε νομίζω θα μιλάμε για την ίδια τρέλα που επικράτησε με τα Pokemon, αλλά στα δεδομένα μιας νέας πραγματικότητας".
Κι αν πολλοί πιστεύουν ότι η κοινότητα στην Ελλάδα είναι ακόμα εμβρυακή, τα σχεδόν 3.500 μέλη της NFT Art Greece το διαψεύδουν. Η πλατφόρμα επιχειρεί να συγκεντρώσει την εγχώρια κοινότητα σε ένα facebook group, όπου οι δημιουργοί θα μπορούν να αλληλεπιδρούν. Ήδη έχουν γίνει κάποιες κυκλοφορίες από τη Minor Music με trap και ραπ καλλιτέχνες, καθώς και συνεργασίες με ονόματα όπως οι illeoo, Gio Melody και ο visual artist Kelloggs Pool. Κι αυτό είναι μόνο το πρώτο βήμα. "Το όραμα και οι στόχοι μας είναι απόλυτα συγχρονισμένοι: εδραίωση και ενδυνάμωση ενός πυρήνα δημιουργών με ενεργά projects στον ελληνικό χώρο", εξηγεί ο Κουκλάκης. "Το community hub είναι ένα μέρος, που έχει σκοπό να εκθέσει το ελληνικό κοινό αλλά και δημιουργούς στον κόσμο των NFTs. Αποτελείται από ένα private group στο Facebook, έναν Discord Server για πιο άμεση και δομημένη επικοινωνία, φυσικά τα social media μας και, τέλος, το website μας nftartgreece.com. Σε αυτά μπορεί κανείς να βρει εισαγωγικό υλικό γύρω από Crypto & NFT, να μοιραστεί το πρότζεκτ του και να δημιουργηθούν collaborations. Και, τέλος, ένα σημαντικό κομμάτι της κοινότητας είναι οι συλλέκτες που αγοράζουν NFTs από Έλληνες δημιουργούς είτε για να υποστηρίξουν την είσοδο της Ελλάδας στη νέα αυτή τάση είτε επειδή το βλέπουν επενδυτικά και θεωρούν ότι το NFT που θα αγοράσουν θα αποκτήσει μεγαλύτερη αξία στο μέλλον".
Η άλλη όψη του δημόσιου
Τα social media μάς επέτρεψαν όχι απλώς να κοιτάμε από την κλειδαρότρυπα των αγαπημένων μας καλλιτεχνών, αλλά να βρισκόμαστε ένα DM μακριά τους, ανοίγοντας εύκολα μια συζήτηση και εξαφανίζοντας την όποια χωρική απόσταση, με όλα τα νέα προβλήματα που μπορεί να φέρει αυτό. Με το NFT, περνάμε στο επόμενο στάδιο, με τους καλλιτέχνες να μπορούν πλέον να διαθέσουν τα έργα τους απευθείας στο κοινό, διασφαλίζοντας όμως τα δικαιώματά τους. Για τη new media εικαστικό Εύα Παπαμαργαρίτη, που διέθεσε NFT έργα στη νεότευκτη πλατφόρμα "Foundation" και ήταν από τους πρώτους εγχώριους καλλιτέχνες που μπήκαν στην αρένα του NFT, η αδιαμεσολάβητη διαδικασία είναι ένα πολύ σημαντικό προσόν. "Το να διαθέτει κάποιος την τέχνη του μέσω της τεχνολογίας blockchain, του δίνει το πλεονέκτημα ότι δεν χρειάζεται κανένα μεσολαβητή. Στην ουσία, ο καλλιτέχνης ορίζει το έργο του και τα έσοδά του. Ταυτόχρονα, μέσω blockchain, συνεχίζει να λαμβάνει ποσοστά σε κάθε ενδεχόμενη μεταπώληση. Έχουμε δει παραδείγματα ατόμων που βρήκαν ένα πολύ φιλόξενο πεδίο για να αναδείξουν την τέχνη τους με αυτό τον τρόπο. Παρ’ όλα αυτά θεωρώ πως η συγκεκριμένη αγορά ακόμα αντικατοπτρίζει τη συμβατική αγορά τέχνης και αρκετές φορές ακολουθεί τους ίδιους προβληματικούς κανόνες εντυπωσιασμού, χωρίς απαραίτητα αυτό να αντιστοιχεί σε αξιόλογο περιεχόμενο".
Για την γκαλερί Alouche Benias, που μέχρι πριν από λίγες εβδομάδες φιλοξενούσε την έκθεση "Mutt Life" του Kenny Schachter, ενός ατόμου-κλειδί στην πρόσφατη έκρηξη των NFTs, ο ρόλος της γκαλερί είναι εξίσου απαραίτητος και στο ψηφιακό περιβάλλον, καθώς παρέχει την απαραίτητη καθοδήγηση. "Οι καλλιτέχνες μπορούν να προωθήσουν αυτόνομα τη δουλειά τους και αυτό ισχύει είτε μιλάμε για NFTs είτε όχι. Το διαδικτυακό hype που δημιουργείται χαρακτηρίζεται από γρήγορες αλλαγές και μεγάλο εύρος. Η δημιουργία NFTs δεν περιορίζεται μόνο σε δημιουργούς και καλλιτέχνες, αλλά επεκτείνεται και στον κόσμο των απλών χρηστών του διαδικτύου. Έτσι, για να μπορέσει κάποιος δημιουργός να διαχειριστεί στοχευμένα την εξέλιξη των έργων του, είναι χρήσιμο να έχει τη σωστή καθοδήγηση, την οποία παρέχει η γκαλερί, μέσω της εξειδίκευσης, του δικτύου, της ασφάλειας και του ανθρώπινου δυναμικού που προσφέρει. Για παράδειγμα, μέσω των γκαλερί, οι καλλιτέχνες αποκτούν πρόσβαση σε μεγάλα παγκόσμια art fairs, όπως το Independent New York, τα οποία αποτελούν σημείο αναφοράς και πόλο έλξης συλλεκτών έργων τέχνης". Στην προκειμένη περίπτωση, τα έργα του Schachter δημιουργήθηκαν πρώτα ψηφιακά και σωματοποιήθηκαν για χάρη της έκθεσης, ενώ ο αγοραστής εξασφάλιζε ταυτόχρονα και τις δύο εκδοχές.
Ο Τεό Τριανταφυλλίδης, ένας καλλιτέχνης που εστιάζει στη δημιουργία εικονικών περιβαλλόντων και που η NFT δουλειά του φιλοξενείται από τη γερμανική γκαλερί Nagel Draxler, δίνει μια ενδιαφέρουσα οπτική για το ρόλο της γκαλερί στις νέες συνθήκες, όσον αφορά τα συμβόλαια των καλλιτεχνών. "Το τυπικό NFT συμβόλαιο σε συνεργασία με γκαλερί μοιάζει πάνω-κάτω με το "κλασικό” συμβόλαιο, αλλά προσθέτει ένα ποσοστό 10% επί της μεταπώλησης των έργων. Αν λάβει όμως κανείς υπόψη τα τέλη κατασκευής και συνδρομής και το γεγονός ότι στην πραγματικότητα ένα πολύ μικρό ποσοστό NFT μεταπωλείται, τότε δεν υπάρχει ουσιαστική διαφορά. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κομμάτια της λογικής του συμβολαίου των NFTs είναι ότι οι όροι του είναι θεωρητικά ανοιχτοί, διαπραγματεύσιμοι και δυνητικά πιο εύπλαστοι από το τυπικό συμβόλαιο. Για παράδειγμα, στην ομαδική διαδικτυακή έκθεση "Pieces of Me” που διοργάνωσε η γκαλερι Transfer, ένας από τους όρους του συμβολαίου ήταν ότι το 30% κάθε πώλησης μοιράζεται σε όλους τους άλλους καλλιτέχνες που συμμετέχουν στην έκθεση, διαμοιράζοντας έτσι το ρίσκο και τα κέρδη των πωλήσεων". Στα καθ’ ημάς, και το Spania.io θα παρέχει τη δυνατότητα στο δημιουργό να εισπράττει δικαιώματα σε κάθε μεταπώληση, κάτι που θα γίνει διαθέσιμο εφόσον οι συναλλαγές γίνονται σε κρυπτονόμισμα.
Ακόμα κι αν τα αριθμητικά στοιχεία σχετικά με το ενδιαφέρον του ελληνικού κοινού για το NFT είναι ακόμα ελλιπή, υπάρχει μια συγκρατημένη αισιοδοξία σχετικά με το πώς και πόσο θα διαμορφώσει την επόμενη μέρα στην τέχνη, τόσο αισθητικά όσο και αγοραστικά. Η αναδυόμενη ανάγκη για μια ιδιοκτησία επί του ψευδώς δημοσίου φέρνει στα σίγουρα τη νέα εποχή του διαδικτύου, το Web 3.0, όπου δεν θα αρκεί πλέον να μοιραζόμαστε ό,τι φτάνει από τρίτους στα προφίλ μας ή ό,τι δημιουργούμε οι ίδιοι, αλλά να το κατέχουμε, πιστοποιημένα και νόμιμα, και ταυτόχρονα να είναι ορατό σε όλους και όχι κλεισμένο σε ένα χρηματοκιβώτιο. Έτσι, το πάλαι ποτέ σαλόνι, στο οποίο θα κρεμούσες έναν πίνακα για να τον θαυμάζουν σε ένα σουαρέ, έχει πλέον διαστάσεις τόσες όσες η οθόνη σου – αν το έργο θα είναι ένα meme με γάτες ή οι χαμένες δουλειές του Andy Warhol, θα το δείξει η ιστορία.
