Τα παγανιστικά αλλά και χριστιανικά σύμβολα και η "πρωτόγονη” γοητεία των καπακιών των Χιώτικων πιθαριών του 18ου αιώνα τραβούν το ενδιαφέρον ήδη από το εξώφυλλο και το πρώτο ξεφύλλισμα της ιδιαίτερα προσεγμένης έκδοσης "Κεραμικά της Χίου 17ος - 19ος αιώνας. Συλλογή Άγγελου Βλαστάρη" που κυκλοφόρησε πριν λίγο καιρό από τις Εκδόσεις Καπόν με την υποστήριξη του Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Φαφαλιού. Αν και νεότερα, τα κεραμικά αυτά ακροπατούν στο μεσαιωνικό παρελθόν και αποκαλύπτουν πολλά για τη χιώτικη κοινωνία της εποχής. Το ιστορικό-κοινωνικό πλαίσιο, το "βάθος" των αντικειμένων αυτών, πέρα από την οπτική γοητεία τους, κάνει προσβάσιμο και σε ένα ευρύτερο κοινό πέραν των εξειδικευμένων φίλων της κεραμικής, η έκδοση αυτή που υπογράφει συγγραφικά ο αρχαιολόγος, κεραμίστας και επιμελητής του Κέντρου Μελέτης Νεότερης Κεραμικής Νίκος Λιάρος, ο οποίος μας μιλά σχετικά.
Ως γέννημα θρέμμα της διάσημης για τα πιθάρια της Κορώνης πώς βρέθηκες να ασχολείσαι με τα πιθάρια της Χίου;!
Η Κορώνη, πιο συγκεκριμένα το χωριό Κόμποι, είναι η ιδιαίτερη πατρίδα μου. Το χωριό αυτό ήταν μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα σημαντικό αγγειοπλαστικό κέντρο και οι μνήμες αυτής της παράδοσης καθόρισαν από την παιδική μου ηλικία την ενασχόλησή μου με την κεραμική. Αργότερα με τις σπουδές στην αρχαιολογία και την κεραμική έμαθα να αγαπώ τη νεότερη κεραμική στο σύνολό της. Τα κεραμικά της Χίου ήταν πάντα από τα αγαπημένα μου αλλά η ενασχόλησή μου με αυτά προέκυψε εξαιτίας μιας φιλίας και συγκυριών. Πριν από 6 χρόνια ο φίλος και συλλέκτης Άγγελος Βλαστάρης με κάλεσε να μελετήσω τη μοναδική συλλογή του από χιώτικα καπάκια πιθαριών που συνέλλεγε χρόνια. Στην προσπάθεια για ανάδειξη αυτής της συλλογής προστέθηκε σύντομα και ο Στάμος Φαφαλιός, εκ μέρους του Ιδρύματος Φαφαλιού, και έτσι προέκυψε μια πολύ δημιουργική ομάδα και μια συνεργασία που κατέληξε στην έκδοση του βιβλίου.
Η ιδιαίτερη πατρίδα μου ίσως να είναι παραπονεμένη… αλλά μια μελέτη για τα πιθάρια της Κορώνης είναι στα μελλοντικά σχέδια, έχουν προκύψει και για αυτά τα κεραμικά νέα σημαντικά στοιχεία.
Τι το ιδιαίτερο έχουν τα συγκεκριμένα πιθάρια, αλλά και τα καπάκια τους;
Τα πιθάρια και τα καπάκια τους ανήκουν σε μια ευρύτερη κατηγορία χιώτικων κεραμικών που περιλαμβάνει λεκάνες, κυψέλες, κεραμίδια, κανάλια και άλλα ογκώδη κεραμικά που τα έφτιαχνε, όπως μαρτυρούν τα αρχεία, ειδικό σινάφι, αυτό των "καναλάδων”. Χαρακτηριστικό τους είναι η αδρή, χειροποίητη κατασκευή χωρίς κανενός είδους τροχό ή καλούπι γι’ αυτό και συχνά είναι ασύμμετρα, βαριά, σχεδόν "πρωτόγονα”. Ωστόσο τα κεραμικά αυτά ήταν στην εποχή τους χρηστικά σκεύη, λίγο τους απασχολούσε η συμμετρία τους. Τα πιθάρια στο κατώι του σπιτιού ήταν πολύτιμα πρωτίστως για το περιεχόμενό τους, ήταν κάτι σαν τις καταθέσεις στη τράπεζα σήμερα. Για τον λόγο αυτό είναι γεμάτα σύμβολα, χριστιανικά, αποτροπαϊκά, μαγικά που εξασφαλίζουν την πληρότητα και να προστατεύουν τα περιεχόμενα τους από κακές δυνάμεις. Η κοινωνία της Χίου του 18ου αιώνα ήταν θρησκόληπτη και ευρύτατα παγανιστική, πίστευε σε καλικάντζαρους, βρικόλακες και δαιμόνια. Μαζί με τα αποτρεπτικά σύμβολα, ειδικά στα καπάκια, οι αγγειοπλάστες πρόσθεταν διακοσμητικά στοιχεία, χρονολογίες ακόμα και το όνομά τους, όσοι βέβαια ήξεραν να το γράφουν. Με την μελέτη αυτών των κεραμικών ανακαλύπτουμε πλευρές μιας κοινωνίας πολύ κοντινής μας αλλά και πολύ διαφορετικής ταυτόχρονα.
Με ποιόν τρόπο το βιβλίο παρουσιάζει μια όψη της μεγάλης πολιτιστικής και κοινωνικής ακμής της Χίου πριν τη σφαγή του 1822;
Το 18ο αιώνα φτάνει στο αποκορύφωμά της στη Χίο μια απίστευτη οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ακμή, τόσο μεγάλη και σε τέτοια έκταση που αποτυπώνεται παντού, ακόμα και σε αυτά τα αποθηκευτικά σκεύη. Η πλούσια διακόσμησή τους, οι ημερομηνίες και οι υπογραφές των αγγειοπλαστών μαρτυρούν μια εξωστρεφή, νεωτερική κοινωνία, που αρχίζει να μετρά τον χρόνο, να τοποθετεί τον εαυτό της στη ροή του χρόνου και να αποκτά ιστορική συνείδηση. Αυτό δεν είναι διόλου τυχαίο, είναι η εποχή του ελληνικού διαφωτισμού, λίγο πριν το ξέσπασμα της ελληνικής επανάστασης. Τα πιθάρια μαρτυρούν ότι αυτές οι νοοτροπίες επηρέασαν ακόμα και τους αγγειοπλάστες των χωριών, έφτασαν μέχρι τα κελάρια των Μαστιχοχωρίων. Από την άλλη, ως άρρηκτα συνδεδεμένα με την εποχή τους δεν παράγονται μετά τη σφαγή του 1822, μαρτυρώντας τη σφοδρότητα και τη δραματικότητα αυτού του γεγονότος που άλλαξε την κοινωνία του νησιού και συγκλόνισε όλο το δυτικό κόσμο.
Γιατί το βιβλίο αυτό γοητεύει κι ένα μη εξειδικευμένο κοινό;
Ακόμα και αν κάποιος δεν γνωρίζει το ιστορικό πλαίσιο αυτών των κεραμικών που περιέγραψα παραπάνω, τα αντικείμενα αυτά γοητεύουν με τη μορφή τους, ως άμεσα υλικά τεκμήρια αυτής της κοινωνίας και αυτό ήταν που έκανε τους συλλέκτες να τα αγαπήσουν και να τα συγκεντρώσουν αρχικά. Με το βιβλίο δίνεται βάθος σε αυτή τη γοητεία, δίνοντας τη δυνατότητα να δούμε πέρα από τη μορφή, να τα ερμηνεύσουμε και να καταλάβουμε τους κατασκευαστές και τους χρήστες τους, εκείνη την κοινωνία της Χίου, τους όχι και τόσο μακρινούς προγόνους μας, καλύτερα.
Που θα διατεθούν τα έσοδα από τις πωλήσεις του βιβλίου και γιατί;
Η έκδοση αυτή πραγματοποιήθηκε με αποκλειστική χορηγία του Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Φαφαλιού και δεν έχει κερδοσκοπικό χαρακτήρα. Ως εκ τούτου το ίδρυμα έχει αποφασίσει τα όποια έσοδα προκύψουν να διατεθούν σε εκπαιδευτικά προγράμματα ή άλλες δράσεις σχετικές με την κεραμική της Χίου σε χρόνο και τόπο που θα αποφασίσει το Ίδρυμα.
Ερευνητής αλλά και κεραμίστας, είσαι αγαπημένος δάσκαλος καλλιτεχνών που ασχολούνται με την κεραμική αλλά και παιδιών. Τελικά γιατί η κεραμική χαρακτηρίζεται η νέα γιόγκα;
Τα μαθήματα κεραμικής έχουν γίνει τελευταία μόδα ως δημιουργική απασχόληση για ενήλικες. Αυτό το πρόσφατο ενδιαφέρον για την κεραμική δεν είναι τυχαίο, η δημιουργία με τον πηλό στηρίζεται στη χειρωνακτική εργασία, στο προσωπικό βίωμα, έχει τη δυνατότητα να αφυπνίζει τις αισθήσεις, να πυροδοτεί τη δημιουργική σκέψη. Αυτά τα προτερήματα της κεραμικής χρησιμοποιούνται για να χαλαρώνουν τους ανθρώπους των πόλεων που βιώνουν μια ζωή κολλημένοι σε οθόνες, πατώντας κουμπιά. Προφανώς γι’ αυτό αντιπαραβάλλεται ως η "νέα γιόγκα”. Ωστόσο όπως σε κάθε τι που γίνεται ξαφνικά δημοφιλές πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί καθόσον συχνά συνοδεύεται από επιδερμικές προσεγγίσεις και μείωση ποιότητας. Η κεραμική δεν είναι μόνο ένα μέσο χαλάρωσης και ευεξίας αλλά ένας απέραντος υπέροχος κόσμος σχημάτων, χρωμάτων, χρήσεων, τεχνικών και πολιτισμών. Προτείνω σε όσους θέλουν πραγματικά να εμβαθύνουν σε αυτή να μην την δουν μόνο ως μέσο χαλάρωσης και ευεξίας αλλά να προσεγγίσουν όσο γίνεται την ιστορία της, τις χιλιάδες μορφές της από την αρχαιότητα έως σήμερα, ώστε να είναι και η δική τους βιωματική εμπλοκή όσο γίνεται πιο πλήρης.
