Η κατάσταση συναγερμού ελέω πανδημίας, φυσικά, ανέκοψε την κοσμοσυρροή των εγκαινίων αλλά, επιτέλους, στις εκθέσεις οι επισκέπτες συζητάνε για τέχνη, όπως παραδέχονται γκαλερίστες κι επιμελητές. Τα γκαλά κι οι δημόσιες σχέσεις που πάντα συνόδευαν τους εικαστικούς κύκλους έχουν πλέον περιοριστεί, αφήνοντας χώρο στο κυρίως πιάτο: τα έργα τέχνης. Κάναμε μια βόλτα και καταγράφουμε όσα μας έμειναν, σε μια προτροπή εικαστικής ανάσας εν μέσω αυτού του δύσκολου φθινοπώρου.
#1 Σίσελ Μέινιχε Χάνσεν / «Maintenancer»
Στο ανθρώπινο σώμα, όπως αυτό καθορίζεται και χειραγωγείται στη βιομηχανία της post-digital εποχής, επικεντρώνεται η έρευνα της πολυσχιδούς εικαστικού Σίσελ Μέινιχε Χάνσεν (μιας εκ των δέκα νικητών του βραβείουTurner 2020), οπότε μεγάλο κομμάτι της αφορά τη βιομηχανία του πορνό αλλά και του σεξ. Στο ντοκιμαντέρ «Maintenancer» (2018), σε συνεργασία με την κινηματογραφίστρια Τερέσε Χένινγκσεν, μπαίνει σε έναν οίκο ανοχής στη Γερμανία, όπου πέρα από γυναίκες εκδίδονται και κούκλες. Πολύ πιο ρεαλιστικές απ’ όσο φανταζόμαστε, με μεταλλικό (κρυφό) σκελετό και υψηλής ποιότητας σιλικόνη, βαμμένα νύχια και καμπύλες για όλα τα γούστα, οι ακίνητες ρέπλικες προτιμούνται από αρκετούς πελάτες, όπως σημειώνει η ιδιοκτήτρια του χώρου. Το φιλμ επικεντρώνεται στη διαδικασία απολύμανσης και προετοιμασίας της κούκλας ύστερα από κάθε χρήση: μια αναγκαία τελετουργία που φλερτάρει με το μακάβριο. Προβάλλεται στη Rodeo. (έως 7/11)
#2 Ρομουάλντ Αζουμέ / Μάσκες
Στέκεσαι κάνα-δυο δευτερόλεπτα μπροστά στα γλυκύτατα έργα του Ρομουάλντ Αζουμέ μέχρι να αντιληφθείς ότι το πρόσωπό τους αποτελείται από πλαστικά μπιτόνια. Είναι κρεμασμένα σε έναν κοίλο τοίχο, σ’ ένα απ’ τα δωμάτια του «Ubuntu» στο ΕΜΣΤ (έως 18/3) και κοιτούν αφ’ υψηλού το θεατή με ορθάνοιχτο στόμα-στόμιο, λαβές για μύτη κι οπές ως μάτια. Στο Μπενίν της Δυτικής Αφρικής, απ’ όπου κατάγεται ο εικαστικός, οι δρόμοι είναι γεμάτοι τέτοια μπιτόνια, άνθρωποι τα κουβαλάνε κατά δεκάδες στους ώμους ή στα μηχανάκια τους, μεταφέροντας πετρέλαιο για λίγα λεφτά. Ο Ρομουάλντ επιμένει στην ανάγκη να θυμάσαι τις ρίζες σου και ανασυνθέτει found objects σε νέου τύπου αφρικάνικες μάσκες, στις οποίες το πιο ενδιαφέρον είναι τα χτενίσματα που επιδεικνύουν.
#3 Τσαρλς Σάντισον / «Male & Female»
«Για κάποιο λόγο γεννήθηκα με την ικανότητα να μιλάω με τους υπολογιστές στη δική τους γλώσσα», δηλώνει ο εικαστικός Σάντισον, διάσημος για τις computer-generated βιντεοπροβολές του που παρασύρουν το θεατή σ’ ένα αργόσυρτο σύμπαν λέξεων και γραμμάτων. Μέσω υπολογιστικών προγραμμάτων, οι οθόνες τροφοδοτούνται διαρκώς με στοιχεία δημιουργώντας έργα ατελείωτης διάρκειας με επαναλαμβανόμενα μοτίβα, όπως συμβαίνει στα δύο μονοκάναλα «Male» και «Female» (2020) που παρουσιάζονται στην Bernier / Eliades (έως 19/11): γράμματα εμφανίζονται στο μαύρο, παίρνουν τη θέση τους σχηματίζοντας γραμμές ή ασυνέχειες κι αποκαλύπτονται σταδιακά κόρες και κούροι, καλλονές και ρωμαλέοι άνδρες –όπως μάθαμε, το database του συγκεκριμένου έργου περιλαμβάνει 2D και 3D εικόνες με αναπαραστάσεις του ιδανικού σώματος απ’ την ιστορία της τέχνης–, σαν να τις ζωγραφίζει το αόρατο χέρι του υπολογιστή. Άραγε, πώς θα ζωγράφιζε το απόλυτο άβαταρ ζεύγος;
#4 Ηλίας Παπαηλιάκης / «Μοναχός σε χαμηλό ορίζοντα»
Το 2017, ξεμπλέκοντας απ’ τα προσωπικά του αδιέξοδα, ο ζωγράφος Παπαηλιάκης άλλαξε πρακτική και τονικότητα: ύστερα από τριάντα χρόνια σπουδής στο χρώμα, με έργα πάνω στα οποία δούλευε επίμονα και επανειλημμένα, μεταπήδησε στο αντίθετο άκρο, τη σχεδιαστική ζωγραφική. Πλέον, με μια κίνηση, χωρίς προσχέδια ή διορθώσεις, σχεδιάζει το ελάχιστο των γραμμών που απαιτούνται για να αποτυπωθεί η φευγαλέα σκέψη του, μια μορφή ή σκηνή. «Έναν πίνακα δεν τον σκέφτομαι, τον κάνω», λέει ο ίδιος, «δουλεύω όπως ένας συνθέτης ή ένας τενόρος: ό,τι συμβεί εκείνη τη στιγμή». Στην εκτενή ατομική του έκθεση στην Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων (έως 29/11) συμπεριλαμβάνονται φετινές παραγωγές, στις οποίες επανέρχεται δειλά κι ευγενικά το χρώμα, με εξέχον παράδειγμα τον «Μοναχό σε χαμηλό ορίζοντα» (2020), έναν πίνακα υποδειγματικής ακρίβειας και χωρικής αντίληψης με τόσο λίγα (και δύσκολα) μέσα.
#5 Chto Delat / «About the footprints…»
Επανεξετάζοντας ενεργά το ρόλο του καλλιτέχνη και του εικαστικού έργου στο σήμερα, η ρώσικη κολεκτίβα Chto Delat κατά τη διάρκεια της πορείας της απ’ το 2003 προωθεί συλλογικές διαδικασίες ως καλλιτεχνική πρακτική με κύριους στόχους την αυτονομία, τη χειραφέτηση και την παραγωγή (πολιτικής) γνώσης εκτός της θεσμικής σφαίρας. Γι’ αυτό και συχνά ενεργοποιούν μοντέλα εναλλακτικής εκπαίδευσης, όπως έκαναν με το Ανοιχτό Σχολείο Μεταναστών Πειραιά πριν από λίγο καιρό, εν μέσω Covid19, σε συνεργασία με τοπικούς καλλιτέχνες: για τρεις εβδομάδες, μαθητές και καθηγητές δούλεψαν πάνω σε κείμενα των Ζαπατίστας, κυρίως παραμύθια, συζητώντας για τις ιδέες κοινωνικής δικαιοσύνης και πολιτικού μετασχηματισμού. Ο καρπός της διαδικασίας ήταν μια παράσταση κουκλοθέατρου, της οποίας ένα συνοπτικό documentation εκτίθεται στο State of Concept (έως 14/11).
#6 Γιάννης Γρηγοριάδης / «Οι εικόνες που με στοιχειώνουν / κέντρο διασκεδάσεως»
Σε νυχτερινό κέντρο του ’60, όλη η οικογένεια κορδώνεται ελαφρά και κοιτάει χαρούμενη την κάμερα, διακόπτοντας για λίγο το γλέντι για να διαφυλάξει τη στιγμή στο χρόνο, τώρα που είναι καλοντυμένη και ευπρεπής. Σαν να βλέπεις άλμπουμ στο πατρικό σου. Η φωτογραφία απ’ το προσωπικό αρχείο του Γρηγοριάδη έχει εκτυπωθεί σε μεγάλων διαστάσεων χαρτί, κόπηκε σε μικρά τετράγωνα κι έπειτα κολλήθηκε στον τοίχο ούτως ώστε να παραπέμπει σε post-it, ενώ η ατμόσφαιρα του έργου εντείνεται μελαγχολικά απ’ τις ξεκούρδιστες, επαναλαμβανόμενες νότες μπουζουκιού του απέναντι βίντεο. Χωρίς λόγια, εντυπώνεται αμέσως το ερώτημα της έκθεσης που παρουσιάζεται στο Potential Project (Ανδρέα Μεταξά 25, Εξάρχεια, έως 21/11): μήπως η καταγραφή δεν είναι παρά μια θραυσματική ανασύνθεση στιγμών του παρελθόντος, μια βολική οπτική για να ερμηνεύσουμε το χθες και να νιώσουμε ασφαλείς στο σήμερα;
#7 Βιβέττα Χριστούλη / «Υβριδικές γέφυρες / απροσδιόριστα όρια»
Στο Μπάγκειον, στη μέση ενός δωματίου που βλέπει την πλατεία, φορεμένα ρούχα ορθώνονται σε στοίβα τεσσερισήμισι μέτρων. Όλο το πάτωμα έχει καλυφθεί με γυαλιστερές ταινίες, όπως αυτές που αμπαλάρουν χαρτόκουτα, αντανακλώντας ελαφρά τον πολύχρωμο όγκο και ξεχωρίζοντάς τον απ’ το φθαρμένο αρχιτεκτονικό σώμα. «Η πορεία αυτού του κτιρίου, από το μεγαλειώδες σχέδιο του Τσίλερ μέχρι την τωρινή του κατάσταση, αντιπροσωπεύει το κέντρο της Αθήνας», παρατηρεί η Βιβέττα Χριστούλη, εικαστικός που δουλεύει με site-specific μεθόδους. «Θέλησα να φέρω το έξω μέσα». Δεδομένου ότι τα ρούχα αποτελούν τα μόνα υπάρχοντα πολλών ανθρώπων της περιοχής –άστεγους ή/και μετανάστες–, θα αναγνωρίσουμε εύκολα την εγκατάσταση ως ένα μαλακό αντι-μνημείο για τον περιπλανώμενο που εκπέμπει θαλπωρή (έως 7/11).
#8 Βέρα Χοτζόγλου / «Rausch»
«Rausch» σημαίνει κατάσταση μέθης στα γερμανικά κι η κινηματογραφίστρια Βέρα Χοτζόγλου στην πτυχιακή εργασία της στην ΑΣΚΤ, η οποία προβάλλεται τώρα στην ομαδική έκθεση αποφοίτων της σχολής (έως 22/11), αναπτύσσει τη συναισθηματική μέθη ενός drag σώματος απ’ το ζενίθ στο ναδίρ: απ’ τη μία ξέφρενα πάρτι, απελευθέρωση, χορός, μέθεξη και πολύ γκλίτερ, από την άλλη σιωπή, άδεια πρόσωπα, δέρμα που πάλλεται απ’ τους χτύπους της καρδιάς, με εμφανή τα σημάδια της χθεσινής νύχτας. «Σώμα, θυμήσου όχι μόνο το πόσο αγαπήθηκες, / όχι μονάχα τα κρεβάτια όπου πλάγιασες, / αλλά κι εκείνες τις επιθυμίες που για σένα / γυάλιζαν μες στα μάτια φανερά», ακούγεται σε ένα σημείο. Το σώμα γίνεται τόπος παρατήρησης, ένα βιολογικό σημειωματάριο ενδότερων επιθυμιών κι αδιεξόδων. Το έργο αφιερώνεται στον Ζακ Κωστόπουλο.
#9 Κωνσταντίνος Δοξιάδης / «Κινητικά Πεδία…»
Οι ιδέες του αρχιτέκτονα-πολεοδόμου Δοξιάδη παραμένουν επιδραστικές και καίριες, λόγω του ότι η φιλοσοφική πλαισίωση της θεωρίας που αποτύπωσε αναλυτικά σε τόμους περί οικιστικής γεννά αλλεπάλληλες αναγνώσεις για τις σχέσεις και τη δυναμική των πόλεων. Τα κείμενά του πάντα συνοδεύονταν από abstract έγχρωμα σχέδια και γραφήματα, τα οποία διακρίνονται από μοναδική καλαισθησία, λιτότητα και δυναμισμό, σε τέτοιο βαθμό που είναι δυνατό να λογιστούν ως αυθύπαρκτα έργα τέχνης στο σήμερα. Απόδειξη η ομαδική έκθεση στους επάνω ορόφους του παλαιοπωλείου Μαρτίνος (έως 7/11), η οποία εκκινεί από δύο σχέδια του Δοξιάδη (1968-1970) –η αριστερή εικόνα αποτελεί close up της δεξιάς–, όπου βλέπουμε μια στιγμή πύκνωσης των πόλεων-κυττάρων, καθώς το χωροδυναμικό πεδίο της μιας συμπίπτει με της άλλης. Κατά τον θεωρητικό, η πόλη του μέλλοντος θα αναπτυσσόταν τόσο που θα σκέπαζε όλη τη Γη.
#10 Χιθ Μπάντινγκ & Κάιλ Μπράντον / «Siper»
«Το μεγαλύτερο ρίσκο μόλυνσης βρίσκεται στις πυκνοκατοικημένες περιοχές, όπου άνθρωποι και ζώα ζουν σε συνθήκες συνωστισμού», έγραφαν στο έργο «Sider» το 2005 (επί γρίπης των πτηνών) οι Χιθ Μπάντινγκ και Κάιλ Μπράντον, μέλη της διεθνούς κολεκτίβας Irrational. Συχνά στα πρότζεκτ τους οι Βρετανοί επιχειρούν να «χακάρουν» το (κοινωνικό) σύστημα με online και offline πρακτικές, νόμιμους ή παράνομους τρόπους, αμφισβητώντας το status quo με έξυπνες τακτικές και μικρά τρικ. Με αφορμή εκείνη την επιδημία, λοιπόν, έφτιαξαν ένα εγχειρίδιο επιβίωσης ανοιχτής πρόσβασης σε περίπτωση αναγκαστικής εκκένωσης της πόλης, για τις ανάγκες του οποίου αυτοεξορίστηκαν επτά μέρες εκτός πολιτισμού, σ’ ένα νησί στη Σκωτία. Ό,τι αποκόμισαν, συμβουλές κι οδηγίες, παρουσιάζονται στην ομαδική έκθεση που τρέχει στο Ρομάντσο. (έως 13/11)
#11 Γεωργία Κοτρέτσου & Πάνος Τσαγκάρης / «Χωρίς Τίτλο»
Η φρεσκοβαμμένη άσπρη απόχρωση στο τέλος της υπόγειας αίθουσας στο ΕΜΣΤ, στο χώρο που παρουσιάζονται τα «Θεωρήματα 2: Περί Ιστορίας» (συνεχίζεται τον Νοέμβριο κατόπιν παράτασης), ίσως περάσει απαρατήρητη για μερικούς θεατές, αλλά λυτρώνει με τον πιο ειρωνικό τρόπο τον εκθεσιακό θεσμό της Ένωσης των Ελλήνων Τεχνοκριτών AICA – Hellas που ’χει διχάσει για το σκεπτικό και τη λειτουργία της. «Βάσει του τελικού (μη) διαθέσιμου προϋπολογισμού, στον εκθεσιακό χώρο που μας παραχωρήθηκε, καλύπτονται με λευκή μπογιά τέσσερα μέρη του τοίχου», αναφέρει το συνοδευτικό κείμενο των Γεωργίας Κοτρέτσου και Πάνου Τσάγκαρη για το έργο που πραγματοποίησαν σε συνεργασία με την επιμελήτρια Μαρία Νικολακοπούλου. Οι διαστάσεις των βαμμένων σχημάτων αντιστοιχούν σε υπάρχοντα έργα των εικαστικών, τα οποία τώρα εκτίθενται κενά ως «σιωπηλή διαμαρτυρία απέναντι σε μια ιστορικά δυσμενή πολιτιστική συνθήκη».
