Γνωστή από τη δουλειά της ως εικαστικός - φωτογράφος, η Καρολίνα Μέη έχει ασχοληθεί συστηματικά με την επιτέλεση της ταυτότητας, την κοινωνική δομή του φύλου και τις αποκλίσεις της επιθυμίας, με αναφορές και στον δημόσιο χώρο, όπως στη σειρά έργων «The Killing», όπου επανεξετάζει περιοχές όπου έγιναν ομοφοβικές δολοφονίες. Παράλληλα, έχει επιμεληθεί εκθέσεις γύρω από τη σεξουαλικότητα και τα έμφυλα ζητήματα, τόσο στην Αθήνα, όσο και στο Μουσείο Freud στο Λονδίνο.
Δεν μας εκπλήσσει λοιπόν που προχωράει στο επόμενο βήμα, προσθέτοντας το «Κaktos Project» στον ολοένα και αναπτυσσόμενο χάρτη των αθηναϊκών artist run project spaces.
Γιατί ένα ακόμη artist run space;
«Ζώντας και δημιουργώντας στην Αθήνα νιώθω τα προβλήματα αλλά και τις δυνατότητες της εικαστικής σκηνής. Οπότε ένιωσα την ανάγκη να εκφράσω την άποψη μου και να έχω μια σαφή τοποθέτηση πάνω στα εικαστικά και κοινωνικά ζητήματα της πόλης» μου λεει η Καρολίνα καθώς με υποδέχεται στο ισόγειο με τις μεγάλες τζαμαρίες που της παραχωρεί η γκαλερί Ηώς και βλέπει στον πολυεθνικό πεζόδρομο της Χέιδεν.
«Στο Kaktos Project, επιθυμία μου είναι να έχουμε μια κοινωνική διάσταση και ελπίζω και κοινωνικό αντίκτυπο. Ο χώρος βρίσκεται στη καρδιά της Αθήνας στη πλατεία Βικτωρίας, στην οδό Χέυδεν 38, σε μία πολυπολιτισμική περιοχή όπου οι ισορροπίες μεταξύ εγγενών και μεταναστών κατοίκων είναι εξαιρετικά ευαίσθητες.»
Με ποιόν τρόπο όμως γίνεται βιώσιμο ένα τέτοιο εγχείρημα; «Ο χώρος του Kaktos Project παραχωρείται γενναιόδωρα από τον Κώστα Κυριακάκη, ιδιοκτήτη της γκαλερί Ηώς. Αυτό από μόνο του δείχνει μία διάθεση συνεργασίας και διεύρυνσης της εικαστικής κοινότητας. Αυτή τη στιγμή το Kaktos χρηματοδοτείται αποκλειστικά από δικούς μου πόρους και η MACART είναι χορηγός στους καταλόγους. Ελπίζω να συνδράμουν και άλλοι φορείς έτσι ώστε να ανοίξει ο διάλογος και να μπορέσουμε να κάνουμε πιο φιλόδοξες δράσεις».
Από την Αμερικάνικη suburbia στο αθηναϊκό gentrification
Το ξεκίνημα πάντως είναι ήδη φιλόδοξο, αφού το «Kaktos Project» εγκαινιάστηκε στις 8/2 με την έκθεση του πολύ σημαντικού 65χρονου Αμερικανού καλλιτέχνη και προέδρου της Σχολής Τέχνης, Αρχιτεκτονικής και Αστικού Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Cornell στη Νέα Υόρκη, Michael Ashkin. Η δουλειά του Ashkin αφορά το αστικό τοπίο και το πώς η έννοια που έχουμε για τον δημόσιο και ιδιωτικό χώρο διαμορφώνεται από πολιτικούς και οικονομικούς παράγοντες.
Στην έκθεση με τίτλο «were it not for» που διαρκεί ως τις 11/4, ο Ashkin, ο οποίος έχει πάρει μέρος σε κορυφαίες εκθέσεις, όπως η Documenta 11, παρουσιάζει μια εγκατάσταση 450 φωτογραφιών που απεικονίζουν εγκαταλελειμμένα εμπορικά συγκροτήματα, γκρεμισμένα σπίτια, καθώς και τόπους και ακτές με απομεινάρια αποτυχημένων κατασκευών στο Λος Άντζελες. Ο τίτλος της έκθεσης, δανείζεται το όνομά της από το ομώνυμο ποίημα του καλλιτέχνη και θέτει το ερώτημα πώς θα ήταν τα πράγματα αν ήταν διαφορετικά. Η Καρολίνα επέλεξε τη δουλειά του γιατί «αφορά το αστικό τοπίο και πως αυτό καθορίζεται από οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες». «Θεώρησα ότι η δουλειά του ταιριάζει απόλυτα σε αυτό που συμβαίνει στο κέντρο της Αθήνας» σημειώνει.
«Στην Ελλάδα, ακόμα προσεγγίζουμε την τέχνη με όρους αισθητικούς και όχι σαν κάτι που έχει άμεση σχέση με τη κοινωνία. Το όραμα μου είναι να υπάρξει ένας διάλογος μεταξύ της τοπικής και εικαστικής κοινότητας και μια ενδυνάμωση της κοινότητας γενικότερα.»
«Οι χώροι και οι τόποι που με ενδιαφέρουν περισσότερο είναι κυρίως οι πιο συνηθισμένοι και παραμελημένοι. Όταν ήμουν παιδί, πίστευα πάντα ότι οι τόποι ήταν κατά κάποιον τρόπο ζωντανοί και κατείχαν κρυμμένα μυστικά. Καθώς μεγάλωνα, η φύση αυτών των μυστικών άλλαξε και πιστεύω ότι το περιεχόμενο τους συχνά είναι κρυμμένο από μας σκόπιμα» μου λέει ο Michael Ashkin καθώς διατρέχουμε τις ασπρόμαυρες εικόνες των παρακμιακών παρυφών του Λος Άντζελες που παρουσιάζει στο Kaktos Project.
«Με ενδιαφέρουν τα τοπία και τα κτίρια και ο τρόπος με τον οποίο τα αντιλαμβανόμαστε. Η όραση είναι μια διαδικασία τόσο οργανική όσο και γνωστική. Υπάρχουν γνωστικές λειτουργίες οι οποίες κατηγοριοποιούν και συσχετίζουν όλα τα οπτικά ερεθίσματα που έχουμε στη διάθεση μας. Πώς μπορούμε να αλλάξουμε τις συνήθειες που αυτές οι λειτουργίες μας επιβάλλουν; Και πώς αυτές οι συνήθειες συνδέονται με την πραγματική εξουσία στον κόσμο, μια εξουσία από την οποία προκαλούνται διάφοροι τύποι βίας;»
Αυτό το έργο ξεκίνησε το 2014 σε μια διαδρομή του καλλιτέχνη ανάμεσα στο Λος Άντζελες και το Λας Βέγκας. Τα τοπία της κατοικημένης ερήμου του έδωσαν την εντύπωση ότι αποκαλύπτουν έναν απίστευτο αριθμό στοιχείων, «στην έρημο τα αντικείμενα είναι ορατά στην επιφάνεια για πολύ καιρό. Αποφάσισα να φωτογραφίσω τα πιο συνηθισμένα τοπία που συνάντησα με έμφαση στην επιφάνεια του εδάφους. Ο σκοπός ήταν να δείξω όλα τα αντικείμενα μπροστά στο φακό με τρόπο που να συσχετίζονται, να τα πλαισιώσω με ένα ελαφρώς αποκεντρωμένο τρόπο που αμφισβητεί την αυτονομία τους. Η πανοραμική θέα ενός τοπίου έχει υπάρξει ιδεολογική νόρμα για τους Αμερικανούς φωτογράφους της Δύσης, οπότε αποφάσισα να δημιουργήσω εικόνες που εξουδετερώνουν κάθε αίσθηση συνηθισμένης επεκτατικότητας και την πιθανότητα να συσχετιστεί με το Αμερικάνικο όνειρο. Οι κάθετες εικόνες μπορούν με τον τρόπο τους να αντικατοπτρίζουν την κλίμακα του ανθρώπινου σώματος καθώς και να θέσουν την ερώτηση του τι υπήρχε εκτός του φάσματος της όρασης. Το τι λείπει από το ορατό είναι πάντοτε η πρώτη ερώτηση που προκύπτει όταν κάποιος προσπαθεί να κατανοήσει ένα αντικείμενο ή μια φωτογραφία ενός αντικειμένου».
«Πάντα πίσω από μια εικόνα υπάρχει ένα κείμενο»
Μια που αυτό που λείπει δεν είναι ορατά διαθέσιμο, ο ίδιος καταφεύγει παράλληλα με τις εικόνες και στις λέξεις, όπως με το «were it not for», ένα παλιότερο ποιητικό κείμενό του με τη μορφή λίστας, το οποίο «ξαναεπισκέφτεται» με αφορμή αυτήν τη δουλειά, εφοδιάζοντας τις εικόνες με ένα λεκτικό πλαίσιο. Συζητώντας για την τάση όλο και περισσότερων καλλιτεχνών με εννοιολογικές αναφορές να εισάγουν στη δουλειά τους το κείμενο, ο Ashkin επισημαίνει ότι πάντα πίσω από μια εικόνα υπάρχει ένα κείμενο.
Στο βιβλίο που συνοδεύει την έκθεση τα κείμενα αυτά εμφανίζονται ως λεζάντες και «χτίζουν μια πραγματικότητα που πιθανόν να συνδέεται με τις εικόνες. Με κάθε συνδυασμό κειμένου και εικόνας, προκύπτει η ερώτηση: ποια είναι η σύνδεση; Στην πραγματικότητα το συγκεκριμένο ταίριασμα μιας εικόνας και της λεζάντας της είναι τυχαίο, αλλά ίσως η σύνδεση τους, όσον αφορά στην κοινωνική πραγματικότητα, να μην είναι.»
Τόσο το κείμενο - λίστα όσο και ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιεί τη φωτογραφία κάνει σαφείς τις αναφορές του στην εννοιολογική φωτογραφία και την ιδέα της διαδοχικότητας. «Η διαδοχικότητα με ενδιαφέρει αρκετά», συμφωνεί. «Αναδεικνύει την αλήθεια στην οποία βασίζονται και ο διαφωτισμός και ο καπιταλισμός, τον ορθολογισμό που παράγει απόλυτα και εμπορικά αντίγραφα. Η διαδοχή στην τέχνη επιτυγχάνει μια σειρά πραγμάτων. Μαθαίνει κανείς ότι ξεχωριστά αντικείμενα στη σειρά τείνουν να μην είναι πανομοιότυπα, και ότι αυτές οι αναπόφευκτες διαφορές στοχεύουν στα ψεγάδια της γνωστικής λειτουργίας. Ψεγάδια και διαφορές σε μια διαδοχική συνέχεια, αναγκαστικά επιστρέφουν την προσοχή μας στην υλική πραγματικότητα που ίσως συγκρούεται με το αφηρημένο. Επίσης η διαδοχικότητα προκαλεί πλήξη και από την πλήξη μπορούν να προκύψουν δυο σημαντικά αποτελέσματα: ο παραγωγικός συλλογισμός πάνω στη φύση και τις συνέπειες αυτής της πλήξης και η πιθανότητα μιας ναρκωμένης πνευματικής κατάστασης όπου μπορείς να διαισθανθείς νέες και υπερβατικές συνδέσεις. Όχι τυχαία, οι πρώτες φωτογραφίες που μπορώ να θυμηθώ και που προτείνουν αυτές τις πιθανότητες, είναι εκείνες του Ed Rusha».
Δημόσιος χώρος, ιδιωτική περιουσία και μια κομμουνιστική σχέση με το χώρο
Η συζήτηση δεν θα μπορούσε να μην καταλήξει στον δημόσιο χώρο, με τις σημερινές προκλήσεις και διακυβεύματα που τον αφορούν. «Λοιπόν, για μένα οι ερωτήσεις σχετικά με τον δημόσιο χώρο είναι οι εξής: Τι είναι; Πού είναι; Σε ποιον ανήκει; Ποιος ορίζει την έννοια του δημοσίου, και ποιος επιβάλλει το τι θα είναι δημόσιο; Όλοι οι χώροι έχουν ήδη μιλήσει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο σε έναν κόσμο που τώρα κυριαρχείται από διάφορες μορφές ιδιωτικής περιουσίας. Παρόλα αυτά, κάθε αντικείμενο ή τόπος θα έπρεπε θεωρητικά να είναι δημόσιο επειδή έχει μια ιστορία που, παρά τις ιδιαιτερότητες, έχει αναρίθμητες συνδέσεις με όλα τα άλλα αντικείμενα και τους χώρους και τις ιστορίες τους. Για μένα το πραγματικό νόημα αυτής της απέραντης αφιλτράριστης ιστορίας συνδέεται με μια εκδοχή της ιδέας του Μαρξ για τη νεκρή εργασία, δηλαδή ότι τα φαντάσματα του μόχθου και κόπου του παρελθόντος (συμπεριλαμβανομένου και του παρελθόντος πριν τον άνθρωπο) παραμένουν ενσωματωμένα στην ύπαρξη κάθε αντικειμένου. Συνεπώς η σχέση μας με αυτά θα πρέπει να είναι κομμουνιστική.
«Για μένα οι φωτογραφίες είναι καταγραφές χώρων και αντικειμένων που αποκαλύπτουν τα ίχνη παρελθοντικών ιστοριών, ακόμα και όταν αποτυγχάνουμε να τα ερμηνεύσουμε» συνεχίζει. «Με αυτόν τον τρόπο οι φωτογραφίες είναι δημόσιοι χώροι που σε σχέση με το ποιος, πώς και πότε τις βλέπει είναι ικανές να αποκαλύψουν ατελείωτες ματιές μέσα σε αυτήν την καθόλα παγκόσμια ιστορία. Έτσι για μένα αν οι φωτογραφίες αξιοποιηθούν σωστά ίσως να είναι ένας τρόπος επίθεσης στην επίπλαστη ιδιωτική ιδιοκτησία και στην αφήγηση κάποιου μικρού μέρους του κόσμου. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να επιστρέψω στο ζήτημα της διαδοχικότητας. Αν θεωρήσουμε κάθε φωτογραφία σαν μια πιθανή αποκάλυψη των στοιχείων στη ματιά της (ομολογουμένως άγνωστης) παγκόσμιας ιστορίας, τότε η ιδέα του να τοποθετήσει κανείς όλες τις φωτογραφίες μαζί σε μια σειρά (και λεκτικά αποσπάσματα) έχει νόημα. Κάθε εικόνα δεν πρέπει να την βλέπουμε σαν να είναι αυτόνομη αλλά ως ένα μέρος ενός μεγάλου φάσματος,του οποίου κάθε συστατικό στοιχείο ενημερώνει και ενημερώνεται από το γειτονικό του. Και σε αυτό με έχει σίγουρα επηρεάσει η έννοια της διαλεκτικής εικόνας του Walter Benjamin».
«Έχω διαβάσει για σκηνικά αναρχίας στην Αθήνα όπως και φυσικά για την εκποίηση του δημόσιου τομέα ως μέρος της πολιτικής λιτότητας. Αρκετοί μου είπαν ότι θα ήθελαν να δουν ένα έργο μου να παράγεται εδώ, είμαι όμως σκεπτικός ως προς τους όρους, αφού δεν θα ήθελα να γίνει βεβιασμένα και χωρίς γνώση του αντικειμένου, ειδικά μετά απ’ όσα διάβασα για την τελευταία documenta!»
Στην ερώτηση αν τον ενδιαφέρει ο δημόσιος χώρος της Αθήνας βιάζεται να διευκρινίσει ότι δεν έχει σε βάθος γνώση. «Είχα μείνει για μια εβδομάδα πριν δύο χρόνια και μου έκανε μια καλή ξενάγηση στα Εξάρχεια ένας Αμερικανός που είχε ζήσει εκεί για αρκετό καιρό. Έχω διαβάσει επίσης για σκηνικά αναρχίας στην Αθήνα όπως και φυσικά για την εκποίηση του δημόσιου τομέα ως μέρος της πολιτικής λιτότητας. Πρόσφατα διάβασα ότι η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας κατέστειλε μια επίθεση από καταληψίες, αντικατοπτρίζοντας τη βαθιά πεποίθηση της παραδοσιακής ελληνικής κοινωνίας σχετικά με την ιερότητα της ιδιωτικής περιουσίας. Αρκετοί μου είπαν ότι θα ήθελαν να δουν ένα έργο μου να παράγεται εδώ, είμαι όμως σκεπτικός ως προς τους όρους, αφού δεν θα ήθελα να γίνει βεβιασμένα και χωρίς γνώση του αντικειμένου, ειδικά μετά απ’ όσα διάβασα για την τελευταία documenta!»
Το Kaktos Project είναι ανοιχτό κάθε Σάββατο 11 π.μ. – 4 μ.μ. ή με ραντεβού | Χέυδεν 38, Αθήνα 10434 | Πλησιέστερος σταθμός μετρό: Πλατεία Βικτωρίας | Διάρκεια: Μέχρι 11 Απριλίου | kaktosproject.org | 695 6037177
