Περίεργο πράγμα οι στοές της πόλης: άλλες είναι τόσο ταυτισμένες με την καθημερινότητά μας, που ξεχνάμε να παρατηρούμε τι «φυτρώνει» στις όχθες τους, και άλλες τόσο άγνωστες, που δεν τις βλέπουμε καν όταν τις προσπερνάμε. Κι όμως, μέσα σε αυτές τις φλέβες εμπορικής και οικονομικής ζωής που διατρέχουν την πόλη μας κρύβονται ένα σωρό θαυμάσια πράγματα για να (ξαν)ανακαλύψουμε.
Η παλιά Αθήνα υπό σκεπή
Ξεκινώντας από τη Στοά Κόνιαρη - Μελά, που ανεγέρθηκε το 1883 στον αριθμό 54 της οδού Ερμού (και πλέον στεγάζει το flagship κατάστημα της H&M στην Αθήνα), οι στοές μπήκαν στην ιστορία της πόλης στα τέλη του 19ου αιώνα, στα πρότυπα δυτικοευρωπαϊκών μητροπόλεων όπως το Παρίσι, το Μιλάνο και το Λονδίνο. Ο σκοπός τους ήταν να δώσουν διεξόδους στους πεζούς της πόλης, ώστε να διασχίζουν μεγάλα οικοδομικά τετράγωνα χωρίς να χρειάζεται να διακοπεί η δομική συνοχή, δημιουργώντας παράλληλα ένα είδος ημιυπαίθριας γκαλερίας, δεξιά και αριστερά της οποίας θα ανθούσαν λογής λογής εμπορικές δραστηριότητες. Και, πράγματι, έτσι έγινε.
Στη μεγάλη τους δόξα, κατά την αστυφιλία και την ανοικοδόμηση του ’60, πάνω από 180 στοές τρύπωσαν και ξετρύπωσαν στα σπλάχνα των μεγάλων οικοδομικών όγκων που υψώθηκαν στο κέντρο και στην περιφέρεια του Δήμου Αθηναίων. Ζαχαροπλαστεία, καφενεία, ανθοπωλεία και δερματάδικα, κοσμηματοπωλεία και παπουτσάδικα απλώθηκαν στις προθήκες τους αλλά και δισκάδικα, ρουχάδικα και ναοί των φιλοτελιστών πλημμύρισαν με τα καλούδια τους τις βιτρίνες των στοών, οι οποίες, χάρη στο περιορισμένο φως, προστατεύαν τα χρώματα εξωφύλλων, υφασμάτων και γραμματοσήμων από τη φθορά του ήλιου. Άλλες εξειδικεύτηκαν, όπως η Στοά των Χαυτείων με τους μαρμαράδες, της Ναυτεμπορικής με τα γραφεία μεταφορών και η Στοά Φέξη στην Πατησίων με τα ασταμάτητα χτυπήματα από τις γραφομηχανές του κέντρου δακτυλογραφήσεων.
Ή ακόμη υπόγειες διαδρομές όπως εκείνη της Στοάς του υπουργείου Εργασίας, που κυλούσε παράλληλα με τα αρχαία τείχη της Αθήνας, έφεραν το παρόν σε επαφή με τη βαθιά ιστορία της πόλης.
Για χρόνια ολόκληρα οι στοές αποτελούσαν μια «πόλη μέσα στην πόλη», με τους δικούς της κώδικες και μια ιδιότυπη ιεραρχία. Ο εκάστοτε φύλακας έχαιρε ιδιαίτερης μεταχείρισης μα όχι κι εκτίμησης απαραιτήτως: το προσωνύμιο του «προέδρου» σάρκαζε τη σχέση του με την ιδιοκτησία του εκάστοτε μεγάρου, ενώ η εγκατάσταση ενός νέου επαγγελματία εκεί, αν και θεωρούνταν συμβόλαιο επιτυχίας, ήταν πράγμα δύσκολο και κοστοβόρο. Και όχι μονάχα λόγω των αυξημένων ενοικίων, τα οποία αντανακλούσαν το σουξέ της εμπορικής κοινότητας που φιλοξενούσε η κάθε στοά, αλλά επειδή προϋπέθετε και την εύνοια του «προέδρου», ο οποίος συνήθως έφερε (ενίοτε με το αζημίωτο) την ευθύνη διαχείρισης των καπάρων για τα άδεια μαγαζιά...
Οι στοές της αλλαγής
Στα τέλη του ’70, με τη Μεταπολίτευση να φέρνει νέο αέρα εξωστρέφειας, το καταναλωτικό ενδιαφέρον μεταφέρθηκε σε πιάτσες άσκεπες και οι βιτρίνες άρχισαν να ανασαίνουν καλύτερα στον ήλιο και στην ανοιχτωσιά των κεντρικών οδών. Οι προτεραιότητες των μαγαζατόρων άλλαξαν και οι στοές μοιραία άρχισαν να σκεπάζονται από το πέπλο της εγκατάλειψης, με την εμπορική τους ταυτότητα να περιορίζεται στις εξειδικευμένες δραστηριότητες που τους χάρισαν το γραφικό χαρακτήρα με τον οποίο έμειναν συνδεδεμένες. Σήμερα όμως, είτε ως μικρές κυψέλες εναλλακτικής εμπορικής δραστηριότητας είτε ως πεδία μαζικού ρετούς προικισμένα με τη θελκτική πατίνα της νοσταλγίας, τα ξεχασμένα αυτά στέκια αστικής ευμάρειας φαίνεται να βρίσκουν και πάλι τη θέση τους στον προβολέα του καθημερινού μας ενδιαφέροντος.
Η Στοά Εμπορίου και οι ρετρό νέον ταμπέλες της για παράδειγμα, μετά και το πρόσφατο μπουστάρισμα από τον Δήμο Αθηναίων, πρωταγωνιστούν πλέον όχι μόνο στα Instagram feeds της πόλης αλλά και στις ελπίδες της για αναζωογόνηση ταλαιπωρημένων γειτονιών. Η δε Στοά Παλλάδος στου Ψυρρή, που φρεσκαρίστηκε τόσο πρόσφατα που ακόμη μυρίζει μπογιά, είναι ένα δείγμα του πώς περιοχές που φαίνονται εξαντλητικά χαρτογραφημένες μπορούν να επιδείξουν νέα πρόσωπα.
Μια βόλτα από την Ομόνοια στο Σύνταγμα είναι μια βόλτα στο timeline της πτώσης και της επαναφοράς αυτού του τόσο ιδιότυπου αστικού τερέν: στη Στοά Ομονοίας (Πειραιώς 4) δύο παραδοσιακά οινομαγειρεία-καφενέδες προσφέρουν ένα σύντομο ταξίδι στο χρόνο, ενώ ακριβώς απέναντι από την έξοδο στην οδό Σωκράτους, οι θρυλικοί χανιώτικοι λουκουμάδες του Κτιστάκη, pit stop για τους πάμπολλους επισκέπτες της διπλανής πολεοδομίας αλλά και ικανή αφορμή για επίσκεψη στην περιοχή από μόνοι τους, διατηρούν από το 1912 απαράλλαχτη τη συνταγή, που σκάει στο στόμα σαν γευστικό, μελένιο βομβίδιο.
Από την άλλη πλευρά της Πλατείας Ομονοίας, η Στοά των Χαυτείων (Αιόλου 102) κρύβει το μυστικό γευσιπωλείον «Υποβρύχιο» στο υπόγειό της, με θρυλικά μαγειρευτά να απλώνουν μυρωδιές σπιτίσιες στη γειτονιά από το μεσημέρι. Λίγο πιο κάτω, το «Santaroza 3» στέκει σαν φύλακας της Στοάς Σανταρόζα (Σταδίου 48) από την είσοδο της Πλατείας Δικαστηρίων, έχοντας καταφέρει να βρει τη δική του θέση στο αθηναϊκό after office και pre theater του κέντρου, με τα κινηματογραφικής έμπνευσης κοκτέιλ του να στέλνουν το ζωηρό crowd σε ταξίδια εξωτικά, σαν αυτά που καταστρώνονταν στο άλλοτε ταξιδιωτικό κέντρο στα σπλάχνα της στοάς.
Από τα τραπεζάκια που απλώνει στην πλατεία το «Santaroza 3» όταν ανοίγει ο καιρός, το βλέμμα γεμίζει η μεγαλόπρεπη αρχιτεκτονική του Αρσάκειου Μεγάρου στην απέναντι πλευρά: εκεί στεγάζεται και η πιο ρομαντική από τις στοές της πόλης, η Στοά Ορφέως (Πανεπιστημίου 38). Η στοά της ταινίας του Ρένου Χαραλαλπίδη «Φτηνά Τσιγάρα», μία από τις πιο ζωηρές της Αθήνας πριν από την κρίση και η μόνη της πόλης με την υπογραφή του Ερνέστου Τσίλερ, που στέγαζε κάτω από τη γυάλινη σκέπη της από είδη ταξιδίου και χαρτικά μέχρι premium επιπλάδικα. Σήμερα ψάχνει τη χαμένη της αίγλη πίσω από κατεβασμένα ρολά άδειων καταστημάτων, το μέλλον της ωστόσο προδιαγράφεται νοστιμότατο, αν πράγματι ευοδωθούν τα σχέδια της ιδιοκτήτριας εταιρείας, που βρίσκεται ήδη σε διαδικασία διαγωνισμού για τη συνολική εκμίσθωση του χώρου και τη μεταμόρφωσή του σε food court διεθνών προδιαγραφών και ποικίλων γευστικών δραστηριοτήτων.
Τα λαμπρά παραδείγματα
Νοσταλγικό και ταυτόχρονα σικ, το κομψότατο café «Μαζί» εποπτεύει τον κόσμο που μπαινοβγαίνει στη Στοά Νικολούδη (Πανεπιστημίου 43), ολοκληρωτικά ανακαινισμένη χάρη στη στήριξη της Alpha Bank. Τα αρ ντεκό στοιχεία της διακόσμησης συνομιλούν με premium brands, κομψές μπουτίκ και μοντέρνα hi tech καταστήματα, σε μία από τις ελάχιστες στοές της Αθήνας όπου ο εμπορικός χαρακτήρας κατάφερε να συμβαδίσει με την αλλαγή των καιρών.
Πιο πάνω, η Στοά Κοραή είναι ένας ζωηρός, πολυπρόσωπος πυρήνας με μακρά ιστορία και σταθερή έλξη, που έχει εδραιώσει τη θέση του στην καθημερινότητα των Αθηναίων, αντιπαραβάλλοντας τη σημερινή ζωντάνια των πολλαπλών προτάσεων καφέ, ποτού, φαγητού και ψυχαγωγίας στο ζοφερό παρελθόν των γραφείων της Κομαντατούρ και άλλων υπηρεσιών των γερμανικών κατοχικών δυνάμεων. Η παραδοσιακή ποικιλία καταστημάτων λιανικής στρώνει την είσοδο από την οδό Πανεπιστημίου, η γκαλερί ΣΤΟart κρατά κεντρική θέση στη διασταύρωση των τριών τμημάτων της στοάς, ο κινηματογράφος Άστορ, με εκλεκτικό πρόγραμμα και προσεγμένα αφιερώματα, έχει βρει το δικό του πόστο στις σινεφίλ επιλογές των Αθηναίων, ενώ στις νέες προσθήκες της στοάς, από την πλευρά της Σταδίου, το «Abracar» απλώνει δυνατές προτάσεις brunch κι ευρεία γκάμα καφέδων στο μενού του και το «Μόντακιου» τιμά το όνομα του κόμη που εφηύρε τα σάντουιτς, προτείνοντας μεγάλη επιλογή από πρωτότυπες και ολόφρεσκες δημιουργίες σε περιβάλλον που φτιάχνει τη διάθεση.
Στην εκβολή της Βουκουρεστίου βρίσκεται, φυσικά, το στολίδι του στέμματος των στοών της πόλης. Ανακαινισμένη από το γραφείο του αρχιτέκτονα Γιάννη Κίζη, με πρωτοβουλία της Τράπεζας Πειραιώς στις αρχές των ’00s, η Στοά Σπυρομήλιου, που συνδέει τον σικ πεζόδρομο του κέντρου με τις οδούς Σταδίου και Αμερικής, είναι ένα πρότυπο ανάπλασης, με επικρατούσα τη γοητεία του αρ ντεκό διάκοσμου του Μεσοπολέμου, αναμεμειγμένου με στοιχεία σύγχρονης αρχιτεκτονικής, ακροκέραμο των οποίων αποτελεί η φωτεινή σχισμή της γυάλινης στέγης. Έδρα μερικών από τις καλύτερες προτάσεις εστίασης του αθηναϊκού downtown, είναι ένα πάντα ζωντανό και διαρκώς αναπτυσσόμενο σημείο της πόλης, όπου πάντα κάτι συμβαίνει: πρόσφατα, άλλωστε, υποδέχτηκε το prive club «Salon de Bricolage» αλλά και το νεοαστικό εστιατόριο «Ilios», με την υπογραφή του Δημήτρη Σκαρμούτσου.
Στον ιστορικό... λαβύρινθο
Το κουβάρι από σοκάκια και παράδρομους, που μπλέκονται και χάνονται στις κεντρικές αρτηρίες του Ιστορικού Τριγώνου –σαν να μην ήταν μπερδεμένο αρκετά από μόνο του–, έχει και αυτό ένα δικό του δίκτυο από στοές μικρές ή μεγαλύτερες, αδιέξοδες, περιστρεφόμενες ή αλληλοδιασταυρούμενες· αυτή τους η αποπροσανατολιστική παραδοξότητα αποτελεί και τη βασική τους γοητεία.
Η Στοά Μπολάνη (Κολοκοτρώνη 3) για παράδειγμα, αντί να διασχίσει το τετράγωνο που τη φιλοξενεί προς την οδό Καραγεώργη Σερβίας, στρίβει απότομα για να συναντήσει τη Βουλής, φτιάχνοντας ένα δικό της εσωτερικό τετράγωνο: εντός του το κοσμοπολίτικο cocktail bar «42», που προεικόνισε την επέλαση των κοκτεϊλάδικων στην περιοχή, το άκρως παραδοσιακό νεο-μπαρμπέρικο Sir Barber (από τα πρώτα του είδους στην Αθήνα και αυτό), το ζεστό και όνομα-και-πράγμα «Low profile» whisky bar, την αναμφίβολα γλυκιά σοκολατερί «Σοκολάτα» αλλά και το άκρως φιλικό και cosy «7 Jokers» στην είσοδο της οδού Βουλής.
Ακριβώς απέναντι, έτερο παράδοξο η Στοά Εμπόρων (Βουλής 4), που δεν καταλήγει πουθενά αλλού από μια υπερυψωμένη εξέδρα, κάτω από την οποία αποκαλύπτεται αναπάντεχα μία από τις παράπλευρες αυλές της οδού Λέκκα, της πρώτης downtown μπαρόπιατσας μετά την Καρύτση, που γνώρισε μεγάλες δόξες με το «Αμπάριζα» και το «Huge»· και αργότερα το «Όμικρον» και το «Speakeasy». Κατηφορίζοντάς τη, στη συμβολή της με την οδό Κολοκοτρώνη, αποκαλύπτεται η αδιέξοδη Στοά Πραξιτέλους (Κολοκοτρώνη 25), ταυτισμένη πια με το πολυμορφικό και αρτίστικο «Bartessera», ενώ συνεχίζοντας προς την οδό Αθηνάς, στη Στοά Τοσίτσα (Κολοκοτρώνη 29), τα τραπεζάκια του παραδοσιακού καφενείου «Κύθηρα» προσφέρουν μεζεδάκια και χάζι προς την περαντζάδα της Κολοκοτρώνη και η Στοά Κουρτάκη (Κολοκοτρώνη 59), που έχει πλέον καταληφθεί από το μονίμως γιορτινό κλίμα του «Noel», μόνο στη διεύθυνση θυμίζει πια την έδρα της ομώνυμης ρετσίνας που φιλοξενούσε κάποτε.
Η Στοά Πύρρου (Ερμού 56), από την άλλη, δεύτερη παλιότερη στοά στην ιστορία της πόλης, με το ζωηρό δίπτυχο των «Pizza School» και «Zaf» σαν θυροφύλακες στην έξοδο επί της οδού Αγίας Ειρήνης, διατηρεί αεράτη την παλιά της αίγλη, υπογραμμίζοντας με τη ζωντάνια της τη διαχρονικότητα των ρυμοτομικών τσαχπινιών της πόλης.
Τρεις στοές-νεότερα μνημεία
Στοά Κόνιαρη - Μελά
Πού: Ερμού 54
Πότε: 1883
Ανακαίνιση: Μέσα ’00s
Τι: Τετραώροφο νεοκλασικό μέγαρο «μετά υαλοσκεπούς διόδου», ανεγέρθηκε επί Όθωνος για λογαριασμό του μεγαλέμπορου Βασίλειου Μελά, στη θέση της οικίας Κόνιαρη που στέγαζε τη Γραμματεία Εκκλησιαστικών Υποθέσεων.
Στοά Πύρρου
Πού: Ερμού 56
Πότε: 1885 Ανακαίνιση Αρχές ’00s
Τι: Τριώροφο νεοκλασικό μέγαρο «μετά υαλοσκεπούς διόδου», ανεγέρθηκε επί Όθωνος για λογαριασμό του Λουκά Πύρρου της εταιρείας περί ανασκαφής και ανακαλύψεως αρχαιοτήτων.
Στοά Πραξιτέλους
Πού:Κολοκοτρώνη 25
Πότε: 1920
Ανακαίνιση: Αρχές ’10s
Τι: Κατασκευάστηκε βάσει σχεδίων του αρχιτέκτονα Βασίλειου Κουρεμένου, απόφοιτου του cole des Beaux-Arts, με γνώμονα μια «ρασιοναλιστική κάθαρση» του κλασικισμού και στόχο την «εναρμόνιση με τις νέες λειτουργικές και κατασκευαστικές συνθήκες».
Οι κινηματογραφικές στοές
Στοά Ορφέως
Η πιο ρομαντική της Αθήνας, η στοά των «Φτηνών Τσιγάρων» του Ρένου Χαραλαμπίδη, πάντα θα ξεδιπλώνει στο μυαλό μας σκηνές από πρώτα ραντεβού, αδέξιους διαλόγους και άβολα συναισθήματα, τουλάχιστον μέχρι να ανταλλάξει τη σημερινή της αστική μελαγχολία με το λαμπρό μέλλον που σχεδιάζεται για εκείνη, ως ένα σύγχρονο food court διεθνών προδιαγραφών.
Στοά Χόλιγουντ
Ταυτισμένη με την κινηματογραφική παραγωγή και διανομή της, η Στοά του Μεγάρου Εβδόμης Τέχνης υποδεχόταν καθημερινά το παλμαρέ της ελληνικής κινηματογραφίας, στεγάζοντας σχεδόν το σύνολο των εταιρειών της χώρας (μεταξύ των οποίων η Φίνος Φιλμ). Χρησιμοποιήθηκε για γυρίσματα της ταινίας «Νοτιάς» του Τάσου Μπουλμέτη αλλά και του «Άρπα Κόλλα» του Νίκου Περάκη.
