Συναντήσαμε τον Αμερικανό ποιητή που ίδρυσε το UbuWeb, ένα αρχείο-σημείο αναφοράς για τους ερευνητές της τέχνης και μιλήσαμε για τα παλιά και νέα ήθη της ελεύθερης πρόσβασης στον πολιτισμό.
Μια αξιοσημείωτη ιδιοσυγκρασιακή συλλογή ταινιών και καλλιτεχνικών βίντεο, ηχητικών έργων, κριτικών κειμένων και δοκιμίων, ηχητικής ποίησης και συνεντεύξεων από ιστορικούς αλλά και σύγχρονους καλλιτέχνες, το UbuWeb ιδρύθηκε το 1996 από τον εννοιολογικό ποιητή Kenneth Goldsmith σε μια προσπάθεια διάδοσης της avant-garde καλλιτεχνικής δημιουργίας και παραμένει μια δωρεάν πλατφόρμα βασισμένη στην οικονομία του δώρου.
Πέρα από το UbuWeb, ο Goldsmith έχει εφαρμόσει την έννοια της οικειοποίησης και στο ποιητικό του έργο, πιστεύει ότι κάθε γλώσσα μπορεί να είναι ποίηση, έχει συντάξει το μανιφέστο της μη-δημιουργικής συγγραφής, ενώ είναι ο πρώτος ποιητής που έχει βραβευτεί από το MoMA και έχει διαβάσει ποίηση στη γιορτή για την Αμερικανική Ποίηση του Μπράκ Ομπάμα στο Λευκό Οίκο. Τον συναντήσαμε στη Στέγη Ωνάση, όπου μαζί με τον εικαστικό, εννοιολογικό κομίστα και μουσικό Ilan Manouach που ζει στην Αθήνα διοργάνωσαν την τριήμερη εκδήλωση και έκθεση «Shadow Libraries: to ubuweb στην Αθήνα».
Όπως μας είπε ο Goldsmith αφορμή για να έρθει το UbuWeb στην Αθήνα ήταν η συνάντησή του με τον Manouach σε ένα εργαστήριο για κόμικς, όπου βρήκε κοινά σημεία αναφοράς με τη δουλειά του τελευταίου. «Στην τέχνη η συζήτηση περί οικειοποίησης είναι παλιά, παρόλα αυτά σε άλλες πρακτικές όπως τη μουσική, τα κόμικς, τη λογοτεχνία ή την αρχιτεκτονική, αυτή η συζήτηση δεν έχει γίνει. Δεν υπάρχει Duchamp στα κόμικς ή στην ποίηση. Όταν είχε πάει στο Παρίσι ο μπιτ ποιητής Brian Garrison είχε πει ότι η ποίηση έχει μείνει 50 χρόνια πίσω από τη ζωγραφική. Τώρα θα έλεγα ότι έχει μείνει 100 χρόνια πίσω...»
Πώς όμως ορίζει ο ίδιος το UbuWeb; «Είναι καταστασιακό! Δεν αποτελεί μέρος του κόσμου της τέχνης - οι περισσότεροι διευθυντές μουσείων και γκαλερίστες που συναντάω δεν το γνωρίζουν καν, αφού δεν είναι εμπορικό. Όταν το ξεκίνησα το 1996 ενδιαφερόμουν για την οπτική ποίηση, στην πορεία πρόσθεσα ηχητική ποίηση, μετά πήγα στον Jogn Cage που δεν ξέρω που να τον κατατάξω και κάπως έτσι βρέθηκα να φτιάχνω ένα αρχείο της avant-garde. Μου αρέσει ο όρος avant-garde γιατί είναι παλιομοδίτικος, είναι ωραίο που κανείς δεν θέλει να συνδέεται μαζί του σήμερα. Με ενδιαφέρει το Ubu να έχει μια πιο queer, συναισθηματική, ιδιότροπη διάσταση αντί για μια αυστηρή, μιλιταριστική, πατριωτική χροιά, να είναι όλα αυτά που δεν ήταν η avant-garde. Να είναι παιχνιδιάρικο.»
Ποιά είναι όμως η στάση του απέναντι στα όρια της δημοκρατίας της ελεύθερης διακίνησης και την ιδρυματοποίηση ενός αρχείου σαν το UbuWeb, ζητήματα που απασχόλησαν και τους συμμετέχοντες στο συμπόσιο «Σκιώδεις Βιβλιοθήκες» που έγινε στο πλαίσιο του event στο ΕΜΣΤ και αφορούσε την εννοιολογική συνοχή και τα ηθικά ζητήματα της ψηφιακής διαφύλαξης και διανομής. Ο Goldsmith επιμένει ότι πρόκειται για μια προσωπική επιμέλεια, την οποία εξακολουθεί να κάνει μόνος του («κάποια στιγμή έκανα το λάθος να απευθύνω ανοιχτή πρόσκληση αλλά έλαβα χιλιάδες κακά έργα»), παραδέχεται ότι θα ήθελε να έχει περισσότερα έργα μαύρων καλλιτεχνών και γυναικών, τονίζει ότι το αρχείο δεν είναι πλήρες.
«Το Ubu Web ξεκίνησε σαν ένα προσωπικό έργο οικειοποίησης, πλέον όμως έχει δημιουργηθεί ένα ολόκληρο ήθος ελεύθερης διακίνησης του πολιτισμού. Περιστοιχίζομαι από μια ομάδα πειρατών που τους θεωρώ φίλους, από πλατφόρμες όπως το monoskop ή το ARG.»
«Κανένα αρχείο δεν είναι πλήρες» μπαίνει στη συζήτηση η Ελπίδα Καραμπά, θεωρητικός της τέχνης που έχει ασχοληθεί ποικιλοτρόπως με το ζήτημα των αρχείων και επιμελήθηκε την πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση «Top Tens» στη Στέγη, μια εκτενή επιλογή από έργα που μπορείς να βρεις στο UbuWeb, τα οποία πρότειναν δέκα επιμελητές, καλλιτέχνες και αρχιτέκτονες κατόπιν πρόσκλησης του Manouach που είναι και ο κύριος εμπνευστής του όλου εγχειρήματος. Η Καραμπά υποστηρίζει την ανάγκη να ανακτήσουμε τους θεσμούς και να προτείνουμε νέους και αναφέρει την Προσωρινή Ακαδημία Τεχνών, το καλλιτεχνικό-εκπαιδευτικό σχήμα που έχει ιδρύσει και αυτοπροσδιορίζεται ως παρα-θεσμικό.
«Το UbuWeb θα μπορούσε να είναι παραφυσικό.» προσθέτει ο Goldsmith ζητώντας από την ΠΑΤ να του στείλει υλικό από Έλληνες καλλιτέχνες απαντώντας σε σχετικό σχόλιο που έγινε στη διάρκεια του συνεδρίου για την απουσία τους από το αρχείο. «Το ξέρω ότι είναι πλέον θεσμός και δεν θέλω να είναι. Μου αρέσει που δεν ξέρω τι είναι, που είναι προσωρινό, που μπορεί να εξαφανιστεί οποιαδήποτε στιγμή γιατί δεν έχει χρήματα. Που μπορεί να κάνω μήνες να το ενημερώσω και μετά να περνάω περιόδους που το ενημερώνω διαρκώς. Για μένα είναι κάτι σαν την κηπουρική μου. Το δουλεύω πάντα αργά το βράδυ, αφότου έχουν κοιμηθεί τα παιδιά κι έχω πιει ένα ουίσκι.
Σίγουρα πάντως πλέον έχει δημιουργηθεί ένα ολόκληρο ήθος ελεύθερης διακίνησης του πολιτισμού, περιστοιχίζομαι από μια ομάδα πειρατών που τους θεωρώ φίλους, από πλατφόρμες όπως το monoskop ή το ARG. Στην αρχή οι περισσότεροι δυσανασχετούσαν με αυτό που έκανα, ενώ πλέον γνωστοί καλλιτέχνες μου στέλνουν καλύτερες ή ολόκληρες κόπιες των έργων τους που έχω ανεβάσει. Το UbuWeb είναι ιστορικά ανεκτίμητο και οικονομικά μηδενικής αξίας. Το σημαντικό είναι ότι σε πολλούς αλλάζει την εικόνα του τι θεωρείται καλλιτέχνης. Και προκαλεί νέες εμπειρίες, όπως ένας dj που έπαιζε έργο του Bruce Nauman από το Ubu σε ένα dancefloor στο Σάο Πάολο. Το υλικό δεν έχει δωριστεί από κανέναν οπότε στην ουσία είναι παράνομο. Γι αυτό και δεν θα μπορούσε π.χ. να πουληθεί ή να μεταβιβαστεί, θα χρειαζόταν χιλιάδες άδεις που δεν θα μπορούσες να πάρεις ποτέ. Βέβαια, δεν με έχουν μηνύσει ποτέ, αν και μου έχουν ζητήσει να κατεβάσω έργα. Τα οποία μπορεί να έχω ξανανεβάσει μετά από κάποιους μήνες χωρίς κανείς να ενδιαφερθεί ξανά! Το UbuWeb αποτελεί ένα είδος θεσμικής κριτικής, θέτει το ερώτημα του πώς μπορείς να υπάρξει ένας θεσμός χωρίς χρήματα.»
«Κάποιες φορές νιώθω σαν ένας Ρομπέν των Δασών που υπηρετεί την κοινότητα. Η διανομή της γνώσης μπορεί να είναι πολιτικά αποτελεσματική.» Keneth Goldsmith
Περπατώντας μαζί στην έκθεση στο υπόγειο της Στέγης δηλώνει ενθουσιασμένος από την επιμελητική δουλειά, ρωτάει για τα έργα που δεν αναγνωρίζει, ξαναθυμάται μερικά, επαινεί το γεγονός ότι οι επιμελητές έσκαψαν βαθιά στο δίκτυο και δεν έκαναν αναμενόμενες επιλογές, έχει ξετρελλαθεί που βλέπει για πρώτη φορά μια ολόκληρη τυπωμένη ιστοσελίδα να ξεδιπλώνεται στο χώρο.
«Κάτι άλλο που μου αρέσει στο Ubu είναι ότι πολλές κόπιες δεν είναι καλής ποιότητας. Έχουν καταλήξει σε μένα, άλλωστε, μέσα από περίεργες διαδρομές, συχνά από ακαδημαϊκούς και φοιτητές. Κάποιες φορές νιώθω σαν ένας Ρομπέν των Δασών που υπηρετεί την κοινότητα. Η διανομή της γνώσης μπορεί να είναι πολιτικά αποτελεσματική. Φυσικά μόνο στην Αμερική θα μπορούσες να φτιάξεις το UbuWeb, εκεί είσαι ελεύθερος να κάνεις ότι θέλεις γιατί κανείς δεν νοιάζεται, ο κόσμος της τέχνης ενδιαφέρεται μόνο για τα χρήματα.»
«Είναι σαφές ότι συζητήσεις που στην τέχνη θεωρούνται τελειωμένες, όπως ο θάνατος του συγγραφέα, η οικειοποίηση, το ατελές και η μερικότητα των αρχείων σε άλλες πρακτικές ανοίγουν αυτή τη στιγμή.» Ελπίδα Καραμπά
Κλείνοντας ζητώ τη γνώμη της επιμελήτριας για το πώς εισέπραξε από την πλευρά της αυτή τη διαδικασία. Η Καραμπά επισημαίνει ότι τόσο η συνεργασία της με τον Manouach όσο και η εμπειρία του συνεδρίου της επέτρεψε να ανοίξει την οπτική της απέναντι στα αρχεία σε νέες διαστάσεις. Όπως μου λέει «Είναι σαφές ότι συζητήσεις που στην τέχνη θεωρούνται τελειωμένες, όπως ο θάνατος του συγγραφέα, η οικειοποίηση, το ατελές και η μερικότητα των αρχείων σε άλλες πρακτικές ανοίγουν αυτή τη στιγμή. Έτσι το τι σημαίνει να έχεις πλήρη εποπτεία απέναντι στο έργο σου ή να επιμελείσαι ένα αρχείο ξαναέρχονται στη συζήτηση και είναι μια πρόκληση για μένα που έχω δουλέψει πολύ στο αντικείμενο να έρθω σε επαφή με νέες τεχνολογίες και μεθοδολογίες που επιτρέπουν νέες διεκδικήσεις, αλλά και να εξερευνήσω τα “ολισθηρά σημεία” της συζήτησης.
Επίσης, είναι σημαντικό που η συζήτηση και η έκθεση διοργανώνεται στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών καθώς υπάρχει όλη η απαραίτητη υποδομή προκειμένου να παρουσιαστεί στην πολυπλοκότητα του ένα τέτοιο εγχείρημα, το είδος και το πλήθος του υλικού θα ήταν πολύ δύσκολο να παρουσιαστεί κάπου αλλού σε μια τέτοια κλίμακα».
