Ακολουθώντας τις διαφορετικές πορείες ενός ούτι και ενός Σύριου καλλιτέχνη από την Τουρκία στο Βερολίνο, η εικαστικός Περσεφόνη Μύρτσου μοιράζεται μαζί μας μια προσωπική ιστορία που της έμαθε πολλά.
Ανοίγοντας ένα πρωί ως συνήθως το Facebook για να μάθω μέσα από το φίλτρο των “φίλων” μου τί γίνεται στον κόσμο, είδα ότι είχα λάβει ένα μήνυμα από έναν γνωστό μου, ζωγράφο από τη Συρία, που ζει εδώ και λίγα χρόνια στην Κωνσταντινούπολη.
Σημειωτέον, από το 2011 και μετά έχουν δημιουργηθεί ιδιαίτερα ζωντανές καλλιτεχνικές κοινότητες Σύριων στην Τουρκία και ειδικά στην Κωνσταντινούπολη, που δρουν -προς το παρόν- μάλλον παράλληλα με την κυρίαρχη καλλιτεχνική σκηνή της πόλης. Η νέα αυτή Συριακή διασπορά έχει ήδη ξεκινήσει να παίζει έναν κεντρικό ρόλο στο πολιτικοοικονομικό αλλά και στο πολιτισμικό μέλλον της Τουρκίας, καθώς όπως φαίνεται οι διαμάχες στην Συρία δε θα λήξουν σύντομα. Το σύνολο των Σύριων που έχει βρει καταφύγιο στην γειτονική χώρα είναι εξαιρετικά ετερογενές ως προς τα εθνικά, οικονομικά και εκπαιδευτικά τους υπόβαθρα.
Υπάρχουν άτομα που δουλεύουν σε άθλιες συνθήκες ράβοντας ρούχα σε υγρά υπόγεια, όπως επίσης υπάρχουν και άτομα που κυκλοφορούν με πανάκριβα αυτοκίνητα με Συριακές πινακίδες. Κάπου μάλλον ενδιάμεσα σε αυτά τα δύο άκρα, αρκετοί Σύριοι καλλιτέχνες και διανοούμενοι αποφασισμένοι ότι για κάποιο ίσως πια αρκετά μεγάλο διάστημα θα ζήσουν στη χώρα, δημιούργησαν μικρές κοινότητες και χώρους πολιτισμού στην Κωνσταντινούπολη, όπως και σε άλλες πόλεις. Σε ένα από αυτά τα μέρη γνώρισα τον Κ., ο οποίος και μου έστειλε το μήνυμα στο Facebook στο οποίο προαναφέρθηκα. Παραθέτω την συνομιλία μας μεταφρασμένη στα Ελληνικά και ελαφρώς πειραγμένη για να βγει γρηγορότερα νόημα:
- Γειά σου φίλη μου, τί κάνεις; Μπορώ να σου ζητήσω μια χάρη;
- Γειά σου Κ. Τί κάνεις; Ναι, τί;
- Σκεφτόμουνα που είσαι; Βασικά χρειάζομαι κάποιον που ταξιδεύει στην Ελλάδα, θέλω να στείλω το ούτι μου εκεί.
- Είμαι στην Γερμανία. Άλλα ίσως έχω κόσμο που έρχεται στην Ελλάδα και μπορεί να σε βοηθήσει.
- Εάν ξέρεις κάποιον σε παρακαλώ πες μου. Βρίσκομαι σε ανάγκη.
- Κοίτα, ο Μ. [ο Μ. είναι φίλος μου Τούρκος που ζει στην Κωνσταντινούπολη] έρχεται από την Κωνσταντινούπολη στο Βερολίνο την ερχόμενη εβδομάδα. Εάν θέλεις μπορείς να τον συναντήσεις και να του δώσεις το ούτι, μπορεί να το κουβαλήσει στο Βερολίνο. Εγώ θα ταξιδέψω στην Αθήνα τον Απρίλη, οπότε θα το φέρω εγώ στην Ελλάδα.
- Φανταστικά! Ας μιλήσουμε για το πρώτο βήμα. Αλλά ίσως είναι σκόπιμο να το κρατήσεις στην Γερμανία, νομίζω ότι μάλλον εκεί θα είναι ο τελικός μου προορισμός.
Έτσι λοιπόν, ο Κ. συνάντησε τον Μ. στην ασιατική πλευρά της Κωνσταντινούπολης, συνεννοήθηκαν στα αγγλικά πίνοντας τσάι κάπου στην κεντρική αγορά του Καντίκιοϊ. Ο Μ. (φιλοσοφικό μυαλό με ορθολογιστική κοσμική αντίληψη των πραγμάτων, γαλουχημένος σε γερμανόφωνο σχολείο, με την εμπειρία δύο στρατιωτικών δικτατοριών στην πλάτη, αλλά και διδακτορικές σπουδές φιλοσοφίας στις Ηνωμένες Πολιτείες, από επιλογή αποξενωμένος εθνικά και πολιτισμικά Τούρκος) είπε στον Κ. ότι θα είναι σχεδόν αδύνατο να διασχίσει το Αιγαίο, καθώς στα παράλια εδώ και κάποιες βδομάδες αρμενίζουν πολεμικά πλοία του ΝΑΤΟ.
Ο Κ. (αναισθητοποιημένος από την ιδιότυπη Μπααθική εμπειρία της Συρίας και τον αυταρχισμό της δυναστείας Ασάντ, που πριν το 2011 διασφάλιζαν μια σχετικά “ήσυχη” ζωή στη μέση τάξη της Συρίας εφόσον και αν οι πολίτες υπνωτισμένοι δεν σκάλιζαν ενοχλητικά ζητήματα, έστρεψε το δικό του ανήσυχο φιλοσοφικό μυαλό στη σουφιστική φιλοσοφία και στη μουσική που τον ξύπνησαν, μαθαίνοντας τον να περιμένει και να αγκαλιάζει το απρόσμενο) απάντησε στο Μ. ότι γνωρίζει για τα πλοία, για αυτόν όμως έχει κλείσει ο κύκλος στην Κωνσταντινούπολη και έπρεπε να κάνει το επόμενο βήμα. Χωρίς ο ένας να καταλαβαίνει την οπτική του άλλου, έσφιξαν τα χέρια, χαμογέλασαν αμήχανα και πήρε ο καθένας το δρόμο του.
Σαφώς και πέρασε από το μυαλό του Μ. το ζήτημα της ασφάλειας της μεταφοράς αντικειμένου ενός ανθρώπου που είδε μία φορά στη ζωή του και που ούτε εγώ γνώριζα ιδιαίτερα καλά. Δύο φίλες που συνάντησε την ίδια μέρα και τον είδαν με το ούτι στην πλάτη, όταν έμαθαν την ιστορία τον είπαν τρελό, και ότι δεν είχε κανένα λόγο να κάνει κάτι τέτοιο. Τότε θυμήθηκε ότι βρισκόταν στην Νέα Υόρκη της μέρα της 11ης Σεπτεμβρίου, και τύχαινε να έρχεται από χώρα μουσουλμανική και να έχει όνομα που θύμιζε Αραβικό.
Θυμήθηκε πως είναι να σε φοβούνται χωρίς κανέναν λόγο. Αναπόλησε την εποχή που ήταν πιτσιρικάς και έδινε μικρές συναυλίες κλασσικής κιθάρας στο σχολείο του, παίζοντας Bach, Francisco Tárrega, Fernando Sor, Isaac Albéniz με φαινομενική καθαρότητα και μπόλικο κρυφό πάθος. Σκέφτηκε ότι είχε να πιάσει κιθάρα δέκα χρόνια. Κοιτάζοντας το δεξί του χέρι είδε ότι ακόμα κρατάει μακριά τα νύχια του και τα λιμάρει προσεχτικά, ανά πάσα στιγμή να μπορέσει να ξαναπαίξει εάν το θελήσει. Μετά από αυτή την σύγκρουση ιδεολογιών, μυθολογιών, επιρροών και καταστάσεων, πήρε τις αποφάσεις του συγκινημένος.
Ο τρόπος που “βοηθάμε” και είμαστε “αλληλέγγυοι” είναι πολύ σχετικός και σε μεγάλο βαθμό πολύ προσωπικός. Έχω νοιώσει και εγώ πολλές φορές ενοχικά κάνοντας μια ανάρτηση με θέμα το προσφυγικό στο Facebook, η οποία μόνο ακτιβισμός του καναπέ στην καλύτερη περίπτωση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί.
Έτσι, το ούτι πέταξε μαζί με τον Μ. με τις τουρκικές αερογραμμές ως αντικείμενο με την αναγραφή fragile. Απήλαυσε ιδιαίτερη προσοχή από τους ευγενικούς αεροσυνοδούς και τοποθετήθηκε σε ειδικό σημείο στο πίσω μέρος του αεροσκάφους, καθώς υπήρχε κίνδυνος να σπάσει στο ντουλαπάκι πάνω από τα καθίσματα σε πιθανή ατμοσφαιρική ανατάραξη. Το ούτι έφτασε σώο και αβλαβές μαζί με τον Μ. στο αεροδρόμιο του Tegel στο Βερολίνο, και τώρα περιμένει τον ιδιοκτήτη του στο σαλόνι του σπιτιού μου στο ήσυχο Schöneberg.
Λίγες μέρες αργότερα ο K. πέρασε με φουσκωτή βάρκα από τα παράλια της Τουρκίας στη Λέσβο. Ευτυχώς η μέρα ήταν ηλιόλουστη, τα μποφόρ λίγα και τα πλοία του ΝΑΤΟ για καλή τους τύχη άφαντα. Σήμερα, 14.03.16 άνοιξα το Facebook και είδα τρεις φωτογραφίες οι οποίες αναρτήθηκαν χθες το βράδυ από μία συνταξιδιώτισσα του K. Οι φωτογραφίες απεικονίζουν οχτώ χαμογελαστά πρόσωπα σε κάποια παραλία της Λέσβου, μεταξύ αυτών και ο K. Αργότερα μέσα στην ίδια μέρα αναρτήθηκε ένα βίντεο που δείχνει τον Κ. μαζί με μια παρέα να τραγουδούν το “Από ξένο τόπο” στα Ελληνικά και στα Αραβικά. Ο Κ. παίζει ένα τύμπανο.
Αυτή η εμπειρία που έκανε ξεκάθαρο κάτι πολύ σημαντικό: τη σημασία της εφευρετικότητα και της ευελιξίας σε καταστάσεις ανάγκης και κρίσης. Ο τρόπος που “βοηθάμε” και είμαστε “αλληλέγγυοι” είναι πολύ σχετικός και σε μεγάλο βαθμό πολύ προσωπικός. Έχω νοιώσει και εγώ πολλές φορές ενοχικά κάνοντας μια ανάρτηση με θέμα το προσφυγικό στο Facebook, η οποία μόνο ακτιβισμός του καναπέ στην καλύτερη περίπτωση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί.
Πήγα και εγώ στην Ειδομένη κάποιες φορές το καλοκαίρι μέσα στην φούρια μιας πολύ σημαντικής δουλειάς που έκανα τότε στη Θεσσαλονίκη, και οφείλω να ομολογήσω ότι δυσκολεύτηκα πολύ να συντονίσω το φόρτο εργασίας μου με τον εθελοντισμό. Θαυμάζω απεριόριστα τους ανθρώπους που είναι εκεί, μήνες τώρα, έχουν αφήσει δουλειές, παιδιά, οικογένειες, εντάσσοντας την εθελοντική τους εργασία στην καθημερινή τους ρουτίνα, κάτι που για εμένα στάθηκε αδύνατο.
Τον Κ. τον γνώρισα στην Κωνσταντινούπολη, όπου με είχε έβγαλε ο δρόμος λόγω της διδακτορικής μου έρευνας επάνω σε θέματα που σχετίζονται με την μετανάστευση, το δικαίωμα στην κινητικότητα, τον διεθνισμό και την τέχνη. Μέσω της ανθρωπολογικής μου έρευνας και ακούγοντας πολλές διαφορετικές ιστορίες, απέκτησα γνωριμίες και φιλίες με άτομα από πολλά μέρη του κόσμου. Με τον καιρό ξεκίνησα σιγά σιγά να αντιλαμβάνομαι και να κατανοώ τις οπτικές ανθρώπων που έχουν τελείως διαφορετικές προσλαμβάνουσες από εμένα.
Παίδευσα τη φαντασία μου να καλπάζει με τον δικό τους τρόπο και ναι βρίσκει λύσεις όχι με βάση τα δικά μου βιώματα ή την δική μου πολιτικοκοινωνική και πολιτισμική αντίληψη των πραγμάτων. Στο πλαίσιο μιας τέτοιας ιδέας γνωρίστηκαν ο Κ. με τον Μ. και νομίζω ότι οι τρεις μας μάθαμε πολλά ο ένας στον άλλο. Εύχομαι μόνο να πάνε όλα καλά για τον Κ. και το ούτι του θα είναι ασφαλές και θα τον περιμένει στο μικρό μου σαλόνι στο ήσυχο, μεσοαστικό Schöneberg στη γερμανική πρωτεύουσα.
Περσεφόνη Μύρτσου Βερολίνο, Μάρτης 2016