Με το μότο «Η τέχνη της δράσης – Κάλεσμα για δράση», το Actopolis, ένα εγχείρημα του Goethe-Institut και του ιδρύματος Urbane Künste Ruhr, φέρνει σε επαφή οκτώ πόλεις σε ένα διασυνοριακό εργαστήριο για τον καλλιτεχνικό ακτιβισμό και την πόλη του αύριο. Με αφορμή την έναρξη του αθηναϊκού προγράμματος του project Actopolis-Αθήνα, στο οποίο συμμετέχει ως μέλος της ομάδας της Προσωρινής Ακαδημίας Τεχνών ΠΑΤ, η Δέσποινα Ζευκιλή μας το συστήνει.
Μπορεί η τέχνη να παρέμβει στις κοινωνικές αλλαγές που συντελούνται στις σύγχρονες πόλεις μας; Ποια τα όρια αντίστοιχων καλλιτεχνικών εγχειρημάτων; Και, τι διάλογος μπορεί να αναπτυχθεί, σε αυτό το επίπεδο, ανάμεσα στην Αθήνα, τέσσερις ακόμη Βαλκανικές πόλεις (Βελιγράδι – Σαράγεβο - Ζάγκρεμπ – Βουκουρέστι), την Άγκυρα, το Μαρντίν στα τουρκικά σύνορα με τη Συρία, και το Όμπερχάουζεν, μια από τις πιο φτωχές Γερμανικές επαρχίες, όπου η τέχνη χρησιμοποιείται ως μοχλός ανάπτυξης; Αυτά ήταν μερικά από τα ερωτήματα που μας απασχολούσαν καθοδόν για το πρώτο workshop του προγράμματος Actopolis, το φθινόπωρο που μας πέρασε στο Όμπερχάουζεν.
Το άλλοτε κέντρο της βαριάς βιομηχανίας της Γερμανίας είναι σήμερα μια «προβληματική» περιοχή σε μετάβαση, όπου η τέχνη χρησιμοποιείται σε μεγάλο βαθμό ως όχημα κοινωνικής αλλαγής και ενσωμάτωσης. Κεντρικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία παίζει το πολιτιστικό ίδρυμα Urbane Künste Ruhr που δημιουργήθηκε στον απόηχο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης Ruhr και με επικεφαλής την αρχιτέκτονα και επιμελήτρια Katja Assmann πραγματοποιεί καλλιτεχνικές αστικές παρεμβάσεις και ερευνητικά προγράμματα.
Ταυτόχρονα με τις αντιρρήσεις περί εργαλειοποίησης του πολιτισμού που δημιουργεί η επαφή με την εκεί πραγματικότητα, από την άλλη έχει ενδιαφέρον πώς για την παραμικρή πτυχή της σύγχρονης όψης (και ιστορίας) της πόλης χτίζεται μια ολόκληρη αφήγηση εμπλέκοντας τους κατοίκους (σε μεγάλο βαθμό μετανάστες τρίτης γενιάς) και τους επισκέπτες. Χαρακτηριστικό δείγμα ένα πρώην εργοστάσιο που μετατρέπεται σταδιακά σε πάρκο γλυπτικής με τη συμβολή καλλιτεχνών και κατοίκων και περιλαμβάνει από συμμετοχικά έργα δημόσιας τέχνης γνωστών καλλιτεχνών μέχρι βιωματικές ξεναγήσεις από τους κατοίκους στις εργατικές κατοικίες και τους συλλογικούς κήπους.
Μπορεί αυτό που ξεκίνησε ως εξωτικοποίηση της κρίσης να αποτελέσει κινητήρια δύναμη και να αξιοποιηθεί παραγωγικά σε ζητήματα όπως η μετανάστευση, ο εθνικισμός και τα κοινωνικά κινήματα; Αυτό είναι το κεντρικό ερώτημα της σειράς των διαλέξεων με τίτλο «The Soft Power Lectures. Πού πάει η ενέργεια μετά από δω;».
Στον αντίποδα, τι είδους αφηγήσεις (μπορεί να) παράγει η Αθήνα - μια πόλη αντιπαράδειγμα σε σχέση με την κατάρρευση των θεσμών που καθόρισαν την Ευρώπη της πρόνοιας – και μια πόλη παράδειγμα καθώς είναι μια πόλη σε μετάβαση με πολύ, όπως συχνά διαπιστώνεται, δημιουργική ενέργεια.
Όπως σημειώνει η Ελπίδα Καραμπά, συνεπιμελήτρια του Actopolis – Αθήνα «Μπορεί κανείς να εκμεταλλευτεί την παραπάνω συγκυρία που συχνά περιγράφεται ως νέα κινητήρια δύναμη, και την εξωτικοποίηση της κρίσης για να παράξει ένα ωφέλιμο branding, να αξιοποιήσει το “μικρόβιο” της δημιουργικότητας και να απολαύσει τα οφέλη αυτής της “εφαρμοσμένης φαντασίας”, για την πόλη και τα υποκείμενα που ασχολούνται με αυτή, καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες, ανθρωπολόγους, κοινωνικούς επιστήμονες;
Με αυτές τις παραμέτρους διαρθρώνεται το Actopolis - Αθήνα με τίτλο «The Soft Power Lectures - Που πάει η ενέργεια μετά από δώ;» Πως μπορεί μια χώρα, μια πόλη, μια ακαδημία να εξασκήσει soft power (ήπια δύναμη) προκειμένου να ηγεμονεύσει τον λόγο γύρω από τον εαυτό της και όσα την περιβάλλουν. Διαλέξεις, ομιλίες, συζητήσεις, έργα, apparatuses και άλλα ποικίλα υλικά επιχειρούν να συλλέξουν και να οργανώσουν την αφήγηση που παράγεται γύρω από την εξωτική Αθήνα της κρίσης και της δημιουργίας, την Αθήνα που υποδέχεται χιλιάδες μετανάστες και θα φιλοξενήσει την επόμενη Documenta.»
Τι είναι το Actopolis;
Ένα έρημο παλιό εμπορικό στο παρηκμασμένο κέντρο της πόλης του Όμπερχάουζεν, το οποίο έχει αδειάσει λόγω του νέου mega mall στις παρυφές της, μεταμορφώθηκε για 3 μέρες σε ένα do-it-yourself εργαστηριακό χώρο, όπου εν μέσω συζητήσεων, παρουσιάσεων, διαδραστικών παιχνιδιών, lecture performances και συλλογικής κουζίνας, οι καλλιτεχνικές διευθύντριες του Actopolis Γερμανίδες επιμελήτριες Katja Assmann και Angelika Fitz έθεσαν τη θεματική του project στους συμμετέχοντες από τις διάφορες πόλεις.
Καλλιτέχνες, πολεοδόμοι, αρχιτέκτονες, επιστήμονες που ασχολούνται με τον αστικό χώρο και ακτιβιστές ανέπτυξαν τις σκέψεις τους και ανέλαβαν να απαντήσουν με διαφορετικούς (ίσως ακόμη και αλλησυγκρουόμενους τρόπους) μες στο 2016 στα ερωτήματα που θέτει το Actopolis επιστρέφοντας στις πόλεις τους. Το 2017 τα κατά τόπους αποτελέσματα θα συγκεντρωθούν σε μια έκθεση, η οποία θα περιοδεύσει σ’ όλες τις πόλεις που συμμετέχουν στο εγχείρημα. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να παρακολουθούν, αλλά και να σχολιάζουν τα
προγράμματα όλων των πόλεων στο www.actopolis.net
Actopolis – Αθήνα - «The Soft Power Lectures. Πού πάει η ενέργεια μετά από δω;»
Το πρόγραμμα Actopolis – Αθήνα - με τίτλο «The Soft Power Lectures. Πού πάει η ενέργεια μετά από δω;» επιμελούνται οι θεωρητικοί της τέχνης Ελπίδα Καραμπά και Γλυκερία Σταθοπούλου και η Προσωρινή Ακαδημία Τεχνών (ΠΑΤ). Η κινούμενη αυτή ακαδημία τεχνών, ένα καλλιτεχνικό πρόγραμμα πειραματικής εκπαίδευσης, «κατασκηνώνει» από τις 27/2 και ως τα τέλη Μαΐου σε νευραλγικά σημεία της Αθήνας, σε θεσμικούς και εξωθεσμικούς χώρους (από τη Σχολή Καλών Τεχνών και το Πάντειο ως ένα καφενείο στην Ομόνοια) και επιμελείται μια σειρά performative lectures που θα κορυφωθούν σε μια πολυφωνική παράσταση σε ένα γήπεδο μπάσκετ. Στο Actopolis – Αθήνα συμμετέχουν ακόμη οι Δέσποινα Ζευκιλή, Σοφία Ντώνα, Πάνος Σκλαβενίτης και Κωνσταντίνος Χατζηνικολάου.
«Η Αθήνα βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα» διαπιστώνουν οι δυο επιμελήτριες. «Η πρωτεύουσα της Ελλάδας βρίσκεται στο επίκεντρο τόσο του προσφυγικού ζητήματος
όσο και των οικονομικών προβλημάτων της Ευρώπης. Υπό το πρίσμα της κατάρρευσης των θεσμών, η πόλη είναι ένα αντιπαράδειγμα του ευρωπαϊκού κράτους πρόνοιας». Ταυτόχρονα, όπως λένε οι επιμελήτριες, η Αθήνα, γίνεται ένας εξωτικός χώρος όπου προβάλλονται οι δυναμικές προοπτικές της κρίσης. Βιώνει η Αθήνα αυτή τη στιγμή ένα Re-Branding ως πόλη δημιουργικών ενεργειών; Τί είδους δυνατότητες δράσης ανοίγονται για τους καλλιτέχνες, τους αρχιτέκτονες, τους ανθρωπολόγους ή τους κοινωνικούς επιστήμονες της πόλης;
Πώς μπορούν να επωφεληθούν οι ίδιοι αλλά και η πόλη από αυτές τις ενέργειες; Μπορεί αυτό που ξεκίνησε ως εξωτικοποίηση της κρίσης να αποτελέσει κινητήρια δύναμη και να αξιοποιηθεί παραγωγικά σε ζητήματα όπως η μετανάστευση, ο εθνικισμός και τα κοινωνικά κινήματα; Αυτό είναι το κεντρικό ερώτημα της σειράς των διαλέξεων με τίτλο «The Soft Power Lectures. Πού πάει η ενέργεια μετά από δω;».
Θα υπάρξει αναλυτική ενημέρωση για τα προσεχή γεγονότα, ενώ στο Ινστιτούτο Γκαίτε έχει ήδη στηθεί ένα «Actopolis corner» που θα ενημερώνει το κοινό.
«Αθήνα- Ομπερχάουζεν. Η ενέργεια δύο πόλεων.»
Η πρώτη διάλεξη «Αθήνα- Ομπερχάουζεν. Η ενέργεια δύο πόλεων.» που πραγματοποιείται το Σάββατο 27 Φεβρουαρίου, στις 7 μ.μ., στο State of Concept, ξεκινά με το ταξίδι της ΠΑΤ, στο Ομπερχάουζεν. Η ΠΑΤ επιχειρεί να σκεφτεί φωναχτά τους όρους που πραγματοποιείται ένα πρόγραμμα αστικής ρύθμισης σε έξι βαλκανικές πόλεις. Η ΠΑΤ προσκαλείται να ενεργοποιήσει την τέχνη σε σχέση με ζητήματα που αφορούν την πόλη, τους μετανάστες, την εργασία. Αξιοποιώντας μεταξύ άλλων τη διάλεξη ως εργαλείο, επιχειρεί να φέρει στο προσκήνιο τις αντιφάσεις, τις κρυφές ατζέντες, τον δικό της αμφιλεγόμενο ρόλο ως καλλιτεχνικό/εκπαιδευτικό πρόγραμμα, στις σύγχρονες μεθόδους εξευγενισμού και συμμόρφωσης των πόλεων και των υποκειμένων της.
Από που προκύπτει η υπόθεση πως η κρίση παράγει δημιουργικά υποκείμενα και “δημιουργικές πόλεις”; Πως κατασκευάζονται οι αφηγήσεις των σύγχρονων αστικών κέντρων ως “ενέργειες” που εξαργυρώνονται στην αγορά του συμβολικού κεφαλαίου και συμμορφώνονται στα ρυθμιστικά αστικά προγράμματα;
Θα παρουσιαστούν τα εξής έργα
The Poem begins with the unloving sun, Πάνος Σκλαβενίτης
Το πρότζεκτ "The poem begins with the unloving sun" είναι ένα έργο σε εξέλιξη που αποτελείται από μια σειρά διαφορετικών δράσεων (performances, lectures, workshops etc.). Ο ήλιος, η θάλασσα και το καλό κλίμα της χώρας είναι οι βασικότεροι συντελεστές στις κυρίαρχες αφηγήσεις εθνικής υπερηφάνειας. Πάντοτε με θετικό πρόσημο, απαντώνται παντού - σε κρατικά σποτ για την προώθηση του τουρισμού, διαφημίσεις πορτοκαλάδας, τηλεοπτικά σήριαλ, συζητήσεις στον δρόμο κτλ. Αυτές οι αφηγήσεις πολύ συχνά φλερτάρουν - αν δεν ταυτίζονται- με ένα εθνικιστικό και ρατσιστικό δημόσιο παραλήρημα που ακόμη και αν υπήρξε πριν δέκα ή δεκαπέντε χρόνια σίγουρα δεν ήταν σε καμία περίπτωση τόσο ηχηρό, απροκάλυπτο και νομιμοποιημένο. Το πρότζεκτ επιχειρεί να αναδείξει και να ανιχνεύσει τους τρόπους με τους οποίους όλα αυτά διαμορφώνουν από κοινού τη φυσιογνωμία της σημερινής Ελλάδας και της πρωτεύουσάς της.
Fire Walker 2, Κωνσταντίνος Χατζηνικολάου
1. Τι σημαίνει η εικόνα εκείνου του άντρα που κουβαλά ένα στρώμα στον ώμο του;
2. Τίποτα μάλλον.
3. Βαδίζει σ' ένα ελάχιστο κομμάτι της πόλης.
4. Έχουν περάσει δέκα χρόνια.
5. Ξαναβλέπω το φιλμ αμέτρητες φορές.
6. Αυτός ο άντρας συνεχίζει να κουβαλά το στρώμα του.
7. Τι συμβαίνει λοιπόν;
8. Μάλλον τίποτα.
Apparatus: Αναστασία Δούκα, Queen Makita_ηλεκτρικά εργαλεία, 2004 - (ημικυκλικό παγκάκι)
Ομαδικό λυόμενο κάθισμα πάνω σε έξι πανομοιότυπες φέτες με κοινό ιστίο. Αντί να κάθεσαι θα μπορούσες να τρέξεις, να φύγεις, να σηκωθείς, να εξηγήσεις αντί να εξηγηθείς.
State of Concept, Τούσα Μπότσαρη 19, Αθήνα, Τηλ. 21 3031 8576
Η διάλεξη θα γίνει στα ελληνικά και η είσοδος ελεύθερη.
