20 χρόνια "Χαμένοι στη Μετάφραση"

Οι ευκαιρίες να βλέπουμε ξανά ή και για πρώτη φορά στη μεγάλη οθόνη ταινίες με ανεξίτηλο αποτύπωμα στην ποπ κουλτούρα δεν έρχονται συχνά. Έτσι, η προσεχής προβολή του διάσημου ρομαντικού δράματος "Χαμένοι στη Μετάφραση" είκοσι χρόνια μετά την πρεμιέρα του στο θερινό σινεμά Άνεσις (30/8, 20.15), είναι από μόνη της ένα σινεφιλικό must. Με αφορμή το προσεχές event, λοιπόν, αποφασίσαμε να θυμηθούμε ξανά την ταινία που έκανε ευρέως γνωστή ως σκηνοθέτρια τη Σοφία Κόπολα, ενώ μας έδωσε δύο αξέχαστες ερμηνείες από τους πρωταγωνιστές Σκάρλετ Γιόχανσον και Μπιλ Μάρεϊ. Προτού, όμως, περάσουμε στο σχολιασμό, οφείλουμε να σημειώσουμε πως η προβολή των "Χαμένων στη Μετάφραση" γίνεται στο πλαίσιο της συνεργασίας του κινηματογράφου Δαναού με την αγαπημένη σοσιαλμιντιακή σελίδα "Ο Χρήστος δεν μένει πια εδώ", παρουσιάζοντας από κοινού ένα μηνιαίο κύκλο προβολών που διαρκεί έως το Δεκέμβριο γύρω από τη θεματική "αυτό που το λένε αγάπη". Διαβάστε περισσότερα σχετικά εδώ.

Ο Ρομπ Χάρις (Μάρεϊ) είναι ένας μάλλον ξεπεσμένος ηθοποιός, σίγουρα στο λυκόφως της καριέρας του, ο οποίος ταξιδεύει στο Τόκυο για το γύρισμα ενός διαφημιστικού. Η Σάρλοτ (Γιόχανσον), έχει ακόμα νωπή στο μυαλό την αποφοίτησή της από το πανεπιστήμιο και ακόμα πιο φρέσκια τη μέρα του γάμου με τον επαγγελματία φωτογράφο σύζυγό της (Τζιοβάνι Ριμπίζι), τον οποίο και έχει ακολουθήσει στην ιαπωνική πρωτεύουσα για τις ανάγκες της δουλειάς του. Τι κοινό μπορεί να έχουν οι δυο τους, εκτός του ότι μένουν στο ίδιο ξενοδοχείο; Τη μελαγχολία για μια εποχή που οι ζωές τους είχαν νόημα. Ο Μάρεϊ βγάζοντας από μέσα του μια ανεπιτήδευτη παραίτηση με ολίγη από Όρσον Γουέλς στα τελευταία του και με τη Γιόχανσον να ισορροπεί ανάμεσα στο γήινο και το αερικό, οι δυο τους δημιουργούν μια ενέργεια χαμηλότονου ηλεκτρισμού που σπεύδει βραδέως προτού αρπάξει πλήρως.

Η αβίαστη χημεία των ηθοποιών αποτελεί το βασικό καύσιμο της ταινίας, την ώρα που η Κόπολα παίρνει το χρόνο να ψυχογραφήσει τους χαρακτήρες, εμβαθύνοντας ουσιαστικά στις έννοιες της αποξένωσης και του απωθημένου. Αμφότεροι, παρότι η μία στην ανατολή και ο άλλος στη δύση της ζωής του, βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε ένα επίμονο αίσθημα ανολοκλήρωτου, διανύοντας διεκπεραιωτικά τις μέρες τους. Η μοναξιά τους εντείνεται από το περιβάλλον που τους περικλείει: το Τόκυο, μια αχανής όσο και επιβλητική μητρόπολη, μια άγνωστη σε εκείνους κουλτούρα και άνθρωποι που δε γυρνούν να τους κοιτάξουν δεύτερη φορά. Εδώ υπεισέρχεται ένας ακόμα παράγοντας έλλειψης, αυτός της επικοινωνίας. Ούτε ο Ρομπ ούτε η Σάρλοτ είναι ικανοποιημένοι από τις σχέσεις τους, στις οποίες η πίεση των υποχρεώσεων ρουτίνας έρχεται να μασκάρει την αδιαφορία που έχει σκεπάσει την έλξη μεταξύ των συντρόφων τους, χωρίς ωστόσο να λαμβάνει κάποιος διορθωτική δράση. Για αυτό, με βάση τα παραπάνω, ο τίτλος της ταινίας είναι άψογος. Οι δύο πρωταγωνιστές καταλαβαίνουν τα πάντα, αλλά δε βγάζουν κανένα νόημα.

Έτσι, η στιγμή της τυχαίας γνωριμίας τους επιδρά επουλωτικά στο μέσα τους. Η Κόπολα μετατρέπει την επαφή τους σε μια ωδή για τις αρετές της απρόσμενης όσο και φευγαλέας οικειότητας, όπως μονάχα δύο άγνωστοι μπορούν να μοιραστούν. Μια τέχνη που μάλλον τείνουμε να ξεχάσουμε σήμερα, αλλά ο κινηματογράφος τότε φρόντιζε να αποθεώνει (προφανές παράδειγμα το "Πριν το Ξημέρωμα"). Από εκείνο το σημείο και έπειτα στην ταινία η αφήγηση αποκτά πραγματικά το χαρακτήρα της, διότι σταδιακά αποδεικνύεται πως μεταξύ τους απουσιάζει η υπόσχεση της ερωτικής ολοκλήρωσης. Είπαμε, πυρηνικό συστατικό του σεναρίου είναι πρωτίστως το απωθημένο, για αυτό και το φαινομενικά αταίριαστο ζευγάρι δεν τολμά να ξεπεράσει τα όρια. Η πιο στενή σωματική επαφή τους συμβαίνει μόλις με τα ακροδάχτυλα, όταν ο Ρομπ αγγίζει το πόδι της Σάρλοτ. Υπό αυτήν την έννοια, το "Χαμένοι στη Μετάφραση" μπορεί να μην έχει τη διάχυτη σεξουαλική ένταση της παρομοίως βραδυφλεγούς (και αψεγάδιαστης) "Ερωτικής Επιθυμίας", ωστόσο κερδίζει το στοίχημα ακριβώς επειδή επενδύει στην ειλικρινή τρυφερότητα των ηρώων. Είναι αξιοσημείωτο πως η ερωτική πράξη δεν υπάρχει στο φιλμ ούτε σαν υπαινιγμός, κάτι που προστατεύει την αγνότητα της σχέσης τους, ενώ παράλληλα αυξάνει τη δύναμη των συναισθημάτων που αναβλύζουν από την οθόνη.

Εδώ, βέβαια, μπορεί να μπει ένας αστερίσκος αναφορικά με την περιβόητη τελευταία σκηνή, όπου κιόλας το ανολοκλήρωτο περνά στη μεριά των θεατών οι οποίοι στερούνται το άκουσμα της αποχαιρετιστήριας ατάκας. Στην κατακλείδα της, η Κόπολα προσθέτει μία ακόμα διάσταση στη σχέση των χαρακτήρων της – ακολουθεί spoiler. Το απαλό φιλί που μοιράζονται ο Ρομπ και ο Χάρις μπορεί να διαβαστεί εξίσου ως μια ύστατη κίνηση οικειότητας αλλά και ως συμβολικό σουβενίρ ερωτικών πράξεων που δεν ευοδώθηκαν. Η δεύτερη εκδοχή αποκτά περαιτέρω βάση εάν συνδυαστεί  με το "Just Like Honey" των Jesus and Mary Chain που ακούγεται καθώς πέφτουν οι τίτλοι τέλους, το οποίο έχει σαφείς σεξουαλικές μεταφορές στους στίχους του. Σε κάθε περίπτωση, η παραπάνω αμφισημία μοιάζει να είναι αποτέλεσμα περισσότερο της αναποφασιστικότητας της Κόπολα, παρά μια υπολογισμένη σκηνοθετική κατεύθυνση. Εξάλλου, το έχει σχεδόν ομολογήσει η ίδια σε σχόλιό της στο Vanity Fair: "Είμαι αρκετά βέβαιη πως (η συγκεκριμένη σκηνή) γυρίστηκε την τελευταία μέρα της παραγωγής. Ήμασταν εξουθενωμένοι, έτσι πιστεύω ότι βοήθησε πως ήταν όντως η στιγμή που θα έλεγαν αντίο. Δεν είχα την πρόθεση το φινάλε να είναι κάτι φοβερό. Απλώς ψιθύρισε κάτι μεταξύ τους. Είναι μια κίνηση που έχει τις ρίζες τις στις ιταλικές ταινίες, όταν οι ηθοποιοί ψέλιζαν ατάκες που αντικαθιστούσαν αργότερα στην ηχογράφηση των διαλόγων. Αλλά εν τέλει αποφασίσαμε να το αφήσουμε ως είχε".

Είναι, όμως, όλα ρόδινα στον πλανήτη Κόπολα; Όχι ακριβώς. Αφενός, ειδομένη σήμερα η ταινία προξενεί μια αμηχανία γύρω από τη σεξουαλικοποιημένη απεικόνιση της Γιόχανσον, κυρίως γιατί μοιάζει αταίριαστη στο καθαυτό κινηματογραφικό υλικό. Ενδεικτικό είναι το πρώτο πλάνο του φιλμ, το οποίο αποτελείται από ένα μεσαίο κάδρο της ημίγυμνης και με πλάτη στην κάμερα Γιόχανσον το οποίο δεν οδηγεί πουθενά. Αντίστοιχα… άβολη μπορεί να θεωρηθεί η διακριτική ρομαντικοποίηση της διαφορας ηλικίας των κεντρικών ηρώων. Η Σάρλοτ είναι γύρω στα 20 και ο Ρομπ κάπου στα 50, αριθμοί που δε βρίσκονται μακριά από τις πραγματικές ηλικίες των ηθοποιών κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων – ο Μάρεϊ ήταν 53 και η Γιόχανσον 19. Πρόκειται για παράγοντες που έχουν προβληματίσει εκ των υστέρων και την ίδια την Κόπολα: "Είδα ξανά μετά από χρόνια την ταινία μαζί με τις κόρες μου, πλαίσιο στο οποίο άλλαξε ο τρόπος που την είχα υπόψη. Θέλω να πω, ποιο είναι το νόημα στο πλάνο με τη Σκάρλετ σε εσώρουχα; Και ο χαρακτήρας του Μπιλ είναι τόσο μεγαλύτερος από εκείνη" έχει δηλώσει σχετικά. Αφετέρου, μιας και αναφέρονται οι κινηματογραφικές αδυναμίες, να προστεθεί επιγραμματικά και η επιφανειακή απεικόνιση των Ιαπώνων, η οποία περιορίζεται σε σπαστά αγγλικά, κιμονό και καραόκε. Όχι πολύ ξηγημένο εκ μέρους της Σοφία…

Το επιστέγασμα, πάντως, είναι πως η ταινία καταφέρνει αδιόρατα να συγκινήσει διότι δεν αποστρέφει ποτέ την προσοχή της από εκείνο που την απασχολεί αληθινά. Δηλαδή, την ανάδειξη της ανυπέρβλητης αξίας που έχει η συνειδητή συνύπαρξης του Ενός και του Άλλου.