Η καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου μιλά στο «α» για τη φετινή, ειδικών συνθηκών διοργάνωση, τον αρχικό σχεδιασμό που ανατράπηκε, την περίοδο του lockdown, τα καλλιτεχνικά εφόδια που κληρονόμησε από την οικογένειά της και την καλώς εννοούμενη καλλιτεχνική συνωμοσία που θα στηθεί το καλοκαίρι στα αρχαία θέατρα της χώρας.
Γιατί νιώσατε την ανάγκη να προσθέσετε, εκτός από τη λέξη «υποσύνολο», και το αγγλικό «fragment» στον υπότιτλο του φετινού φεστιβάλ;
Μας απασχόλησε πολύ είναι η αλήθεια, γιατί δεν υπήρχε μια απόδοση στην αγγλική γλώσσα, η οποία να μας ικανοποιεί. Όλες έμοιαζαν αυστηρά μαθηματικές ή κάπως λογιστικές. Αρχίσαμε να σκεφτόμαστε μια πιο ποιητική, αφαιρετική απόδοση της λέξης «Υποσύνολο». Έτσι οδηγηθήκαμε στον διπλό τίτλο «Υποσύνολο – Fragment». Θέλαμε να φτιάξουμε ένα σύνολο νοήματος που να κυκλώνεται και από την ελληνική και από την αγγλική λέξη, γι’ αυτό υπάρχει κι αυτό το σημείο στίξης ανάμεσά τους. Δεν πρόκειται για μετάφραση, αλλά για μια συμπληρωματική έννοια… Το ένα δείχνει την αποσπασματικότητα, ένα θραύσμα το οποίο περιμένει να συμπληρωθεί, είναι κάτι που παραπέμπει στο μέλλον. Το υποσύνολο, από την άλλη, έχει να κάνει με το παρόν, αφού αυτά που καταφέραμε να διασώσουμε είναι κομμάτι ενός ευρύτερου συνόλου, το οποίο είχε αναγγελθεί, είχε σχεδιαστεί, η συγκυρία όμως δεν μας άφησε να το υλοποιήσουμε. Πάντως μιλάμε για ένα υποσύνολο που έχει τη δική του αξία και αυτονομία.
Έτσι όπως ήρθαν τα πράγματα, βέβαια, το μεγαλύτερο κομμάτι του φεστιβάλ που διασώθηκε είναι το μουσικό...
Ακολουθήσαμε τις οδηγίες της πολιτείας για την ασφάλεια όλων, προκειμένου να προσαρμοστούμε στην εντελώς πρωτόγνωρη κατάσταση στην οποία βρεθήκαμε. Χρησιμοποιήσαμε μόνο τους ανοιχτούς μας χώρους και διασώσαμε συνεργασίες που είχανε ήδη ανακοινωθεί. Δεν επιδιώξαμε να σχεδιάσουμε ένα νέο πρόγραμμα. Θα ήταν άκομψο απέναντι στους συνεργάτες μας. Στο Ηρώδειο είχαμε σχεδιάσει πολλές μουσικές μετακλήσεις, μια μεγάλη γκάμα συναυλιών, όπερας και μία μεγάλη διεθνή συμπαραγωγή χορού με την όπερα της Αμβέρσας από τον μετρ Αλέν Πλατέλ. Δυστυχώς, μετά την απαγόρευση χρήσης της Πειραιώς 260 και τις δυσκολίες στις διεθνείς μετακινήσεις, αλλά και με την περιορισμένη χωρητικότητα στα θέατρά μας που δυσκόλεψε τους ιδιώτες παραγωγούς, καταφέραμε να διασώσουμε ελάχιστα πράγματα. Όσα αναβλήθηκαν, θα τα δείτε του χρόνου, μαζί με άλλα πολλά! Είχαμε αποφασίσει ότι φέτος στη Μικρή Επίδαυρο θα δοθεί έμφαση στη μουσική. Ήταν καθαρά θέμα τύχης. Αν είχαν έρθει διαφορετικά τα πράγματα, τότε πιθανότατα θα είχαν διασωθεί πέντε θεατρικές παραστάσεις ή πέντε περφόρμανς ή παραστάσεις σύγχρονου χορού στο συγκεκριμένο θέατρο.
Έχετε πάντως μια αρκετά έντονη σχέση με τη μουσική, παρότι είστε ως επί το πλείστον μια θεατρική σκηνοθέτις…
Έχω μια πολύ βαθιά σχέση με τη μουσική που ξεκινά από πολύ νωρίς. Από μικρό παιδί έχω μελετήσει διάφορα μουσικά όργανα, δεν έγινα βέβαια δεξιοτέχνης σε κανένα από αυτά και μετανιώνω τώρα για την έλλειψη επιμονής μου στη μελέτη. Παρ’ όλα αυτά, η επαφή μου με το πιάνο από έξι ετών, αργότερα με τις ντραμς, με το τραγούδι και την κλασική κιθάρα, αλλά και το γεγονός ότι κατάγομαι από μια μουσικοθεατρική οικογένεια και μεγάλωσα σε ένα σπίτι με πολλά μουσικά ερεθίσματα και εξαιρετικές μουσικοθεατρικές εμπειρίες, με έχουν καθορίσει. Η μουσική έχει επηρεάσει βαθιά και τον τρόπο με τον οποίο σκηνοθετώ θέατρο ή που δουλεύω με τους ηθοποιούς. Την αγαπώ τη μουσική και τους μουσικούς, όπως επίσης αγαπώ να σκηνοθετώ όπερα.
«Έχω αγωνία να δω πώς θα πάει το φεστιβάλ φέτος, να παρακολουθήσω από κοντά την ανταπόκριση του κόσμου σ’ αυτήν τη νέα συνθήκη. Να νιώσω τον παλμό των καλλιτεχνών μας. Θα είναι κάτι ξεχωριστό».
Ποιες πιστεύετε ότι είναι οι καινοτομίες του φεστιβαλικού προγράμματος;
Μιλήσαμε τον Μάρτιο γι’ αυτά που οραματιζόμαστε, αλλά βασίζονταν σ’ ένα άλλο πρόγραμμα. Και νομίζω ότι είναι λίγο ανεπίκαιρο να μιλήσω για άξονες τους οποίους θα αναπτύξουμε του χρόνου. Θα σας μιλήσουμε για το σκεπτικό μας σε λίγους μήνες, όταν με τους συνεργάτες μου ανακοινώσουμε το διευρυμένο πρόγραμμα πάνω στο οποίο εργαζόμαστε για το 2021.
Αναγκαστήκαμε την περίοδο της καραντίνας να δούμε αρκετό θέατρο στην οθόνη. Και κάπως έτσι ξεκίνησε μια πολύ μεγάλη κουβέντα σε σχέση με την ψηφιακή τέχνη και το μέλλον του θεάτρου…
Το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου παρουσίασε επιλεκτικά μόνον τέσσερις παραστάσεις από το αρχείο του μέσα στο lockdown. Καθεμία διέθετε μία ξεχωριστή σημασία και πληρούσε τις τεχνικές προδιαγραφές για τη δημόσια αναμετάδοσή της. Συνειδητά αποφύγαμε να φορτώσουμε το κοινό με πολλή πληροφορία. Θελήσαμε να δώσουμε την ευκαιρία να απολαύσει ο κόσμος σπάνιες παραστάσεις σε καλή κινηματογράφηση. Αξίζει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι στο πλούσιο αρχείο μας υπάρχουν βιντεοσκοπήσεις που γυρίστηκαν για καθαρά αρχειακούς λόγους – για να ανατρέξει ο ιστορικός του μέλλοντος ή κάποιος καλλιτέχνης που ενδιαφέρεται να μελετήσει το έργο ή την παράσταση. Ήταν λίγες οι βιντεοσκοπήσεις που προφέρονταν για δημόσια προβολή. Και απ’ ό,τι είδα αυτό δεν αφορούσε μόνον το υλικό του φεστιβάλ, αλλά την συντριπτική πλειονότητα των παραστάσεων που κυκλοφόρησαν στο ίντερνετ την περίοδο της καραντίνας. Πρόσφατα μιλούσα με το διευθυντή της Σάουμπίνε Τόμας Όστερμαγερ και μου είπε ότι ήταν τυχερός γιατί πολλές από τις παλιότερες παραστάσεις του θιάσου, της δεκαετίας 1970, είχαν γυριστεί ειδικά για να προβληθούν στην τηλεόραση. Γι’ αυτό και είχε άλλο ενδιαφέρον η παρακολούθησή τους σήμερα. Μιλώντας για τα ελληνικά δεδομένα, οι περισσότερες απόπειρες δεν είχαν τέτοια φροντίδα από πίσω. Τέτοια εγχειρήματα πρέπει να τα αντιμετωπίσεις σαν ένα είδος τηλεοπτικής παράστασης, να βρούμε έναν νέο όρο –cinetheatre ή κάτι τέτοιο–, με έναν κινηματογραφικό σκηνοθέτη που θα δουλέψει μαζί με τον θεατρικό και τους ηθοποιούς ειδικά γι’ αυτήν τη βερσιόν. Ερευνούμε ήδη μια τέτοια κατεύθυνση σε κάποιες συνεργασίες μας.
Ούτε στο χειρότερο μου εχθρό δεν θα ευχόμουν να κάνει την παρθενική του διοργάνωση ως καλλιτεχνικός διευθυντής φεστιβάλ εν καιρώ πανδημίας. Αναγκαστήκατε να γίνετε πιο δημιουργική σε αυτήν τη συνθήκη;
Η πανδημία μάς βρήκε απροετοίμαστους σε παγκόσμιο επίπεδο. Τεράστιοι οργανισμοί έχουν ανακοινώσει ότι μέχρι τον Δεκέμβριο δεν θα ανοίξουν τις πόρτες τους. Είναι μια κατάσταση που έφερε πολύ μεγάλη αναταραχή. Προσωπικά ένιωσα ότι βρισκόμουν μέσα σε τρικυμία και καταιγίδα μαζί! Παίζει ένα ρόλο και το γεγονός ότι τα δεδομένα αλλάζουν καθημερινά. Για παράδειγμα, πριν από λίγες ημέρες ανακοινώθηκε ότι οι εκδηλώσεις μπορούν να ξεκινήσουν από 1η Ιουλίου, εμείς όμως ξεκινήσαμε από 7 Μαΐου να σχεδιάζουμε ένα πρόγραμμα που θα σήκωνε αυλαία αναγκαστικά στις 15 Ιουλίου. Δεν γίνεται τώρα, τελευταία στιγμή, να τροποποιήσουμε τον προγραμματισμό μας, διότι οι καλλιτέχνες χρειάζονται χρόνο για πρόβες και, επιπλέον, μιλάμε για αρχαία μνημεία, που χρειάζονται μεγάλη προετοιμασία για να υποδεχτούν το κοινό. Εργαζόμαστε πάνω σε έναν πολύπλοκο σχεδιασμό χωρίς προηγούμενο με αυστηρά υγειονομικά πρωτόκολλα που εφαρμόζονται για πρώτη φορά, ώστε να είναι όλοι ασφαλείς.
Έμαθα ότι αριθμήσατε το πάνω διάζωμα της Επιδαύρου για πρώτη φορά στην ιστορία του θεσμού…
Όχι μόνο της Επιδαύρου, αλλά και του Ηρωδείου, και του μικρού θεάτρου της Επιδαύρου! Μέχρι πέρυσι ο κόσμος πήγαινε από πολύ νωρίς στην Επίδαυρο, για να προλάβει τις κεντρικές, καλές θέσεις στο άνω διάζωμα. Αυτό δεν μπορεί να γίνει τώρα για λόγους ασφαλείας. Οι θέσεις θα είναι ονομαστικές για όλα το θέατρα και θα δημιουργηθούν ζώνες και στο άνω διάζωμα, με ξεχωριστές τιμές εισιτήριων για καθεμία από αυτές. Αυτό γίνεται για λόγους ιχνηλάτησης σε περίπτωση κρούσματος, αλλά και για να μπορούμε να διατηρήσουμε την απόσταση του ενάμισι μέτρου ανάμεσα στους θεατές, που μας έχει δοθεί ως οδηγία από τις αρμόδιες αρχές.
Αλήθεια, τι περιμένετε από τη φετινή διοργάνωση;
Έχω αγωνία να δω πώς θα πάει, να παρακολουθήσω από κοντά την ανταπόκριση του κόσμου σ’ αυτήν τη νέα συνθήκη. Να νιώσω τον παλμό των καλλιτεχνών μας. Θα είναι κάτι ξεχωριστό. Όταν σε ένα τέτοιο μνημείο έχει πολύ λίγο κόσμο, όχι επειδή ο κόσμος δεν θέλει να έρθει, αλλά επειδή υπάρχει μια τέτοια οδηγία για την προστασία όλων από έναν κίνδυνο, νομίζω ότι αυτό θα χρωματίσει με έναν επιπλέον συμβολισμό και μια άλλην ατμόσφαιρα τις φετινές μας εκδηλώσεις, οι οποίες είναι από τις ελάχιστες που θα γίνουν σε τέτοια κλίμακα παγκοσμίως. Οπότε έχω μεγάλη αγωνία και λαχτάρα. Αφήνω πίσω μου όλη αυτή την τεράστια δυσκολία, το άγχος και τις μεγάλες ανατροπές, και προσπαθώ να σκεφτώ το τώρα και το μετά, τα ωραία πράγματα που έρχονται φέτος το καλοκαίρι…
Μιας και μιλάμε για κοινό, ποια μέτρα θα ακολουθήσετε για την προσέλευση του κοινού σε Ηρώδειο και Επίδαυρο; Πόσες θέσεις θα χρησιμοποιηθούν σε κάθε θέατρο;
Μέχρι τώρα ισχύει το ενάμισι μέτρο και στους όρθιους και στους καθήμενους. Δεν έχει αλλάξει αυτό, παρότι μπορεί να έχουν χαλαρώσει τα πράγματα σε κάποιους άλλους τομείς, όπως στις πτήσεις. Όλος ο σχεδιασμός έγινε πάνω στην οδηγία αυτή, κάτι που οδήγησε σε χωρητικότητες περίπου 23% στα θέατρά μας. Είναι προφανές ότι δεν μας αρκεί ένα τέτοιο ποσοστό, αλλά δεν είναι δική μας η απόφαση. Φυσικά, θα δίνεται η δυνατότητα να αγοράσει κανείς εισιτήρια για παρέες ή οικογένειες των δύο, τριών και τεσσάρων ατόμων που επιθυμούν να καθίσουν πλάι πλάι.
Είναι μικρό το ποσοστό, αλλά ακούγεται σαν μια απόλυτα ασφαλής εμπειρία…
Πράγματι, εργαζόμαστε με ομάδα εξειδικευμένων επαγγελματιών για να διασφαλίσουμε ότι η φετινή έξοδος στο φεστιβάλ θα είναι απολύτως προστατευμένη.
«Μετά την απαγόρευση χρήσης της Πειραιώς 260 και τις δυσκολίες στις διεθνείς μετακινήσεις, αλλά και με την περιορισμένη χωρητικότητα στα θέατρά μας που δυσκόλεψε τους ιδιώτες παραγωγούς, καταφέραμε να διασώσουμε ελάχιστα πράγματα. Όσα αναβλήθηκαν, θα τα δείτε του χρόνου, μαζί με άλλα πολλά!»
Πώς ζήσατε την περίοδο της καραντίνας; Βέβαια η δική σας περίπτωση ήταν ιδιαίτερη, καθώς βιώσατε την αγωνία για το αν θα γίνει ή όχι το φεστιβάλ…
Δυστυχώς δεν έζησα αυτή την περίοδο όπως θα ήθελα. Αν ήμουν πιο ελεύθερη και ήμουν μόνο καλλιτέχνης και όχι καλλιτεχνική διευθύντρια, νομίζω ότι θα την είχα απολαύσει, έχοντας πάντα κατά νου, φυσικά, το σκοτεινό κομμάτι της περιόδου αυτής και τον δραματικό αριθμό των θυμάτων. Ζήλευα τους καλλιτέχνες φίλους που μου έλεγαν πόσα βιβλία διάβασαν, πόσες ταινίες είδαν, πόσο ηρέμησαν και ήρθαν σε επαφή με τη φύση. Πρόλαβα και εγώ να διαβάσω περισσότερο απ’ ό,τι συνήθως, αλλά όχι με πολύ κέφι ομολογώ.
Σκηνοθετικά είστε συχνά απρόβλεπτη στις επιλογές σας. Δεν φοβάστε; Νιώθετε τόσο σίγουρη για τον εαυτό σας;
Δεν πρόκειται περί σιγουριάς. Επιλέγω ένα έργο διότι έχω εντοπίσει κάτι που θα ήθελα να «φωτίσω» με την προσωπική μου ματιά. Άλλες φορές με ενδιαφέρει να αναδείξω λιγότερο γνωστά κείμενα όπως ο «Ρήσος» ή οι «Ψευδαισθήσεις» του Βιριπάγεφ, για παράδειγμα. Άλλες, να προσεγγίσω σπουδαία έργα υπό νέα οπτική, όπως η «Άλκηστη» του Ευριπίδη, μια δουλειά για την οποία έχω δώσει διαλέξεις και σε πανεπιστήμια της Αμερικής (NYU, Harvard).
Τι σχεδιάζετε για τις καλοκαιρινές διακοπές σας; Θα καταφέρετε να φύγετε έστω και για κάποιες μέρες;
Πρέπει να πάω, αλλιώς δεν θ’ αντέξω. Δεν έχω ένα συγκεκριμένο μέρος που πηγαίνω κάθε χρονιά. Μου αρέσει να αλλάζω παραστάσεις.
Είσαστε επιρρεπής στον παρορμητισμό;
Είμαι. Αυτοί που δεν με γνωρίζουν καλά, δεν το πιστεύουν. Αλλά οι κοντινοί μου άνθρωποι ξέρουν ότι είμαι.
Όταν αγχώνεστε χάνετε το χιούμορ σας; Μπορεί, για παράδειγμα, το χιούμορ να βοηθήσει και στη διοίκηση ενός μεγάλου πολιτιστικού οργανισμού σαν το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου;
Δεν χάνω ποτέ το χιούμορ μου. Και ναι, αυτό βοηθάει πολύ και στη διοίκηση. Γενικά, σε όλους τους τομείς, δεν θα τα κατάφερνα χωρίς το χιούμορ. Θα ήμουν ένας άλλος άνθρωπος. Συχνά άνθρωποι που βρίσκονται σε διευθυντικές θέσεις αλλάζουν τη συμπεριφορά τους και γίνονται κάποιοι άλλοι. Εγώ δεν είμαι έτσι. Το χιούμορ και ο αυτοσαρκασμός με έχουν βοηθήσει και σε δύσκολες προσωπικές στιγμές. Είναι σαν να υπάρχει μια λειτουργία του εγκεφάλου που βρίσκεται μονίμως εκεί και ενεργοποιείται όποτε χρειαστεί.
Όποια συνέντευξή σας έχω διαβάσει υπάρχουν πάντοτε ερωτήσεις σχετικά με την οικογένειά σας και την κληρονομιά που σας έχει αφήσει. Σας έχει κουράσει να σας ρωτάνε για το συγκεκριμένο ζήτημα και την ιστορία που το συνοδεύει;
Η πνευματική κληρονομιά μου, οι καταβολές μου, είναι πασίγνωστες, τι άλλο να με ρωτήσουν; Έχω βαθιά μέσα μου την ιστορία μας, δεν είναι μόνο οι απώλειες που με έχουν διαμορφώσει. Μου αρέσει να μιλώ μέσα από το έργο μου.
Μέσα σε αυτό το κομμάτι της κληρονομίας ήταν το ανέβασμα του «Άμλετ» στον εμβληματικό χώρο του Αμφι-Θεάτρου, το οποίο διακόπηκε άγαρμπα. Θα το ξανανεβάσετε και φέτος το χειμώνα;
Αυτός είναι ο στόχος, να το ξανανεβάσουμε τον Οκτώβριο, αν η συνθήκη το επιτρέψει. Εύχομαι να τα καταφέρουμε, γιατί μοχθήσαμε πολύ γι’ αυτή την παραγωγή και αξίζει να τη δουν όλοι όσοι ήθελαν και δεν πρόλαβαν το χειμώνα. Βέβαια, δεν ξέρω με ποια χωρητικότητα θα ανοίξουν τα θέατρα τον Οκτώβριο, αλλά πιστεύω ότι δεν θα είναι στο 100%.
Μήπως μειώνοντας τη χωρητικότητα ενός χώρου αυξάνεις την ενέργεια του;
Για να πούμε την αλήθεια, δεν υπάρχει πιο όμορφη αίσθηση από ένα γεμάτο, παλλόμενο θέατρο. Και για τον ερμηνευτή και για το σκηνοθέτη που κρυφοκοιτάζει από το ηλεκτρολογείο, όπως κάνω εγώ. Εδώ έχουμε να κάνουμε, όμως, με μια ειδική εκδοχή σε μια εξαιρετική –με την έννοια της εξαίρεσης– συνθήκη και νομίζω ότι θα έχουμε όλοι την αίσθηση ότι παίρνουμε μέρος σε μια «καλλιτεχνική συνωμοσία». Η φετινή εκδοχή των ζωντανών παραστάσεων θα έχει συλλεκτική αξία και θα πραγματοποιηθεί σε μια ιστορική στιγμή για την ανθρωπότητα. Νομίζω ότι η ατμόσφαιρα στα θέατρα θα είναι ηλεκτρισμένη με έναν εντελώς μοναδικό τρόπο.
Το make up της φωτογράφισης επιμελήθηκε η Ρούλα Λιανού.
