Η έκθεση "4ensic Drawings" στην Kalfayan προτείνει έναν διάλογο ανάμεσα σε δύο εμβληματικές φυσιογνωμίες της νεοελληνικής τέχνης—το Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη και τον Αλέξη Ακριθάκη—και δύο σύγχρονες φωνές: την Καρολίνα Κρασούλη και τον Κωνσταντίνο Μουχταρίδη. Η έκθεση εγκαινιάζεται την Πέμπτη 6 Νοεμβρίου, στις 7 μ.μ.
Το σημείο αφετηρίας είναι απλό, σχεδόν αυτονόητο: όλοι τους χτίζουν τις εικόνες τους μέσα από μικρές, επαναλαμβανόμενες κινήσεις. Από εκεί και πέρα όμως, το προφανές μετασχηματίζεται σε πυκνό πεδίο συσχετισμών. Η επανάληψη γίνεται ρυθμός, ο ρυθμός συγκροτεί μια γλώσσα, και η γλώσσα αυτή ανοίγει ένα σύμπαν, που είναι βαθιά προσωπικό αλλά και μοιρασμένο με τον θεατή. Η έκθεση δεν επιδιώκει μια γραμμική ιστορία επιρροών· αντιθέτως, δημιουργεί τη συνθήκη για να τεθούν ερωτήματα: τι ενώνει δημιουργούς διαφορετικών γενεών; πώς συνομιλούν μεταξύ τους οι τεχνικές, οι στάσεις, οι χρόνοι; τι μαθαίνουμε σήμερα από μια εκθεσιακή συνάντηση, όπου η λεπτομέρεια γίνεται τελετουργία, το μοτίβο καταγραφή και το ίχνος επιφάνεια; Οι συγγένειες εδώ δεν είναι μόνο μορφολογικές. Είναι μεθοδολογικές, και θα έλεγε κανείς, οντολογικές: αφορούν την ίδια την εμπειρία της συγκέντρωσης, της προσήλωσης, της επαναλαμβανόμενης πράξης που σμιλεύει εικόνες, μνήμες και διαθέσεις.
Η συμβολή του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη (1908–1993) είναι καίρια για να κατανοήσουμε αυτή τη διάσταση. Συγγραφέας και ζωγράφος—ή "παιζωγράφος", όπως αυτοχαρακτηριζόταν—ο Πεντζίκης συνθέτει ένα ιδίωμα όπου η παράδοση (αρχαία, βυζαντινή, δημοτική) συναντά τη νεωτερικότητα χωρίς να την αντιγράφει. Στα έργα του σε χαρτόνι, με σινική μελάνη, τέμπερα και κραγιόνια, κυριαρχεί η μικρή, κοφτή πινελιά σε αλλεπάλληλα στρώματα. Αποφεύγοντας την περιγραφική γραμμή, υιοθετεί μια τεχνική συγγενή με τον πουαντιγισμό: η εικόνα αναδύεται από πλήθος κουκίδων βασικών χρωμάτων. Για τον απλό θεατή είναι αναρίθμητες· για τον Πεντζίκη όμως κάθε κουκκίδα είναι μετρημένη, λογαριασμένη, σαν κόμπος προσευχής. Ο ίδιος μετρούσε τις πινελιές με μια ευλάβεια που παραπέμπει στο κομποσκοίνι: ο χρόνος της εκτέλεσης γίνεται χρόνος πνευματικός. "Η ζωγραφική μου δεν έχει θέμα και δεν ανταποκρίνεται σε τίποτα άμεσο", σημείωνε· "είναι η ταύτιση σ’ έναν ίδιο χρόνο των τομέων της μνήμης… Η ζωγραφική μου έχει μια υπερβατική διάσταση που οι ρίζες της βρίσκονται στη βαθιά πίστη". Τοπία, εκκλησίες, άγιοι, κρυπτικές σημειώσεις και σχόλια διαμορφώνουν ένα μυστικό πεδίο όπου η ύλη—οι κουκίδες, οι στρώσεις, οι μετρήσεις—γίνεται διάβα προς το άρρητο. Εδώ η επανάληψη δεν ισοδυναμεί με μηχανικότητα· είναι ένας τρόπος να κατοικήσεις τη μνήμη.
Στον αντίποδα και ταυτόχρονα σε ιδιάζουσα συνάφεια, ο Αλέξης Ακριθάκης (1939–1994) καλλιεργεί από νωρίς τη δική του γραφή πάνω στο χαρτί. Σχέδια, προσχέδια, μακέτες, σημειώσεις: μια ανεξάντλητη παραγωγή όπου η γραμμή, ασπρόμαυρη κυρίως, υπαγορεύει τον ρυθμό. Ο φίλος του Κώστας Ταχτσής θα πρωτογράψει για το "τσίκι-τσίκι", όρο που αποδίδει τον ήχο της πένας και την επίμονη, σχολαστική επανάληψη μοτίβων που "παραγεμίζει" τη λευκή επιφάνεια. Τα σχέδια αυτά, που εκτείνονται περίπου από τα μέσα της δεκαετίας του ’60 έως τα μέσα του ’70, έχουν τη δική τους λογική: οι μορφές αναπαράγονται επ’ άπειρον και όμως κάθε λύση διαφέρει. Δεν είναι τυχαία η δήλωση του καλλιτέχνη: "Βρίσκομαι στο λαβύρινθο του ίδιου σχεδίου που χιλιάδες φορές εκφράστηκε διαφορετικά κι είναι ακόμη το ίδιο". Η λαβυρινθώδης αυτή διαδικασία αντανακλά μια στάση ζωής: ο Ακριθάκης αρνείται τη συμβατικότητα και μετατρέπει σε τέχνη τον ίδιο τον βίο. Στην έκθεση παρουσιάζονται αντιπροσωπευτικά έργα της περιόδου, όπως ένα του 1968—χρονιά που λαμβάνει την υποτροφία DAAD (Γερμανική Υπηρεσία Ακαδημαϊκών Ανταλλαγών) και μετακομίζει από την Αθήνα στο Βερολίνο—καθώς και ένα του 1971, με χαρακτηριστικές δαιδαλώδεις διαδρομές μελανιού. Είναι έργα που απαιτούν παρατήρηση από κοντά: όσο πλησιάζεις, τόσο η επιφάνεια μεταβάλλεται σε πεδίο παλμών, ένα γράφημα που δεν εξαντλείται στο πρώτο βλέμμα.
Η Καρολίνα Κρασούλη (γεν. 1984) παρουσιάζει νέα έργα με χρωματιστό μολύβι σε χαρτί. Η διαδικασία της ξεκινά σε μικρά σημειωματάρια, όπου σχεδιάζει τα μοτίβα. Έπειτα, τα μεταφέρει σε μεγαλύτερη κλίμακα, ακολουθώντας τον κάνναβο ως οδηγό. Μέσα στο πλέγμα τα μοτίβα εμφανίζονται σταδιακά σαν αποκάλυψη — από τη σημείωση περνούν στην εικόνα. Κάθε έργο τιτλοφορείται με την ημερομηνία που σχεδιάστηκε το μοτίβο· μια απλή χειρονομία, που όμως τοποθετεί το έργο στον άξονα του χρόνου και συγκροτεί ένα οπτικό ημερολόγιο διαθέσεων. Η καλλιτέχνις εργάζεται ενστικτωδώς, μα με συνέπεια: μια επαναληπτική, κοπιαστική διαδικασία που τη φέρνει σε κατάσταση διαλογισμού. Οι ίδιες κινήσεις επανέρχονται ρυθμικά, ενώ τα χρώματα και οι σχηματικές αποφάσεις διαφοροποιούν το αποτέλεσμα. Δεν είναι άσχετο ότι οι σπουδές της στην ψυχολογία διαπερνούν τη μεθοδολογία της: ακολουθεί ένα αυστηρό πρωτόκολλο, σχεδόν σαν να εκτελεί ερευνητικό πείραμα. Τα έργα της λειτουργούν διπλά· από απόσταση διαβάζονται ως ενιαία, αφαιρετικά "μπλοκ"· από κοντά αποκαλύπτεται η μολυβιά, η ατέλεια που τα κάνει ανθρώπινα. Στην επιφάνειά τους αποτυπώνεται χειροπιαστά ο χρόνος: οι ώρες της εργασίας μετατρέπονται σε υλικό απτό.
Ο Κωνσταντίνος Μουχταρίδης (γεν. 1996) προσεγγίζει το τοπίο με αφαιρετική ευαισθησία και σχολαστικότητα, σαν να επιχειρεί να "κρατήσει" την αναπνοή του φωτός. Στα νέα του έργα, που αντλούν αφορμή από στιγμιότυπα της εξοχής—συχνά από τη Σίφνο—η αυγοτέμπερα απλώνεται με ένα πολύ μικρό πινέλο πάνω σε ξύλινη επιφάνεια προετοιμασμένη με γκέσο. Η κάθε πινελιά είναι μια μονάδα ανάσας: λεπτά, διαδοχικά ίχνη που δεν επαναλαμβάνονται ποτέ ακριβώς. Η σύνθεση δεν προϋπάρχει ως σχέδιο· αποφασίζεται στη διάρκεια της διαδικασίας, με αφετηρία την παλέτα. Ο καλλιτέχνης δοκιμάζει αποχρώσεις, εξετάζει τις σχέσεις τους και χτίζει διαβαθμίσεις θερμοκρασίας και φωτεινότητας. Η τέμπερα στεγνώνει γρήγορα και επιβάλλει ρυθμό εργασίας· κι όμως εδώ υπάρχει μια χορογραφία: στις πιο γραμμικές λύσεις, οι "ανάσες" τοποθετούνται η μία δίπλα στην άλλη, ενώ σε πιο οργανικές εκδοχές αφήνει χώρο σε μεγαλύτερες κινήσεις. Ένα ακόμη κρίσιμο στοιχείο: η ζωγραφική δεν κατακτά όλη την επιφάνεια. Ο Μουχταρίδης θέτει όρια, σταματά συνειδητά μια διαδικασία που θα μπορούσε να συνεχιστεί επ’ άπειρον και την πλαισιώνει. Η γεωμετρία δεν είναι άκαμπτη· η στοίχιση δεν είναι τέλεια· η χειροποίητη φύση παραμένει ορατή και συγκινητική. Σε έργα όπως οι "Αλκυονίδες Μέρες" και η "Σκιά της Ιτιάς" (και τα δύο του 2025), μπορεί κανείς να ανιχνεύσει το ρυθμό του βλέμματος: ανεπαίσθητες μετατοπίσεις που αλλάζουν την ατμόσφαιρα της ημέρας.
Η έκθεση προτείνει μια "διαγώνια" ματιά στα έργα των τεσσάρων—όχι για να υποδείξει άμεσες συγγένειες, αλλά για να προσφέρει μια συνθήκη μελέτης. Οι δημιουργοί έρχονται από διαφορετικές οδούς: άλλος με την πειθαρχία της προσευχής, άλλος με την ορμή της γραφής που σαρώνει το χαρτί, άλλος με την αυστηρότητα της τεκμηρίωσης ενός ημερολογίου, άλλος με την ευαισθησία του χρώματος. Κι όμως, συγκλίνουν στην ουσία της δουλειάς τους: τη σχέση με τον χρόνο, την αμφισημία της επανάληψης (ως εργαλείο ελευθερίας και ως δοκιμασία πειθαρχίας), την εμπειρία της εγγύτητας και της απόστασης. Δεν συνδέονται μόνο μεταξύ τους· ανήκουν επίσης σε μια ευρύτερη παράδοση που εκτείνεται στον χρόνο και υπερβαίνει το τοπικό συμφραζόμενο. Στις σημειώσεις τους και τις συνομιλίες γύρω από τα έργα εμφανίζονται ονόματα όπως ο Georges Seurat και ο Paul Klee, αλλά και οι Agnes Martin, Ellsworth Kelly, Sol LeWitt, Keith Haring—μια ετερογενής αλλά γόνιμη χαρτογράφηση όπου το μοτίβο, η γραμμή, η μονάδαστοιχείο και η επαναληπτική δομή αποκτούν πρωταγωνιστικό ρόλο. Δεν πρόκειται για κατάλογο επιρροών· μάλλον για ένα πεδίο αναφορών που φωτίζει διαφορετικές εκδοχές της ίδιας εμμονής: πώς οι μικρές πράξεις χτίζουν μεγάλες εικόνες.
Είναι σημαντικό να μην εγκλωβίσουμε αυτές τις σχέσεις σε ένα στενό εικονογραφικό πλαίσιο. Η συγγένεια ανάμεσά τους αφορά έναν τρόπο να είναι κανείς παρών στη δουλειά: να επιλέγει την αργή διάρκεια αντί του εντυπωσιασμού, να επενδύει στην υλικότητα του μέσου—στην κουκίδα, στη μολυβιά, στην ανάσα της τέμπερας, στο ίχνος της πένας—και να αφήνει τον χρόνο να εγγραφεί στην επιφάνεια. Από αυτή την άποψη, τα έργα λειτουργούν σαν δυναμικά πεδία που ενεργοποιούνται από το βλέμμα. Η έκθεση μας καλεί να εναλλάσσουμε αποστάσεις: να πλησιάζουμε για να διαβάσουμε τις αποφάσεις, τις αποκλίσεις, τις "αστοχίες" που κάνουν τη διαφορά· και να απομακρυνόμαστε για να δούμε τον συνολικό ρυθμό, την αρχιτεκτονική του συνόλου. Σε αυτό το παιχνίδι κοντά–μακριά, η επιφάνεια διαρκώς αλλάζει. Άλλο πράγμα να αντικρίζεις ένα ενιαίο, ψυχρό πλέγμα από δύο μέτρα, κι άλλο να παρατηρείς από λίγα εκατοστά το ίχνος του χεριού, τη συγκέντρωση, την κούραση, τον κόπο που μετατρέπεται σε εικόνα.
Τελικά, πού καταλήγουμε; Ότι η έκθεση δεν προσφέρει μια εύκολη απάντηση για το (ελληνικό) σήμερα, ούτε επιζητεί να γεφυρώσει με το ζόρι τις γενιές. Προτείνει, αντιθέτως, ένα είδος εργαστηρίου θέασης: ένα περιβάλλον όπου ο θεατής μπορεί να σκεφτεί τη ζωγραφική και το σχέδιο ως πρακτικές που οργανώνουν τον χρόνο και τη μνήμη με υλικούς όρους. Εδώ η λεπτομέρεια δεν είναι υποσημείωση· είναι νόημα. Η επανάληψη δεν είναι φόρμουλα· είναι στάση. Η τεχνική δεν είναι μόνο μέσο· είναι ηθική του βλέμματος. Κι αν κάτι ενώνει τους τέσσερις, είναι ακριβώς αυτή η επιμονή στο μικρό που, όταν ιδωθεί σωστά, αποκαλύπτει το μεγάλο. Το κάλεσμα, λοιπόν, προς τον επισκέπτη είναι απλό: να αφιερώσει χρόνο. Να πλησιάσει και να απομακρυνθεί. Να αφήσει τις εικόνες να δουλέψουν μέσα του με τον ρυθμό που γεννήθηκαν—αργά, επαναληπτικά, ευλαβικά. Μέσα σε αυτή την κίνηση, οι σχέσεις δεν θα φανούν ως γραμμές επιρροής αλλά ως ζωντανές συγκλίσεις: στιγμές όπου η κουκκίδα, η γραμμή, το μοτίβο και η ανάσα γίνονται σημεία συνάντησης. Και τότε, ίσως, η έκθεση να μιλήσει για κάτι ευρύτερο: για τον τρόπο που η τέχνη, κόντρα στην ταχύτητα του έξω κόσμου, εξακολουθεί να στηρίζεται στην ταπεινή πράξη του χεριού—στην ελάχιστη χειρονομία που οικοδομεί το σύνολο, στο ατομικό που γίνεται κοινό.
Info: Kalfayan | έως 10/1/2026 | Ώρες λειτουργίας: Δευτ. 11 π.μ. – 3 μ.μ., Τρ.-Παρ. 11 π.μ. – 7 μ.μ., Σαβ. 11 π.μ. – 3 μ.μ. | Είσοδος ελεύθερη
Λεζάντα φωτογραφίας εξωφύλλου: Καρολίνα Κρασούλη, "01/10/2023", 2023, ξυλομπογιές και γραφίτης σε χαρτί, 77 x 57 εκ. Ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνιδος και των Kalfayan Galleries
Δείτε όλες τις εκθέσεις της πόλης στον οδηγό τεχνών του athinorama.gr
Διαβάστε Επίσης
