Το 2022 ο κόσμος της τέχνης αναστατώθηκε όταν ο οίκος Sotheby’s στη Νέα Υόρκη πούλησε δύο τραπέζια του σχεδιαστή και αρχιτέκτονα Jean Prouvé κατασκευασμένα από Granipoli, δηλαδή μείγμα τσιμέντου και αμιάντου, ενός ινώδους ορυκτού που είναι γνωστό ότι προκαλεί μεσοθηλίωμα, αμιάντωση και καρκίνο του πνεύμονα.
Το πρώτο άνηκε στη συλλογή του συλλέκτη έργων τέχνης Peter Brant και του μοντέλου Stephanie Seymour και πωλήθηκε τον Δεκέμβριο του ‘22 για 988.000 δολάρια. Το δεύτερο πωλήθηκε λίγο αργότερα, στη δημοπρασία "Important Design” του οίκου, έναντι 1,6 εκατομμυρίων δολαρίων. Το ποσό ήταν τόσο μεγάλο που το τραπέζι έγινε το έβδομο υψηλότερο αποτέλεσμα δημοπρασίας όλων των εποχών για τον Γάλλο σχεδιαστή.
Τα τραπέζια αυτά αποτελούν μέρος ενός συνόλου 30 τραπεζιών που ο Prouvé κατασκεύασε το 1939 για την καντίνα τού La Pierre Attelée, μιας παραθαλάσσιας θερινής κατασκήνωσης στο Saint-Brevin l’Océan της Γαλλίας. Ο αμίαντος εκείνη την εποχή θεωρούνταν απόλυτα ασφαλής, καθώς δεν ήταν γνωστές οι θανατηφόρες επιπτώσεις του στον ανθρώπινο οργανισμό. Αυτό όμως που πραγματικά σόκαρε τον κόσμο της τέχνης και όχι μόνο, είναι πώς γίνεται να αγνοούσε ο οίκος ότι τα τραπέζια είναι κατασκευασμένα από αυτό το υλικό και πώς δεν έλαβε κατάλληλα μέτρα.
Δεν είναι η πρώτη φορά που ένα έργο τέχνης απειλεί την υγεία, ακόμα και τη ζωή του δημιουργού του ή κάποιου άλλου. Ιδού άλλες 9 περιπτώσεις:
ADAM (2018 – ) – Gillian Genser
H Καναδή καλλιτέχνις Gillian Genser, για 15 χρόνια, κατά τη διάρκεια των οποίων δούλευε πάνω στο γλυπτό της "Adam”, υπέφερε από ανεξήγητα συμπτώματα. Ξυπνούσε σχεδόν ανίκανη να κινηθεί, είχε δυσκολίες στην ομιλία ενώ έχασε και την ακοή της από το ένα αυτί. Οι γιατροί δεν μπορούσαν να δώσουν εξήγηση στα συμπτώματά της, συνεπώς υπεβλήθη σε εξειδικευμένες εξετάσεις μέχρι που ένα τεστ αίματος, έδειξε δηλητηρίαση από βαρέα μέταλλα. Η Genser συνειδητοποίησε ότι ο "Adam” τη σκότωνε αργά και σταθερά.
Η γλύπτρια χρησιμοποιούσε όστρακα και κελύφη από μύδια για να δημιουργήσει το γλυπτό, πάνω στο οποίο δούλευε μέχρι και 12 ώρες τη μέρα, αλλά δεν μπορούσε να φανταστεί πως τα όστρακα μπορούν να συσσωρεύσουν τοξίνες, όπως ο μόλυβδος και το αρσενικό, καθώς προηγουμένως βρίσκονταν σε μολυσμένα νερά. Έτσι όταν η Genser εισέπνεε τη σκόνη του κελύφους ή άγγιζε τα υπολείμματα, ορισμένα από αυτά τα μέταλλα περνούσαν στο σώμα της. Η καλλιτέχνης ζει και δημιουργεί μέχρι και σήμερα, ωστόσο υποφέρει από διάφορα προβλήματα υγείας.
THE UMBRELLAS (1984-1991) – Jeanne-Claude & Christo
Το 1995, το παντρεμένο ζευγάρι καλλιτεχνών Christo και Jeanne-Claude ήταν γνωστό για τις site specific εγκαταστάσεις τους. Για το έργο τους The Umbrellas (1984-1991), το ζευγάρι έστησε ταυτόχρονα κίτρινες ομπρέλες στην Καλιφόρνια και μπλε ομπρέλες στην Ιαπωνία. Ο προϋπολογισμός παραγωγής ύψους 26 εκατομμυρίων δολαρίων ήταν εξ ολοκλήρου αυτοχρηματοδοτούμενος, καθώς αρνήθηκαν να δεχτούν χορηγίες, καλύπτοντας τα έξοδα από την πώληση προπαρασκευαστικών σχεδίων των έργων τους.
Δυστυχώς, στις 26 Οκτωβρίου 1991, μία από τις κίτρινες ομπρέλες στην Καλιφόρνια ανατράπηκε από ισχυρούς ανέμους. Η ατσάλινη βάση της έπεσε πάνω σε μια επισκέπτρια, σκοτώνοντας την. Το ζευγάρι διέταξε να κλείσει αμέσως η έκθεση. Ένας εργάτης έπαθε επίσης ηλεκτροπληξία ενώ αφαιρούσε μία από τις 1.340 μπλε ομπρέλες στην Ιαπωνία.
DREAMSCAPE V (2006) – Maurice Agis
Το έργο του καλλιτέχνη Maurice Agis, το οποίο εκτέθηκε στη γερμανική πόλη Travemunde ξαφνικά απογειώθηκε από το έδαφος, τραυματίζοντας πέντε άτομα. Όμως αυτό δεν ήταν το μόνο περιστατικό με έργο του εν λόγω καλλιτέχνη που προκαλεί τρόμο. Στις 22 Ιουλίου 2006, ο Agis, γνωστός για τα διαδραστικά έργα μεγάλης κλίμακας, εγκατέστησε το Dreamspace V (2006) στο Riverside Park της Νέας Υόρκης.
Την επόμενη ημέρα, το έργο του Agis απογειώθηκε και πάλι από το έδαφος, πετώντας εννέα μέτρα στον αέρα πριν προσγειωθεί σκοτώνοντας δύο ανθρώπους και τραυματίζοντας άλλους δεκατρείς. Το Dreamscape V κατασχέθηκε από την τοπική αστυνομία, η οποία ξεκίνησε έρευνα για βανδαλισμό όταν συνειδητοποίησε ότι το έργο είχε κοπεί με μαχαίρια δύο εβδομάδες πριν, αλλά τελικά ο Agis (74 ετών τότε) κατηγορήθηκε για ανθρωποκτονία από αμέλεια το 2009. Κρίθηκε αθώος, ενώ του επιβλήθηκε πρόστιμο 2.500 δολαρίων. Πέθανε μήνες αργότερα.
SCULPTURE NO. 3 (1971) – Richard Serra
Ο καλλιτέχνης Richard Serra είναι γνωστός για τα μινιμαλιστικά γλυπτά του από λαμαρίνα. Το Sculpture No. 3 εγκαταστάθηκε στο Walker Art Center στη Μινεάπολη το 1975 και αποτελούνταν από τετράγωνες χαλύβδινες πλάκες 8 ποδιών που ζύγιζαν 5.000 κιλά η καθεμία. Κατά τη διάρκεια της κατασκευής, ένα από τα στηρίγματα που συγκρατούσαν τις πλάκες έσπασε, με αποτέλεσμα οι λαμαρίνες να πέσουν πάνω στον εργολάβο Raymond Johnson, ο οποίος σκοτώθηκε. Η χήρα του Johnson μήνυσε τόσο τον Serra όσο και την εταιρεία διαχείρισης έργων τέχνης, αλλά και οι δύο κρίθηκαν αθώοι. Αντ’ αυτού, έλαβε διακανονισμό 500.000 δολαρίων από τους κατασκευαστές χάλυβα, μόλις διαπιστώθηκε ότι η εταιρεία είχε κάνει προχειροδουλειά στην κατασκευή του στηρίγματος που έσπασε. Το 1988, ένα άλλο έργο του Richard Serra, το Reading Cones, έπεσε πάνω σε δύο εργάτες που το αποσυναρμολογούσαν, συνθλίβοντας το πόδι του ενός και σπάζοντας δύο από τις εννέα δοκούς στήριξης του κτιρίου, αναγκάζοντας σε άμεση εκκένωση.
BLUE MUSTANG (2008) – Luis Jiménez
Το έργο Blue Mustang βρίσκεται στο Διεθνές Αεροδρόμιο του Ντένβερ, είναι 32 πόδια ψηλό, έχει κόκκινα μάτια που λάμπουν και είναι επίσης γνωστό ως Blucifer, ίσως επειδή σκότωσε τον δημιουργό του, Luiz Jiménez. Ο Jimenéz βρισκόταν στο στούντιο του και δούλευε πάνω στο έργο -ένα γλυπτό από χυτό fiberglass που απεικονίζει ένα μπλε άλογο mustang στα δύο πόδια – όταν το κεφάλι έπεσε πάνω του. Μεταθανάτια, το έργο ολοκληρώθηκε υπό την επίβλεψη του προσωπικού του, της οικογένειάς του και των επαγγελματιών ζωγράφων αγωνιστικών αυτοκινήτων Camillo Nuñez και Richard LaVato. Δυστυχώς, σχεδόν αμέσως μόλις το άλογο αποκαλύφθηκε, πολλοί κάτοικοι του Ντένβερ άρχισαν να υποβάλλουν αίτηση για την απομάκρυνσή του. Κάποιοι θεώρησαν τον ρόλο του αλόγου στον θάνατο του Jiménez ως απόδειξη ότι το άγαλμα ήταν καταραμένο – οι περισσότεροι όμως φαίνεται ότι πίστευαν ότι το έργο ήταν απλά άσχημο.
BODYSPACEMOTIONTHINGS (1971) – Richard Morris
Το 1971, η γκαλερί Tate στο Λονδίνο παρουσίασε την πρώτη διαδραστική εμπειρία τέχνης, το Bodyspacemotionthings του καλλιτέχνη Richard Morris. Η έκθεση έμοιαζε με κάτι μεταξύ ενός καταστήματος IKEA και μιας μινιμαλιστικής παιδικής χαράς: οι επισκέπτες μπορούσαν να σταθούν σε κάτι που έμοιαζε με τεράστια πινέζα, να κυλιστούν σε κορμούς, να κουνηθούν σε σχοινιά και σε γιγαντιαίες λευκές μπάλες. Προς μεγάλη ικανοποίηση της Tate, η έκθεση είχε μεγάλη επιτυχία, καθώς προσέλκυσε 2.500 άτομα μέσα στις πρώτες τέσσερις ημέρες. Μέχρι που, όπως είπε ένας φύλακας, οι επισκέπτες "τρελάθηκαν”. Ο κόσμος ήθελε τόσο πολύ να ‘παίξει’ με τα έργα της έκθεσης που τα Bodyspacemotionthings προκάλεσαν μια σειρά από μικροτραυματισμούς – κυρίως μώλωπες. Μετά από μόλις τέσσερις ημέρες χρήσης, τα έργα είχα ήδη καταστραφεί σε μεγάλο βαθμό και η Tate αναγκάστηκε να κλείσει την έκθεση. Την επανάφερε ωστόσο ξανά το 2009 με νεότερα και ασφαλέστερα υλικά, όμως και οι νέες εγκαταστάσεις προκάλεσαν τραυματισμούς όπως εγκαύματα από σχοινί, κοψίματα και χτυπήματα στο κεφάλι.
KUI HUA ZI (SUNFLOWER SEEDS) (2010-2011) – Ai Weiwei
Δυόμισι χρόνια πριν από την επίσημη παρουσίαση του έργου Kui Hua Zi (Σπόροι ηλίανθου), ο Κινέζος εννοιολογικός καλλιτέχνης Ai Weiwei προσέλαβε μια ομάδα εργατών στην Jingdezhen – μια πόλη γνωστή ως "πρωτεύουσα της πορσελάνης” της Κίνας, για να κατασκευάσει τους 100 εκατομμύρια πορσελάνινους σπόρους ηλίανθου. Τελικά κάλυψαν το δάπεδο της αίθουσας Turbine Hall της Tate, έκτασης 3.000 τετραγωνικών μέτρων. Κάθε σπόρος κατασκευάστηκε με μια διαδικασία 30 βημάτων, η οποία περιελάβανε ζωγραφική στο χέρι και ψήσιμο στους 1.300 βαθμούς. Ενώ αρχικά επιτρεπόταν στους επισκέπτες να περπατήσουν πάνω στους ηλιόσπορους, η Tate αναγκάστηκε γρήγορα να περιφράξει το έκθεμα όταν συνειδητοποίησε ότι η εγκατάσταση στην πραγματικότητα εξέπεμπε σκόνη που ήταν επιβλαβής για τους πνεύμονες των θεατών.
BIG BAMBU (2010) – Doug & Mike Stearns
Κανείς δεν τραυματίστηκε από το Big Bambu (2010), την εγκατάσταση στην οροφή του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης, αλλά αυτό ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι οι επισκέπτες μπορούσαν να σκαρφαλώσουν σε αυτό μόνο αφού υπέγραφαν μία φόρμα συναίνεσης που απάλλασσε το Μουσείο από κάθε κίνδυνο μήνυσης. Το έργο, που δημιουργήθηκε από τα δίδυμα αδέρφια Mike και Doug Starn, ήταν μια γιγαντιαία κατασκευή από μπαμπού, την πρόοδο της οποίας οι επισκέπτες μπορούσαν να παρακολουθήσουν από την άνοιξη, το καλοκαίρι και μέχρι το φθινόπωρο.
BLACK SQUARE (2006-) – Taryn Simon
Το 2006, η καλλιτέχνης Taryn Simon άρχισε να συλλέγει αντικείμενα και έγγραφα και να τα τοποθετεί σε ένα μαύρο πεδίο (που έχει ακριβώς τις ίδιες διαστάσεις με το ομώνυμο έργο του Kazimir Malevich του 1915). Τα περισσότερα από αυτά φαίνονται αρκετά ακίνδυνα: Η Simon φωτογραφίζει έναν παπαγάλο, ένα ανοιχτό βιβλίο και μια κινηματογραφική μηχανή, μεταξύ άλλων, σε μαύρο φόντο και μετά τα αποθηκεύει στο πλαίσιο.
Στις 21 Μαΐου 2015 παρόλα αυτά, η Simon τοποθέτησε πυρηνικά απόβλητα σε ένα χαλύβδινο δοχείο από σκυρόδεμα, μέσα σε ένα θάλαμο συγκράτησης που περιβάλλεται από χώμα πλούσιο σε άργιλο, στο εργοστάσιο διαχείρισης πυρηνικών αποβλήτων Radon στο Sergiev Posad, της Μόσχας. Θα παραμείνουν στην εγκατάσταση μέχρι οι ραδιενεργές ιδιότητές τους να μειωθούν σε επίπεδα που θεωρούνται ασφαλή για την ανθρώπινη έκθεση. Μέσα στο μαύρο τετράγωνο είναι χυτή μια κυλινδρική χαλύβδινη κάψουλα με δύο στρώσεις, η οποία κρατάει ένα γράμμα στο μέλλον γραμμένο από την ίδια.
Ακολούθησε το Αθηνόραμα στο Facebook και το Instagram.
