Ντουμπάι, Άμπου Ντάμπι, Σάρζα, Ντόχα με τα μάτια ενός συγγενή ξένου

Ο εικαστικός και συνιδρυτής του artist run space 3 137 Κοσμάς Νικολάου επιστρέφει στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα με αφορμή τη Sharjah Biennial που έχει φέτος και ελληνικές συμμετοχές, επεκτείνοντας τη διαδρομή του και στο Κατάρ, και μας παρασύρει σε ένα πολυαισθητηριακό ταξίδι γεμάτο τέχνη, σκόνη, μυστικά και ερωτηματικά. 

 

Στο Dubai η αλλαγή είναι ο κανόνας

"Πόσο έχει αλλάξει το Dubai" επαναλάμβαναν ξανά και ξανά  συνεργάτες και φίλοι στον Αραβικό Κόλπο που συνάντησα επιστρέφοντας εκεί στις αρχές Φεβρουαρίου με αφορμή τα εγκαίνια της Sharjah Biennial. Δεν μπορούσα να καταλάβω γιατί θεωρούσαν τόσο ορατή την αλλαγή. Στο μυαλό μου το Dubai είναι διαρκώς σε τεράστια και ριζική αλλαγή. Η αλλαγή είναι ο κανόνας του. 

 

Βρέθηκα στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα για πρώτη φορα το 2018 για να συμμετέχω στο residency του Alserkal Arts Foundation. Το πρόγραμμα του οργανισμού και η υποστήριξη από την ελληνικής καταγωγής  τότε διευθύντριά του προγράμματος Aquamarina Adonopoulou έκαναν την εμπειρία ξεχωριστή. Αυτά που θεωρώ πολύτιμα από την τότε εμπειρία μου δεν έχουν αλλάξει καθόλου. Οι νοτιοασιατικές κοινότητες και οι γειτονιές τους, το κανάλι και οι αγορές γύρω από αυτό, τα πολύχρωμα ινδικά σούπερ μάρκετ, τα μαγαζιά με τους χυμούς που είναι σημεία συνάντησης, η ανεμελιά που έχουν οι άνθρωποι όταν βρίσκονται στην παραλία, οι συζητήσεις ανάμεσα σε διανοούμενους που δεν κατάγονται από την Ευρώπη και το πόσο πραγματικά διεθνής, κοσμοπολίτικη, μη αποικιοκρατική ειναι η ματιά τους. Το discourse σχετικα με την πόλη, την πολεοδομία και το βιβλίο "Temporary Cities: Resisting Transcience in Arabia” του Yasser Elsheshtawy που παραμένει αναφορα για μένα από τότε.

 

Στο Dubai μένουν κυρίως expats, σε ποσοστο 88.5%, οι οποίοι δεν έχουν δικαίωμα ψήφου σε τίποτα, το πολίτευμα είναι ομοσπονδιακό, συμμετέχουν 7 απόλυτες μοναρχίες και υπάρχει ένα συμβουλευτικό σώμα 40 ατόμων που τα 20 εκλέγονται από τους πολίτες της χώρας, δηλαδή το 11.5% του πληθυσμού. Μέχρι πρόσφατα όσοι  είχαν γεννηθεί εκεί από ξένους εργαζόμενους γονείς δεν μπορούσαν να μείνουν στην χώρα μετά τη συνταξιοδότησή τους. Η άδεια παραμονής συνδεόταν απόλυτα με την εργασία. Αν η εργασία σταματούσε έπρεπε να φύγεις. Αυτό άλλαξε πρόσφατα και η χώρα απέκτησε επίσημα συνταξιούχους, ενώ το υπουργείο ευτυχίας σε συνεργασία με το υπουργείο μέλλοντος εκπονούν ερευνες και προγραμματα για τη ζωή μετά την εργασία για πρώτη φορά.

 

Το Dubai είναι σαν ένα ταξίδι στο μέλλον και το βαθύ ασυνείδητο ταυτόχρονα. Στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα η ανθρωπότητα κάνει botox στη γη.

Επιστρέφοντας λοιπόν στον τόπο εντόπισα κι εγώ μια αλλαγή. Για πρώτη φορά μου προκαλούσε έντονη δυσφορία και αγωνία. Ο τόπος ήταν συχνά ανυπόφορος. Συνηθίζω να λέω ότι το Dubai είναι σαν ένα ταξίδι στο μέλλον και το βαθύ ασυνείδητο ταυτόχρονα. Κατανάλωση, κλιματισμός, εναλλακτικές μορφές δημόσιας σφαίρας και διακυβέρνηση χωρίς εκλογές. Η απόλυτη πραγμάτωση και κυριαρχία της ελεύθερης αγοράς. Επιστρέφοντας στην έρημο 7 χρόνια μετά, η αίσθηση ήταν η ίδια. Η έρημος είναι το πιο αρχέγονο και φουτουριστικό περιβάλλον που έχω βρεθεί ποτέ. Το τοπίο είναι μονοδιάστατο και υπερβατικό και από την έντονη ζέστη και την έλλειψη σκιάς περνάει στο κρύο και τον ψυχρό αέρα απότομα κάθε βράδυ. Επιστρέφοντας από το εορταστικό δείπνο της μπιενάλε στην έρημο, μέσα σε λίγα λεπτά βρεθήκαμε ξανά στον ιστό της πόλης σε μια αρτηρία υψηλής κυκλοφορίας ανάμεσα στους ψηλότερους ουρανοξύστες του κόσμου. Αυτή την φορά μου ήταν κατάφορο. Στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα η ανθρωπότητα κάνει botox στη γη.

 

Στη φετινή Sharjah Biennial οι συνάψεις έργων πάνω σε ερωτήματα που μας απασχολούν, για το νερό, το περιβάλλον, το εμπόριο, τον πόλεμο στη Γάζα, την οικονομία, τη σχέση με τη γη και την ταυτότητα, δημιουργούν ένα περιβάλλον για σκέψη και σύνδεση με τον κόσμο σήμερα. Πάντως όσο μεγαλώνει η συνομιλία της διοργάνωσης με τα ιδρύματα από τον δυτικό κόσμο τόσο νιώθω ότι η μπιενάλε χάνει τη μοναδικότητα της. Δεν θα ξεχάσω την πρώτη φορα που είδα έργο του Wael Shawky πριν χρόνια εκεί, και τώρα το νέο έργο του ήταν μοναδικό. To film "I Am Hymns of the New  Temples” δημιουργήθηκε στην Αίγυπτο και στην Πομπηία. Σώματα ανθρώπων και ζώων αναπαριστούν μύθους και ιστορίες, ανάμεσα σε πραγματικότητα και φαντασία, μιλώντας για πολέμους και ανταγωνισμούς και την παράδοξη ισορροπία που δημιουργεί το ανθρώπινο είδος, μέσα από πολέμους και φυσικές καταστροφές και την επιβολή στο φυσικό στοιχείο. Σε αυτή την μπιενάλε γνώρισα για πρώτη φορά το έργο του Subash Tempe Limbu από το Νεπάλ, ένα φιλμ εμπνευσμένο από τον Αφροφουτουρισμό, που συνδύασε αφηγήσεις γύρω από τη φυλή, την ταυτότητα, τον χρόνο, την επιβίωση και τη φαντασία. Έχω την αίσθηση πως θα επιστρέψω σε αυτό ξανά και ξανά.

 

Φέτος για πρώτη φορά στη έκθεση συμμετείχαν καλλιτέχνες από την Ελλάδα, η Serapis Maritime και η Πάκυ Βλασσοπούλου. Η ομάδα με την υβριδική ταυτότητα δημιούργησε ένα νέο έργο για την έκθεση χρησιμοποιώντας υλικά από την τοπική αγορά ρούχων, ένα δημόσιο γλυπτο - σημείο συνάντησης. Τη δεύτερη μέρα των εγκαινίων όταν έκλεισαν οι εκθεσιακοί χώροι, θυμάμαι να κάθομαι στους κυβικούς όγκους του και να αγναντεύω την Cornice (παραλιακή λεωφόρο).

H Πάκυ Βλασσοπούλου παρουσίασε ένα έργο που έχει παρουσιαστεί πολλαπλές φορές στην Αθήνα τόσο στη μόνιμη συλλογή του ΕΜΣΤ όσο και σε ανεξάρτητους χώρους στην πόλη. Το έργο έχει ως αφορμή την πολύπλοκη ιστορία του νησιού της Λέρου και την λειτουργία του ως τόπος αποκλεισμου, εξορίας, φυλακής, ψυχιατρικού νοσοκομείου και ως στρατόπεδο συγκέντρωσης και περιορισμού για πρόσφυγες. Όσο και αν γνώριζα αρκετά καλά το έργο, η παρουσίαση του εκεί ήταν απαστράπτουσα. Στημένο σε έναν από τους πιο εντυπωσιακούς  εκθεσιακούς χώρους, ένα λευκό κουτί με ένα γυάλινο τοίχο που επιτρέπει τη θέα στον εξωτερικό χώρο, τα φίνα πορσελάνινα πιάτα άλλοτε εντελώς λευκά και άλλοτε γεμάτα με σχήματα, μετρήσεις ημερών ή κείμενα, άφηναν να ελλοχεύει ένας κίνδυνος ή μια σπαρακτική κραυγή πίσω από τη γυαλιστερή επιφάνειά τους. Η χειραγωγημένη φύτευση στο κέντρο δημιουργούσε ένα ενδιάμεσο χώρο, ένα όριο ανάμεσα στο φυσικό, το τεχνητό και την αναπαράστασή τους. Το έργο ήταν τόσο σιωπηλό και άφωνο και ανάβλυζε ενέργεια, σιγουριά και δύναμη. Την ίδια στιγμή που στην Αθήνα εγκαινιάζονταν η έκθεση του Θόδωρου στο ΕΜΣΤ, στα Εμιράτα η υποστηρικτική παρουσία τόσων συναδέλφων, επιμελητών, καλλιτεχνών και συλλεκτών από την Ελλάδα ήταν συγκινητική, ένα σημάδι για μια διεύρυνση στο προσανατολισμό της σκηνής και την ανάπτυξη ενος διαλόγου με γεωγραφίες στην εμβέλεια της Μεσογείου. 

 

Στο χωριό Al Dhaid μέσα στην έρημο, στο χώρο ενός παλιού νοσοκομείου ανάμεσα σε άλλα καταπληκτικά έργα είχα την δυνατότητα να συναντήσω τη Νάντια Χρηστίδη και να δω την έρευνά της. Η Νάντια ειναι Λιβανέζα ελληνικής καταγωγής και δεν μιλάει ελληνικά. Λίγες μέρες πριν είχαμε βρεθεί στην Αθήνα όταν είχε έρθει για πρώτη φορά στην πόλη, ήταν τόσο ζεστή η συνάντηση και τόσο ιδιαίτερα ανοίκειο το ότι δεν μιλούσε ελληνικά ενώ περιφερόταν σαν να έχει βρεθεί στην πόλη ξανά και ξανά. Το ίδιο ένιωσα και με το έργο της. Μια σειρά από ολογράμματα σύννεφων με ηχητική αφήγηση, ερευνά την τεχνολογία πρόκλησης βροχής στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η φωνή και οι εικόνες τόσο οικίες και η πατέντα τοσο ανοίκεια και παρεμβατική.

 

Abu Dhabi: αναθεωρώντας για τους star architects σε ένα παγκόσμιο, γαλλικό μουσείο

Πριν φύγω από τη χώρα πήγα για μια μέρα στο Abu Dhabi. Εκεί η ενέργεια και ο δημόσιος χώρος είναι εντελώς διαφορετικά. Ταυτόχρονα, η πρωτεύουσα αναπτύσει μια τεραστίων διαστάσεων πολιτιστική υποδομή. Το branding κυριαρχεί. Το Louvre Abu Dhabi υποδέχεται ήδη το κοινό και σε λίγα χρόνια ( η ημερομηνία έναρξης λειτουργίας μετακινείται συνεχώς) θα ανοίξει το Guggenheim Abu Dhabi και το Εθνικό Μουσείο της χώρας σε συνεργασία με το British Museum. Ταυτόχρονα, τοπικά ιδρύματα και συλλογές παρουσιάζουν μεγάλες εκθέσεις και δημόσιο πρόγραμμα.

 

Στο Louvre Abu Dhabi το φως, η ατμόσφαιρα και το νερό δημιουργούν μια μοναδική αίσθηση, τόσο δυνατή που σε κάνει να ξεχάσεις την προσπάθεια που καταβάλει το μουσείο με υπερβάλλοντα ζήλο για να πει την ιστορία του κόσμου παγκόσμια, πέρα και μετά το φαινόμενο της αποικιοκρατίας.

Περπατώντας ξανά στο Louvre Abu Dhabi, ξαναέρχομαι σε επαφή με την αρχιτεκτονική των star architects που ανέκαθεν με άφηνε παγερά αδιάφορο και αρχίζω να αμφισβητώ την αδιαφορία μου, που προκύπτει για ηθικούς και πολιτικούς λόγους. Η εμπειρία του χώρου είναι μοναδική. Η εσωτερική τεράστια αυλή, σκεπασμένη από ένα διάτρητο μεταλλικό θόλο, οριοθετείται περιμέτρικά απο τους κυβικούς όγκους των εκθεσιακών χώρων του μουσείου και βρέχεται περιμετρικά από τη θάλασσα. Το φως, η ατμόσφαιρα και το νερό δημιουργούν μια μοναδική αίσθηση, τόσο δυνατή που σε κάνει να ξεχάσεις την προσπάθεια που καταβάλει το μουσείο με υπερβάλλοντα ζήλο για να πει την ιστορία του κόσμου παγκόσμια, πέρα και μετά το φαινόμενο της αποικιοκρατίας. Μια αφήγηση που ξεκινάει συναρπαστικά και όσο προχωρούν τα δωμάτια και οι εποχές χάνει τη δύναμή της, μέχρι που στο τέλος, στην αίθουσα για τον μοντερνισμό, ξεχωρίζουν μερικά γαλλικά έργα και το παγκόσμιο μουσείο γίνεται γαλλικό σε αραβικό έδαφος, σαν τα κρουασάν που πουλάει στο καφε. Φεύγοντας από το μουσείο γύρισα το βλέμμα αρκετές φορές για να δω το κτίριο που έχει σχεδιάσει ο Jean Nouvel από μακριά. Το κτίριο είναι φανταστικό και η δύναμη της αρχιτεκτονικής ακαταμάχητη. Θέλω να βρεθώ εκεί ξανά.

 

Τότε, κοιτώντας το κτίριο, μου ήρθε στο μυαλό το ηχητικό έργο των Soundwalk Collective που έχει παρουσιάσει το μουσείο. Για το Louvre Abu Dhabi η ομάδα έφτιαξε το 2020 ένα ηχητικό έργο εμπνευσμένο από την Οδύσσεια του Διαστήματος. Ξεκινάει με τη φωνη του Jean Nouvel που με περίσσεια διδακτικότητα και αυτοπεποίθηση μας εξηγεί ποιός είναι ο ρόλος του αρχιτέκτονα στον κόσμο και πολύ βιαστικά μας χαιρετά μιας και είναι πολύ απασχολημένος. Στη συνέχεια, η φωνη του Willem Dafoe μιλά για την εποχή και το περιβάλλον σε ένα κόσμο που έχουμε κατακτήσει τα ταξίδια στο διάστημα και η τεχνητή νοημοσύνη είναι η τελευταία ανακάλυψη του ανθρώπου, πριν μας παραδώσει στην ξεναγό, ένα ανθρωποειδές κατασκεύασμα που λειτουργεί με τεχνητή νοημοσύνη. Στην συνέχεια, με την υγρή και ευάλωτη φωνή της Charlotte Gainsbourg, η ξεναγός μας περιγράφει τον τρόπο λειτουργίας της και πολύ σύντομα σταματά να μας μιλά για το μουσείο ξεκινώντας να αναφέρεται στον συναισθηματικό της κόσμο. Έχοντας την ικανότητα να αντέχει τη μοναξιά του διαστήματος, αναζητά εκεί τη γαλήνη της. Όσο προχωρά η αφήγηση, η φωνή της γίνεται υπερβολικά αισθησιακή. Μέχρι να τελειώσει το έργο, μας αποχαιρετά και χάνεται στο χάος για πάντα. Η σύνδεση χάνεται και διαφορετικές φωνές μετρούν από το ένα μέχρι το εννιά σε διάφορες γλώσσες. 

 

Φεύγοντας από το μουσείο, χρειάζεται να μετακινηθώ προς το Dubai με ταξί, όπως γίνονται όλες οι μετακινήσεις εδώ. Η οθόνη του κινητού γίνεται μέρος του δημόσιου χώρου στον οποίο κινούμαι, οι άυλες πληρωμες, η συνεχής κατανάλωση και παροχή υπηρεσιών είναι οι βασικές πράξεις σε αυτή τη δημόσια σφαίρα. Είναι πραγματικά πολύ κουραστικό, δημιουργεί μια σύγχυση ανάμεσα στο φυσικό και ψηφιακό περιβάλλον και περιορίζει δραματικά την κίνηση του σώματος.

 

Επομένη στάση το Alserkal Arts Foundation στο Dubai, όπου με υποδέχονται πάντα ως μέλος μιας διευρυμένης οικογένειας. Όντως η καθημερινότητα έχει αλλάξει. Το ίδρυμα έχει άλλες διαστάσεις και το διπλάσιο αριθμό εργαζομένων. Οι συζητήσεις κινούνται γύρω από δύο θέματα, τη Γάζα και τη Σαουδική Αραβία, τη νέα αγορά, τον νέο προορισμό. Κάποια σχολιάζει τη χαμηλη υποδομή φιλοξενίας της Σαουδικής Αραβίας αναφερόμενη στον αριθμό κλειδιών των ξενοδοχείων, σοκάροντας τη συνομιλήτριά της με αυτό τον δείκτη. Η συζήτηση για τα κλειδιά με κάνει να θέλω να βάλω το δικό μου στην πόρτα του σπιτιού μου, αλλά έχω μια ακόμη στάση πριν την επιστροφή. 

 

Στο Κατάρ ο τρόπος που συντάσσεται ο χώρος, η εμπειρία και η πολιτιστική πολιτική θέτουν  άλλους κανόνες και νοηματοδοτούν ξανά τον πολιστικό γεωπολιτικό χάρτη 

 

Το Κατάρ είναι μια αποκάλυψη. Η Ντόχα έχει παντού δημόσιο χώρο και μπορείς να περπατήσεις, τουλάχιστον τώρα που οι θερμοκρασίες ήταν χαμηλες, το μετρό είναι πολύ φθηνό και μπορεί να σε μεταφέρει παντου. Σκέφτομαι τι με κάνει να νιώθω άνετα και αντιλαμβάνομαι πόσο αποικιοκρατικά και δυτικά βλέπω και εγώ αυτόν τον τόπο τελικά.

 

Ξεκινώ από το Mathaf Arab Museum of Modern Art, βασική αφορμή για το ταξίδι μου εδώ. Δυστυχώς οι περισσότερες αίθουσες είναι κλειστές για επανέκθεση, στην είσοδο όμως έρχομαι αντιμέτωπος με το έργο της Hera Büyüktaşcıyan. Το βγάζω φωτογραφία και το στέλνω στην Hera αμέσως, συζητάμε για τη Ντόχα και μου επισημαίνει τη δυνατότητα για μετακίνηση με τα πόδια στο δημόσιο χώρο και φυσικά την αρχιτεκτονική. Αναλογίζομαι την παραγωγή και την οικονομία πίσω από τα έργα, βλέποντας το έργο της Hera που είναι φτιαγμένο απο σαπούνια. Θυμάμαι την εγκατάσταση της από χαλιά στη μόνιμη συλλογή του ΕΜΣΤ, είναι τύχη να έχεις τη δυνατότητα να βλέπεις αυτό το έργο όποτε θέλεις πηγαίνοντας απλώς στο μουσείο της πόλης σου. Σκέφτομαι τη δύναμη που έχουν οι σχέσεις των καλλιτεχνών και πως η ίδια καλλιτέχνιδα, για την έκθεση του 3 137 "Ιδέες και λύσεις για το σπίτι", έφτιαξε ένα έργο ειδικά για την έκθεση από χαλιά και το έφερε στον χώρο αυτοπροσώπως, με δική της πρωτοβουλία, για να μειώσει το κόστος μεταφοράς για εμάς. Η δύναμη της καλής τέχνης δεν επηρεάζεται από το budget και τις υποδομές. 

 

Οι χώροι τέχνης για να επισκεφθείς στο Κατάρ είναι αναρίθμητοι και δεν πρόλαβα να δω όλα όσα θα ήθελα, πόσο μάλλον να χωρέσω την εμπειρία μου σε αυτό το άρθρο. Το ΜΙΑ, Museum of Islamic Art σχεδιασμένο από I.M Pei είναι σίγουρα ένα από τα καλύτερα μουσεία που εχω επισκεφθεί ποτέ, η τοποθεσία, η αρχιτεκτονική, η συλλογή, η ιστορία της δημιουργίας της και η παρουσίαση, όλα αυτά μαζί  ανεβάζουν το επίπεδο του ιδρύματος πολύ ψηλά. Η έκθεση, τολμηρά και ψύχραιμα, δείχνει διαφορετικές πτυχές της ζωής και του υλικού πολιτισμού καθώς παρουσιάζει ισότιμα όλες τις περιοχες του αραβικού χάρτη φθάνοντας μέχρι την αραβική πτυχή της ιβηρικής χερσονήσου. Ο πυρήνας της συλλογής έχει δημιουργηθεί από έναν σεΐχη που δεν ζει πια, μέλος της βασιλικής οικογένειας που διοικεί τη χώρα. Ξεφυλλίζοντας τον κατάλογο πιάνω ξανά τον εαυτό μου να μην μπορεί να αντιληφθεί το καθεστώς της ιδιοκτησίας ανάμεσα στον οικογενειακό βασιλικό πλούτο και στην εθνική κληρονομιά, μάλλον είναι κάτι που απασχολεί μόνο εμένα, νιώθοντας πολύ μόνος με αυτό το ερώτημα φεύγω από το ΜΙΑ για την τελευταία στάση μου πριν την επιστροφή.

 

Ο τρόπος που συντάσσεται ο χώρος έχει άλλους κανόνες, η άμμος και η σκόνη ταξιδεύουν στον αέρα και κρύβουν τα μυστικά του τόπου, η φύση είναι η έρημος, η οικονομία είναι παντοδύναμη και οι άνθρωποι συζητούν για το πετρέλαιο και το LNG, το φαγητό, τα αφεψήματα και τα γλυκά είναι από τα καλύτερα που μπορείς να βρεις στον πλανήτη.

Περπατώντας από το ένα μουσείο στο άλλο περνάω από την Cornice, η θάλασσα είναι παρούσα στην πόλη και εντελώς διαφορετική από τη φόρτιση που έχει για μας στην Ελλάδα, ως βασικό στοιχείο της εθνικής ταυτότητας. Έρχεται στο μυαλό η επίσκεψη που έκανα στο γλυπτό του Richard Serra "East-West/West-East" το απόγευμα της προηγούμενης μέρας. Ένα μεγάλο όχημα με παρέλαβε για να με μεταφέρει μετά από μιάμιση ώρα στην έρημο, σε ένα απομακρυσμένο σημείο όπου 4 γλυπτικοί όγκοι δημιουργούν μια υπερβατική αίσθηση αιώρησης ή πύλης. Σκέφτομαι πως η άμμος και η υψηλή θερμοκρασία είναι τα βασικά στοιχεία αυτής της χώρας. Αναλογίζομαι πως ο μοναδικός τρόπος προσέγγισης του δημόσιου γλυπτου ήταν οδηγώντας. Ο τρόπος που συντάσσεται ο χώρος έχει άλλους κανόνες, η άμμος και η σκόνη ταξιδεύουν στον αέρα και κρύβουν τα μυστικά του τόπου, η φύση είναι η έρημος, η οικονομία είναι παντοδύναμη και οι άνθρωποι συζητούν για το πετρέλαιο και το LNG, το φαγητό, τα αφεψήματα και τα γλυκά είναι από τα καλύτερα που μπορείς να βρεις στον πλανήτη. Στο Κατάρ εδρεύει ένα από τα σημαντικότερο κανάλια ενημέρωσης παγκοσμίως, το Al Jazeera. Πρόκειται για ένα μέσο που παρακολουθώ καθημερινά και ποτέ δεν θα το ταύτιζα με αυτό το μέρος. Θυμάμαι πως στον πρόσφατο αποκλεισμό που δέχτηκε η χώρα από τις γειτονικές της ενα απο τα αιτήματα ηταν να κλείσει ο κανάλι. Το Κατάρ βέβαια οχι μονο δεν έκλεισε το κανάλι αλλά μάλλον είναι μια χώρα πιο δυνατη και αυτόνομη από ποτέ.

Η απόσταση είναι μικρή, φτάνω σύντομα στο Εθνικό Μουσείο του Καταρ, σχεδιασμένο απο το Jean Nouvel και αντικρίζω το κτίριο οι φόρμες του οποίου μιμούνται το ρόδο της ερήμου. 

Ο εκθεσιακός χώρος είναι υποφωτισμένος και η σκηνογραφία εστιασμένη στην πρόκληση των αισθήσεων. Προς τις τελευταίες αίθουσες συνατώ κατά πρόσωπο το ολόγραμμα του Πατέρα Εμίρη του Κατάρ, σκέφτομαι τον λαό του Καταρ και την απόλυτη, εκφρασμένη δημόσια με κάθε ευκαιρία εμπιστοσύνη στους ηγέτες του. Ο κόσμος στο Κατάρ θεωρεί τη φροντίδα του εμίρη προς το λαό δεδομένη. Το μυαλό, η εκπαίδευση και η καταβολή μου είναι πολύ μακριά για να κατανοήσω τι συμβαίνει και με ποιό τρόπο, έτσι η πολυαισθητηριακή εμπειρία του μουσείου με κερδίζει, κοιτάω τα εκθέματα για την πρόσφατη ιστορία του κράτους και συνδυάζω όλα τα στοιχεία που ξέρω απο τις επισκέψεις μου στην περιοχή για καταλάβω τη δυναμική, νιώθω ότι δεν καταλαβαίνω τίποτα, μου δημιουργείται όμως μεγαλύτερο ενδιαφέρον, θέλω να διαβάσω περισσότερο. Ο ήχος από το προηγούμενο δωμάτιο με καλεί να επιστρέψω πισω σε αυτό. Μια προβολή σε μια τεράστια οθόνη δείχνει τις εγκαταστάσεις πετρελαίου στη χώρα. Στο πάτωμα υπάρχουν κομμάτια από τους πρώτους αγωγούς που εγκαταστάθηκαν εκεί τη δεκαετία του 1940. Τα ιστορικά στοιχεια ειναι λιγότερα από τα αισθητικά, τα ερωτηματικά μου είναι πια πολύ έντονα. Το πετρέλαιο και ο μαύρος χρυσός σε εκείνη την αίθουσα επιχειρούν να συνομιλήσουν με το ασυνείδητο. 

Σταματάω να ακούω τη σκέψη μου, εικόνες έρχονται στο μυαλό, τα εκθέματα απο το Louvre Abu Dhabi, κινέζικοι δράκοι και ινδικά κεραμικά, μετάξια, υφάσματα και γαλλικά κρουασάν στο καφέ, η οροφή και το νερό του κόλπου που αγγίζει τους αρχιτεκτονικούς όγκους του κτιρίου, η καταπληκτική ομαδική έκθεση "Three Tired Tigers” σε επιμέλεια του Lucas Morin στο Jameel Arts Center που επιχειρεί να προσεγγίσει το αστικό και φυσικό τοπίο μέσα από της κοινότητες και τον τρόπο ζωής που δημιουργούν τα ζώα και φυσικά η Sharjah Biennial, οι καλλιτέχνες και τα έργα από όλο τον κόσμο και όχι μόνο από τη μια πλευρά του που συνήθως βλέπουμε ξανά και ξανά. 

Το ταξιδι πάντα τελειώνει και η αξια του αλλάζει με την επιστροφή.

 

Χαζεύω τη διαδρομή του αεροπλάνου, επιστρέφοντας, και μετά από ώρα καταλαβαίνω πως δεν περνάει από τον εναέριο χώρο της Σαουδικής Αραβίας και της Παλαιστίνης, όπως έχω συνηθίσει, παρά κατευθύνεται αμέσως βόρεια προς την Τουρκία, την οποια διασχίζει εγκάρσια και μετα πετάει πάνω από το Αιγαίο. Αναρωτιέμαι αν αυτό συμβαίνει επειδή πρώτη φορά πετάω με ελληνική εταιρεία στην περιοχή, η οποία μάλλον έχει άλλες συμβάσεις για τη χρήση του εναέριου χώρου ή αν αποφεύγονται οι εμπόλεμες ζώνες.

Η εγγύτητα της Ελλάδας με τη Μέση Ανατολή είναι μεγάλη, η απόσταση μικρή. Σκέφτομαι το έργο της Πάκυς Βλασσοπούλου στη Sharjah που φέρνει στο προσκήνιο ιστορίες από το τόπο εξορίας της Λέρου και νιώθω πόσο σημαντικός είναι ο διάλογος, η συνδιαλλαγή και η συνάντηση με αυτή την περιοχή του κόσμου που απέχει μόλις 5 ώρες με το αεροπλάνο από την Αθήνα. Η λεγόμενη Μέση Ανατολή ή για άλλους ανθρώπους από την περιοχή, Δυτική Ασία, είναι ένα πεδίο παραγωγής λόγου και δημιουργίας, το οποίο μπορεί να δώσει την ευκαιρία να επεξεργαστούμε την ελληνική ταυτότητα και τις αγκυλώσεις της με περισσότερη ευλυγισία και να δούμε τη θεση της χώρας και της τέχνης της σε ένα ανοιχτό πεδίο με διεθνή προοπτική και αυτό το νιώθω με μια σιγουριά, με την ίδια που νιώθω πως ακόμα η καλλιτεχνική κοινότητα αλλα και η κοινωνία δεν βρίσκεται εκεί.

 

*Δυο μήνες μετά το ταξίδι, στην Αθήνα πλέον βρισκόμαστε εν μέσω ενος θερμού επεισοδίου κρίσης της ελευθερίας του λόγου και της τέχνης με τους θεσμούς να βάλλονται και να είναι σχεδόν απροστάτευτοι, νομικά και πολιτικά, μπροστα στην επίθεση που δέχονται. Το σοβαρό αυτό γεγονος με βάζει σε σκέψεις για το τι θεωρουμε δεδομένο στο δυτικό κόσμό καθώς και με πόση ευκολία αξιολογουμε και δημιουργούμε κατηγορίες για τον κόσμο γύρω μας. Πολύ συχνά ακούω τη δυσαρέσκεια, ακόμα και από ανθρώπους που δεν εχουν βρεθεί ποτέ εκεί,  για τους περιορισμούς και τη λογοκρισια στα αραβικά κράτη, κάτι που σίγουρα συμβαίνει και είναι προβληματικό. Αυτό που με κάνει να απορώ είναι πώς το φαινόμενο αυτό το θεωρούμε τόσο χειρότερο και μακρινό από τα ιδίας φύσεως θέματα που αντιμετωπίζουμε στο άμεσο περιβάλλον μας.