Στο κείμενό του "Η Γενική Πόλη" το 1995, ο Rem Koolhaas υποστηρίζει ότι η παγκοσμιοποίηση έχει προκαλέσει μια μαζική ομογενοποίηση, με αποτέλεσμα οι σύγχρονες πόλεις να μοιάζουν με αεροδρόμιο, "μια κατάσταση ύπνωσης σχεδόν αόρατων αισθητικών εμπειριών" όπου η "πανταχού παρούσα έλλειψη επείγοντος και επιμονής λειτουργεί σαν ένα ισχυρό ναρκωτικό", προκαλώντας "μια ψευδαίσθηση του φυσιολογικού", οτιδήποτε παρουσιάζεται ως μια ουδέτερη κατάσταση, ένας κοινός παρονομαστής, αν και στην πραγματικότητα δεν είναι.
Οι έξυπνες πόλεις του μέλλοντος ακολουθούν όλο και πιο έντονα τη λογική του μη τόπου δημιουργώντας χώρους όπου ο αυτοματισμός και η ασφάλεια διώχνουν τους ανταγωνισμούς και τις εκπλήξεις που αποτελούν βασικό χώρο της ενεργής πολιτειότητας. Τι έχουν να μας πουν τριάντα χρόνια μετά, και ενώ έχουμε βυθιστεί πολύ περισσότερο στην εν λόγω κατάσταση ύπνωσης, τα δύο παλιά αεροδρόμια του Tempelhof και του Ελληνικού σε Βερολίνο και Αθήνα, αντίστοιχα, που για να αντιστρέψουμε τον Koolhaas μεταμορφώνονται σε πόλεις, λιγότερο ή περισσότερο "έξυπνες”, δυο αστικά σύνορα με τους ανταγωνισμούς, τα συν-αισθήματα, τις προκλήσεις που γεννούν οι μετασχηματισμοί τους;
Οι μύθοι του Βερολίνου
Την πλέον δυστοπική εικόνα του πώς έχει αλλάξει τις τελευταίες δεκαετίες η πόλη του Βερολίνου με την ιδεολογία της αγοράς να μεταμφιέζεται σε αστικό σχεδιασμό παρουσίασε ο διακεκριμένος θεωρητικός της αρχιτεκτονικής Anh-Linh Ngo, μέλος της Ακαδημίας των Τεχνών του Βερολίνου, επιμελητής εκθέσεων και διευθυντής σύνταξης του περιοδικού ARCH+, στην κεντρική ομιλία της εκδήλωσης "Heritage in Focus - Παρακαταθήκες Αεροδρομίων: Tempelhof και Ελληνικό”.
Αποδομώντας τους "μύθους του Βερολίνου" και ειδικότερα της ιστορίας που υποτίθεται ότι αποτυπώνεται στην αρχιτεκτονική του αλλά και της αστικής πολιτειότητας, ο Anh-Linh Ngo παρουσίασε πώς από την πτώση του τείχους και μετά όχι μόνο εξαλείφθηκαν τα ίχνη του πρώην ανατολικού παρελθόντος και αντικαταστάθηκαν από μια generic αρχιτεκτονική που παραπέμπει στην πρωσική εποχή αλλά και οι χρήσεις κτιρίων με τις κοινωνικές κατοικίες, για παράδειγμα, να δίνουν τη θέση τους σε λειασμένα πολυτελή συγκροτήματα, συχνά άδεια, και τους δημόσιους χώρους σε αστυνομευμένες, "ασφαλείς" γειτονιές για λίγους. Μοιραζόμενος μαζί μας τον χάρτη της ιδιωτικοποίησης της πόλης και το πώς ανεβαίνουν αντίστοιχα οι τιμές αλλά και το πώς μεθοδεύτηκε σταδιακά η πολιτική της επιλεκτικής νοσταλγίας και ρετροτοπίας, ο Anh-Linh Ngo έθεσε το ερώτημα του σε ποιόν ανήκει η πόλη αλλά και το ποιός αποφασίζει για την ιστορία και για το μέλλον της.
Χτίζοντας ένα Βερολίνο για την ελίτ
Μέσα από την παρέμβασή του και τις συνοδευτικές εικόνες, είδαμε πώς εργαλειοποιήθηκε το παρελθόν προκειμένου να ανακατασκευαστεί η ιστορία της πόλης, αποσιωπώντας ηθελημένα το πιο ταραχώδες και σύνθετο κομμάτι του με μια νοσταλγική, ιδεολογικά κατασκευασμένη εικόνα και προωθώντας, έτσι, μια ωραία πακεταρισμένη ιδέα κανονικότητας για έναν νεομπουρζουά ομογενοποιημένο πολίτη. Σε ποιόν, όμως, πέρα από μια ελίτ μπορεί να ανήκει αυτή η νέα πόλη, όπου μάλιστα οι δημόσιοι χώροι μειώθηκαν δραστικά; Παρουσιάζοντας το πώς άλλαξε η ιδιοκτησία της γης στο Βερολίνο από την πτώση του τείχους και μετά, ο Anh-Linh Ngo έκανε σαφές ότι πίσω από τις αρχιτεκτονικές διαμάχες της δεκαετίας του ‘90 κρύβονταν ευρύτερες οικονομικές δομές που επέτρεψαν την ιδιωτικοποίηση της γης και της κατοικίας σε βαθμό που όταν το βλέπεις αποτυπωμένο στον χάρτη σοκάρει.
Tempelhofer Feld: διεκδικώντας το κενό
Για τους αρχιτέκτονες της πρωτοβουλίας Architects4THF το Tempelhofer Feld είναι πολλά περισσότερο από ένας χώρος πρασίνου και έχει να κάνει με την ελευθερία που δόθηκε στους κατοίκους να χρησιμοποιήσουν ένα κενό χώρο στη μέση της πόλης όπως εκείνοι θέλουν.
Πιο αισιόδοξη, τουλάχιστον ως προς τη δραστηριοποίηση της κοινωνίας των πολιτών ήταν η παρέμβαση των αρχιτεκτόνων Jolene Lee και Malte Wilms που συμμετέχουν στην πρωτοβουλία Architects4THF με σκοπό τη διατήρηση του Tempelhofer Feld, ενός δημόσιου χώρου μέσα στην πόλη, που δημιουργήθηκε στην έκταση του πρώην αεροδρομίου μετά από δημοψήφισμα που διεξήχθη τον Μάιο του 2014. Παρότι η πολιτεία πιέζει τελευταία για να χτιστεί μέρος του οικοπέδου με το επιχείρημα της στεγαστικής κρίσης που αντιμετωπίζει το Βερολίνο, η αρχιτεκτονική κοινότητα επιμένει στην κατεύθυνση της διατήρησης τόσο του ελεύθερου χώρου όσο και της συσπείρωσης της κοινής γνώμης, υποστηρίζοντας, με αφορμή και τη θεματική της ημερίδας ότι "κληρονομιά είναι και όσα ζούμε και μοιραζόμαστε αυτή τη στιγμή". Για τους αρχιτέκτονες της πρωτοβουλίας το Tempelhofer Feld είναι πολλά περισσότερο από ένας χώρος πρασίνου και έχει να κάνει με την ελευθερία που δόθηκε στους κατοίκους να χρησιμοποιήσουν ένα κενό χώρο στη μέση της πόλης όπως εκείνοι θέλουν. Η διαφύλαξή του έχει να κάνει πρώτα απ’ όλα με τις ιδέες και με τη θέση τους ως αρχιτέκτονες, με το σε ποιά πόλη θέλουμε να ζούμε και σε ποιό είδος σπιτιών, όπως ανέφεραν χαρακτηριστικά. Όπως έγινε αισθητό από τα όσα είπαν Lee και Wilms το επιχείρημα της στεγαστικής κρίσης δεν ευσταθεί, με το δεδομένο ότι οι νέες κατοικίες που χτίζονται στο Βερολίνο σπάνια είναι προσιτές ενώ οι επιπτώσεις που θα είχε μια τέτοια κίνηση στις τιμές της ευρύτερης περιοχής συνηγορούν υπέρ της άποψής τους.
Το δίκτυο Architects4THF ξεκίνησε στις 7 Νοεμβρίου 2024, ως απάντηση στην απειλή της ανάπτυξης του Tempelhofer Feld, και απέκτησε γρήγορα 4.175 υποστηρικτές στην ανοιχτή επιστολή τους, RE: DO NOT BUILD, μεταξύ των οποίων περιβαλλοντικές οργανώσεις και γνωστούς καθηγητές που δηλώνουν αμερόληπτοι, "παγκόσμιοι πολίτες”. Παράλληλα, αναζητούν δωρεές για τη δημιουργία μιας ερευνητικής έκδοση σε συνεργασία με την εφημερίδα Arts of the Working Class που θα αναδείξει την οικολογική και πολιτιστική σημασία του Tempelhofer Feld, καθώς και τα αλληλένδετα περιφερειακά θέματα που διαμορφώνουν το κοινωνικό και οικολογικό μέλλον των πόλεών μας. Το τεύχος θα καλύψει ζητήματα βιωσιμότητας, αστικής πολιτικής και τον εξελισσόμενο ρόλο του φυσικού δημόσιου χώρου στην ψηφιακή εποχή.
Ποιά μπορεί να είναι η παρακαταθήκη ενός παλιού αεροδρομίου;
"Ίσως μια έξυπνη πόλη να ακολουθεί τη λογική αυτού του μη τόπου. Δίνοντας προτεραιότητα στην ομαλή και κομψή κίνηση, αυξάνοντας την αυτοματοποίηση και την ασφάλεια, αφαιρώντας τις τριβές, το απροσδόκητο, το ανεπίσημο, το τυχαίο”.
Μια πιο προσωπική συν-αισθηματική είσοδο στη συζήτηση για το Ελληνικό έφερε η παρουσίαση της εν εξελίξει έρευνας της Χριστίνας Βαρβία, ερευνήτριας και πρώην αναπληρώτριας διευθύντριας της Forensic Architecture. Ξεκινώντας από τις προσφυγικές μνήμες της γιαγιάς της, το σπίτι της οποίας ήταν μεσοτοιχία με το παλιό αεροδρόμιο και η ζωή της οποίας διαπλέκεται με διαφορετικούς τρόπους με αυτό, την "πίσω αυλή” της, μοιράστηκε μαζί μας ντοκουμέντα διαφορετικών εποχών που φέρνουν στην επιφάνεια τον πλούτο και τις υφές που έχουν οι ιστορίες αυτού του "μη τόπου”. Με ποιόν τρόπο η φαντασίωση του υπερ-μοντέρνου που άφησε πίσω του το αεροδρόμιο αντανακλάται στη σημερινή εξέλιξή του; "Ίσως μια έξυπνη πόλη να ακολουθεί τη λογική αυτού του μη τόπου. Δίνοντας προτεραιότητα στην ομαλή και κομψή κίνηση, αυξάνοντας την αυτοματοποίηση και την ασφάλεια, αφαιρώντας τις τριβές, το απροσδόκητο, το ανεπίσημο, το τυχαίο”.
Συζητώντας στη συνέχεια με τους Jolene Lee και Malte Wilms και τις Ίριδα Λυκουριώτη, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και Πολίνα Πρέντου, αρχιτεκτόνισσα-πολεοδόμο και υποψήφια διδακτόρισσα της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ για την παρακαταθήκη των δύο αεροδρομίων, στο πάνελ που είχα τη χαρά να συντονίσω, το θέμα της εντατικοποίησης της αναδιανομής του πλούτου και η εργαλειοποίηση της γης σε αυτή τη διαδικασία αλλά και ο ανθρώπινος παράγοντας, οι εμπειρίες και οι αξίες που συχνά αγνοούνται στα στρατηγικά σχέδια και τις αναπλάσεις που αποφασίζονται ερήμην τους και με το επιχείρημα της κοινής ωφέλειας ή την απειλή της κρίσης χρέους ανέκυψαν συχνά.
Η σειρά συζητήσεων "Heritage in Focus” φέρνει στο επίκεντρο την κληρονομιά με τη σημερινή, διευρυμένη έννοια και τους προβληματισμούς που αυτή γεννά. Όπου "πολιτιστική κληρονομιά" μπορεί να είναι ένα κτίριο, αλλά και μια ιστορία, ένα αρχείο μνήμης, το δικαίωμα μιας κοινότητας αλλά και ενός ποταμού, ενός δάσους ή άλλης πέρα-από-τον-άνθρωπο ύπαρξης. Ταυτόχρονα, βάζει στη συζήτηση και τις αντίθετες γνώμες που χαρακτηρίζουν την ευρεία εστίαση στο παρελθόν "νοσταλγία", μια λέξη η δαιμονοποίηση της οποίας απασχόλησε και τη συζήτηση. Ο τίτλος της εκδήλωσης "Παρακαταθήκες αεροδρομίων”, αναφέρεται σε κάτι που αφήνουμε πίσω, συνήθως ως κληρονομιά ή ως κάτι πολύτιμο που παραδίδεται για να διαφυλαχθεί και να χρησιμοποιηθεί στο μέλλον προς όφελος συνήθως του κληρονόμου.
Συγκρίνοντας την περίπτωση του Tempelhof με την ελληνική εμπειρία από τις περιπέτειες του πρώην Αεροδρομίου του Ελληνικού μέχρι να φτάσουμε στο σημερινό σχέδιο για το μεγαλύτερο έργο αστικής ανάπλασης στην Ευρώπη, προκύπτουν ζητήματα παγκοσμιοποίησης, διαφάνειας, δυναμικής της τοπικής αυτοδιοίκησης και της κοινωνίας των πολιτών. Προφανώς κάθε περίπτωση έχει τις δικές της διαφορές και συγκείμενα, αυτό που φάνηκε όμως από τη συζήτηση είναι ότι έχει σημασία έχει να μοιραστούμε γνώσεις και πρακτικές και να σκεφτούμε το σε τι πόλεις θέλουμε να ζούμε και τι λόγο (μπορούμε να) έχουμε σε αυτό.
Ενδιαφέρον είχε πάντως, πώς ο συνδιοργανωτής της εκδήλωσης, το Βερολινέζικο Humboldt Forum (ένα πολιτιστικό κέντρο νέας γενιάς κάτω από τη στέγη του οποίου βρίσκονται 4 διαφορετικά μουσεία-πολιτιστικά και εκπαιδευτικά ιδρύματα) για τη στέγαση του οποίου κατεδαφίστηκε το κομμουνιστικό Παλάτι της Δημοκρατίας και ανακατασκευάστηκε το ανάκτορο του Βερολίνου που προϋπήρχε στη θέση του, θέτει εαυτόν στην κριτική αρχιτεκτόνων και κινηματογραφιστών (όπως έγινε και με το ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ "Σφαγεία του μοντερνισμού" του Heinz Emigholz που προβλήθηκε μετά τη συζήτηση) ενώ στην Ελλάδα η πρώτη ίσως φορά που συζητήθηκε η περίπτωση του Ελληνικού σε ένα δημόσιο θεσμικό πλαίσιο τελευταία είναι με πρόσκληση του Ινστιτούτο Goethe!
Στο Humboldt Forum συγκεντρώνονται κάτω από μια κοινή στέγη η παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά, η τέχνη και ο πολιτισμός, η διεθνής έρευνα αιχμής, καθώς και η αστική και αρχιτεκτονική ιστορία. Η κριτική εξέταση της πολυτάραχης ιστορίας του χώρου και της εθνολογικής συλλογής αποτελεί την αφετηρία για ένα πολυσυλλεκτικό πρόγραμμα εκθέσεων, παραστάσεων, συναυλιών, αναγνώσεων και εργαστηρίων, στο οποίο συμμετέχουν διεθνείς προσωπικότητες του εκάστοτε τομέα, δημιουργικοί καλλιτέχνες και επαγγελματίες από τον χώρο του πολιτισμού. Το Humboldt Forum διοργανώνουν από κοινού το Ίδρυμα Humboldt Forum, το Ίδρυμα Πρωσικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς (με το Εθνολογικό Μουσείο και το Μουσείο Ασιατικής Τέχνης, που αποτελούν μέρος των Κρατικών Μουσείων του Βερολίνου), το Ίδρυμα των Κρατικών Μουσείων του Βερολίνου και το Πανεπιστήμιο Humboldt του Βερολίνου.
Πόσο αναγκαίο είναι ένα μητροπολιτικό πάρκο;
Κάνοντας μια αναδρομή στην περίπτωση του Ελληνικού, η Πολίνα Πρέντου μοιράστηκε μαζί μας την εμπειρία της απ’ όταν συμμετείχε στο ερευνητικό πρόγραμμα "Μητροπολιτικό Πάρκο Πρασίνου στο πρώην αεροδρόμιο Ελληνικού" που εκπονήθηκε από το Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος του ΕΜΠ το 2009-2010, για λογαριασμό των όμορων δήμων, με επιστημονικό υπεύθυνο τον Καθηγητή Νίκο Μπελαβίλα, τεκμηριώνοντας τους λόγους για τους οποίους το πάρκο ήταν αναγκαίο, εφικτό και φθηνό. Στα πλαίσια της έρευνας είχε διατυπωθεί επίσης μια βασική στρατηγική βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων φάσεων για τη δημιουργία ενός πάρκου πρασίνου, άθλησης και πολιτισμού, μητροπολιτικής εμβέλειας, βάζοντας για πρώτη φορά στη συζήτηση και το παράκτιο μέτωπο. Μάλιστα, το 56% του χώρου, μπορούσε σύμφωνα με τη μελέτη να ανοίξει άμεσα στο κοινό και σταδιακά να ακολουθήσει και το υπόλοιπο διατηρώντας τα δύο εμβληματικά αρχιτεκτονικά κτίρια, προτείνοντας χρήσεις και υπερτοπικής σημασίας, πολιτισμού και έρευνας, και βεβαίως ένα μεγάλο μητροπολιτικό πάρκο που "είχε, έχει και θα έχει ανάγκη η Αθήνα”.
Βρισκόμαστε στην προ-μνημονίων Αθήνα και ενώ έχει διατυπωθεί η υπόσχεση για το μεγαλύτερο μητροπολιτικό πάρκο της Ευρώπης, σταδιακά οι εθνικές στρατηγικές είτε δια στόματος της πολιτικής εξουσίας είτε των μίντια αλλάζουν διάφορα αφηγήματα: μήπως είναι πολύ μεγάλο για πάρκο, είναι πολύ μακριά απ’ το κέντρο, ποιός πηγαίνει στα πάρκα; Μετά το 2011, η στοχοθεσία αλλάζει, βέβαια, τελείως με την πώληση του Ελληνικού στο πλαίσιο της αποπληρωμής "μερικών μόλις μηνών του ελληνικού χρέος”.
Όπως υποστήριξε η Πρέντου, για το Ελληνικό είναι δύσκολο να μιλάμε για υλική τουλάχιστον κληρονομιά δεδομένου του ότι κτίρια ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής σημασίας που σημάδευαν τις διαφορετικές φάσεις του ελληνικού από το 1930 ως το 2001 δεν προστατεύτηκαν από τις αρχές. Μετά από μια δύσκολη συνεδρίαση με το Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων το 2016 τα μόνα που ουσιαστικά σώθηκαν ως διατηρητέα, πέρα από κεντρικό κτίριο του πρώην Ανατολικού Αεροσταθμού, έργο του διάσημου Φινλανδο-αμερικανού αρχιτέκτονα Eero Saarinen, είναι η Παγόδα και το ξύλινο υπόστεγο και όχι το συγκρότημα Κολλεγίου, ο Δυτικός Αεροσταθμός, το εμβληματικό Γαλάζιο εμβληματικό υπόστεγο δίπλα στον Δυτικό Αεροσταθμό και βέβαια όλο το συγκρότημα του Αγίου Κοσμά. "Άρα για ποιά κληρονομιά μιλάμε; Η κληρονομιά μπορεί να διασωθεί μόνο μέσα από τεκμήρια, αναμνήσεις. Το μόνο που μπορούμε να συνεχίσουμε να διεκδικούμε είναι τα όσα διατηρούνται να πάρουν τη χρήση που τους αρμόζει και να αποτελέσουν στοιχεία μνήμης μέσα στην επένδυση, να μη χαθούν μέσα σε αυτή”.
Η αναδιανομή του πλούτου και η ταφόπλακα της πολυκατοικίας
"Κάθε ιδιωτικοποίηση αγαθού το οποίο έχουν πληρώσει γενιές μιας πολιτείας αφήνει τουλάχιστον 5 φορες τουλάχιστον φτωχότερη τη χώρα υποδοχέα αυτής της επένδυσης,” υποστήριξε η Λυκουριώτη, χωρίς να συνυπολογίζονται οι άυλες και συναισθηματικές αξίες που είναι ιδιαίτερα σημαντικές και συνδέονται ιδιαίτερα με τον τουριστικό κλάδο, όπως όταν χτίζονται μεγάλα πολυτελή συγκροτήματα σε παραλίες των νησιών που είναι ουσιαστικά δημόσιες και που μετατρέπουν τις εμπειρίες και τον τρόπο ζωής με τον οποίο μεγαλώσαμε σε εμπορική αξία.
Η 'Ίρις Λυκουριώτη χαρακτήρισε σημαντική παρακαταθήκη την έρευνα του Πολυτεχνείου για το Ελληνικό για λογαριασμό των όμορων δήμων, μιλώντας για το πώς τα μεγάλα προγράμματα αναδιανομής πλούτου διευκολύνονται από τα σκληρά δεδομένα της κρίσης χρέους και αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης διεθνούς πραγματικότητας, αναφερόμενη στον Κωστή Χατζημιχάλη και το βιβλίο του "Κρίση Χρέους και Υφαρπαγή Γης”. "Κάθε ιδιωτικοποίηση αγαθού το οποίο έχουν πληρώσει γενιές μιας πολιτείας αφήνει τουλάχιστον 5 φορες τουλάχιστον φτωχότερη τη χώρα υποδοχέα αυτής της επένδυσης,” υποστήριξε η Λυκουριώτη, χωρίς να συνυπολογίζονται οι άυλες και συναισθηματικές αξίες που είναι ιδιαίτερα σημαντικές και συνδέονται ιδιαίτερα με τον τουριστικό κλάδο, όπως όταν χτίζονται μεγάλα πολυτελή συγκροτήματα σε παραλίες των νησιών που είναι ουσιαστικά δημόσιες και που μετατρέπουν τις εμπειρίες και τον τρόπο ζωής με τον οποίο μεγαλώσαμε σε εμπορική αξία. Αναφερόμενη στις χρηματοδοτήσεις των στρατηγικών επενδύσεων από τους φορολογούμενους, τις υποδομές που αναλαμβάνει το κράτος προκειμένου να στηρίξει τις επενδύσεις αλλά και την εξαγωγή των κερδών σε φορολογικούς παραδείσους χωρίς να έχει υποχρέωση ο επενδυτής, παρότι ρέει δημόσιο χρήμα, να τα ξαναρίξει στην εγχώρια αγορά ("δικαίωμα επαναπατρισμού κεφαλαίων").
Στη συζήτηση γύρω από τις αλλαγές που φέρνουν οι θεσμικές μεταβολές και εκτεταμένα προγράμματα ιδιωτικοποιήσεων, η Λυκουριώτη χαρακτήρισε την ιστορία του Ελληνικού εμβληματική ως προς αυτό που έρχεται στο μέλλον και την περίπτωση της αθηναϊκής πολυκατοικίας που αναδεικνύεται στην τρέχουσα έκθεση του Ινστιτούτου Γκαίτε "Athens’ Polykatoikias 1930-1975. Formation of a Typology" ["Οι πολυκατοικίες της Αθήνας, 1930-1975. Η διαμόρφωση μιας τυπολογίας"] (βασίζεται στην ομώνυμη έκδοση του Γερμανού αρχιτέκτονα Kilian Schmitz-Hübsch και του Έλληνα φωτογράφου Δημήτρη Κλεάνθη) ταφόπλακα ενός ολόκληρου μοντέλου του ελληνικού οικιστικού προγράμματος που αλλάζει πλέον δραστικά όρους. Σε αυτή τη διαδικασία αναδιανομής πλούτου, βέβαια, εκτοπίζονται και πάρα πολλές δραστηριότητες, με τις οποίες ασχολούνται οι αρχιτέκτονες που ενισχύουν τον σχεδιασμό και δεν δουλεύουν αγοράζοντας αποκλειστικά από μεγάλες εταιρείες, ολόκληρα συστήματα γνώσης που χάνονται.
POPS: Πόσο προσβάσιμοι είναι οι δημόσιοι χώροι ιδιωτικής ιδιοκτησίας;
Συγκρίνοντας τις παρακαταθήκες των δύο πρώην αεροδρομίων η Πρέντου εστίασε στη δύναμη που είχε ως προς τη λήψη αποφάσεων στην περίπτωση του Βερολίνου η τοπική αυτοδιοίκηση αλλά και στους κοινωνικούς μηχανισμούς που επιτρέπουν στην κοινωνία των πολιτών να έχει λόγο, σε αντίθεση με τα καθ’ ημάς, όπου εκτός των άλλων από την πλευρά της πολιτείας δεν έχει γίνει γίνει γνωστό κανένα εκ των προτέρων "στρατηγικό σχέδιο ή μελέτη επιπτώσεων της επένδυσης σε κανένα επίπεδο, οικονομικό, περιβαλλοντικό, κυκλοφορικό, φέρουσας ικανότητας κλπ., κάτι που, όπως είπε, φαίνεται κι από τις αναρίθμητες αλλαγές που έχει υποστεί το ΣΟΑ αλλά και ο νόμος για το Ελληνικό, όπως και από την πρόσφατη προσφυγή των Δήμων Αλίμου και Γλυφάδας στο Συμβούλιο της Επικρατείας σχετικά με τις παραλίες.".
Ειδικότερα για το ζήτημα της προσβασιμότητας των δημόσιων χώρων που συμπεριλαμβάνονται σε ιδιωτικές επενδύσεις η Πρέντου μίλησε για την ολοένα και συχνότερη εμφάνιση στην ξενόγλωσση βιβλιογραφία του όρου POPS (Privately owned public space) θέτοντας το ερώτημα του με ποιούς όρους είναι προσβάσιμοι, κατά πόσο σε αντίστοιχους χώρους, παρότι δεν υπάρχουν μπάρες, μπορούμε όντως να συμπεριφερόμαστε άνετα σαν να βρισκόμαστε σε δημόσιο χώρο, αναφέροντας παραδείγματα πάρκων όπου η φύτευση δεν σε αφήνει μια μέρα με ήλιο, για παράδειγμα, να βρεις μια σκιά να καθίσεις αν δεν επιλέξεις κάποιο cafe, πόσο μάλλον να είναι ανοιχτοί σε μια διαμαρτυρία.
Το Tempelhofer Feld είναι η παραλία μας!
"Οι πραγματικοί δημόσιοι χώροι είναι εκείνοι όπου δεν χρειάζεται να αγοράσεις κάτι, όπου μπορείς να κάνει ότι θέλεις” ανέφερε σχετικά με το Tempelhofer Feld ο Malte Wilms τονίζοντας ότι για εκείνους δεν αποτελεί περιουσιακό στοιχείο ή πόρο προς εκμετάλλευση ενώ η Lee αναφέρθηκε στις προσπάθειές τους να ενταχθεί ο αναδειχθεί ο χώρος σε μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO βάζοντας τέλος στη συζήτηση του να χτίσεις ή να μη χτίσεις. Σε παρέμβασή του ο Bastian Herbst, υπεύθυνος επικοινωνίας, εκδηλώσεων και νέων συνεργασιών του Humboldt LAB χαρακτήρισε το Tempelhof ένα υπέροχο παράδειγμα του τι μπορεί να πετύχει η κοινωνία των πολιτών μιλώντας για όλα όσα έχουν αυτο-οργανώσει εκεί, συναυλίες, αγορές, σέρφινγκ μπροστά στο παλιό ναζιστικό κτίριο.
Απαντώντας στο επιχείρημα του καγκελάριου Όλαφ Σολτς ότι ο ελεύθερος χώρος του Tempelhofer Feld δεν χρησιμοποιείται συνέχεια, οι Architects4THF το παρομοιάζουν με τη δική τους παραλία. "Ούτε στην παραλία πας όλο τον χρόνο, είναι όμως ένα από τα ελάχιστα μέρη στο Βερολίνο όπου μπορείς να δεις μακριά, να έχεις ανοιχτό ορίζοντα" είπε χαρακτηριστικά η Jolene Lee, τονίζοντας πάντως ότι δουλεύουν ιδιαίτερα για το να ανοίξει ο διάλογος ευρύτερα εμπλέκοντας στο εγχείρημα επιστήμονες από διαφορετικές πειθαρχίες και προσπαθώντας να προτείνουν βιώσιμες λύσεις. Ειδικά για τη στεγαστική κρίση τόνισε μάλιστα τη συσπείρωσή τους με την πρωτοβουλία Ευρωπαίων πολιτών HouseEurope! που λέει όχι στην κατεδάφιση και ναι στην ανακαίνιση, διεκδικώντας νομοθεσία που να διευκολύνει και να πριμοδοτεί την ανακαίνιση και τη μετατροπή υφιστάμενων κτιρίων κρίνοντας την κατεδάφιση ξεπερασμένη παρομοιάζοντάς την με το food waste, τα πειράματα σε ζώα και τα πλαστικά μιας χρήσης.
