"Ας ξεκινήσουμε με το γεγονός πως το ‘Γιανούλης’ γράφεται με ένα ν, κάτι που αποτελεί μάλλον σοβαρή υπόθεση για τους κατοίκους της Τήνου", μάς πληροφόρησε η Διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση Αφροδίτη Παναγιωτάκου στη συνέντευξη τύπου που δόθηκε στο πλαίσιο των εγκαινίων της έκθεσης για τον Γιανούλη Χαλεπά, σε συνδιοργάνωση του Τελλόγλειου Ιδρύματος Τεχνών ΑΠΘ και του Ιδρύματος Ωνάση. Τη χαρακτηρίζουμε συνέντευξη τύπου για το τυπικό της υπόθεσης, μια που η έκθεση είχε την τύχη να προλογιστεί με μια εγκάρδια, απολαυστική και κατατοπιστική, συζήτηση μεταξύ της Ομότιμης Καθηγήτριας Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ και επιμελήτριας της έκθεσης Αλεξάνδρας Γουλάκη-Βουτυρά και της Αφροδίτης Παναγιωτάκου - χάρη στην οποία αποκτήσαμε μια εμπεριστατωμένη εικόνα από τη δημιουργική πορεία του τήνιου γλύπτη, λίγο πριν παραδοθούμε στην άμεση εμπειρία της συλλογής του.
Στην έκθεση, που άνοιξε τις πόρτες της για το κοινό στις 19 του τρέχοντος μήνα και θα τρέχει ως τις 5 Ιουνίου, περιλαμβάνονται περισσότερα από 150 έργα του καλλιτέχνη, μεταξύ των οποίων τα τριάντα γλυπτά που βρίσκονται στην κατοχή του Ιδρύματος Ωνάση, καθώς και ισάριθμα περίπου που δανείστηκαν από άλλες συλλογές μαζί με δεκάδες σχέδιά του. Επιλέγοντας τον τίτλο: Δούναι και Λαβείν, η έκθεση αποδίδει τιμή σε έναν καλλιτέχνη που βρισκόταν σε μία διαρκή διαδικασία καλλιτεχνικών δανείων και αντιδανείων με προγενέστερους και σύγχρονούς του δημιουργούς, αλλά κυρίως εμπνέεται από ένα ιδιαίτερο γεγονός της πολυκύμαντης ζωής του: ο Χαλεπάς, επιστρέφοντας στην Τήνο μετά τον εγκλεισμό του στο ψυχιατρείο της Κέρκυρας, αρχίζει να σχεδιάζει πάνω στα κατάστιχα των εσόδων και εξόδων της πατρικής επιχείρησης μαρμάρου, που υπήρξε μία από τις μεγαλύτερες των Βαλκανίων. Αυτόν τον άνθρωπο Χαλεπά, αδιάσπαστα ενωμένο με τον καλλιτέχνη, σκιαγραφεί η έκθεση, η οποία εμπλουτίζεται από την έκδοση ενός πληρέστατου δίγλωσσου καταλόγου για το σύνολο του έργου του, μία εκ των διαφόρων πρωτοβουλιών του Ιδρύματος Ωνάση που συνοδεύουν την έκθεση.
Στη σύνθεση, που παριστάνει την κοιμισμένη πριγκίπισσα τη στιγμή που φτάνει ο πρίγκιπας, συνδυάζονται πολλές μορφές σε διαφορετικές κλίμακες
Η συλλογή των γλυπτών και των σχεδίων ρίχνει φως στο έργο ενός δημιουργού που, κατά τα λεγόμενα της κας Βουτυρά "είναι άδικο να μείνει στη συνείδησή μας μόνο για τα δράματα που υπέστη στη ζωή του ή για τα (εξαιρετικά) έργα της πρώτης περιόδου του, όπως η περίφημη Κοιμωμένη". Ένας διαφορετικός Γιανούλης αναδύεται από τα έργα που φιλοξενεί η έκθεση, κυρίως της τελευταίας δημιουργικής του φάσης, όταν ξαναρχίζει τη γλυπτική ύστερα από πολυετή παύση. Έργα που στα μάτια μας φαίνονται ατελή, σαν προπλάσματα αφού είναι φτιαγμένα με πηλό -καθώς ο Χαλεπάς είναι ηλικιωμένος πια ούτε διαθέτει το κατάλληλο εργαστήριο, ώστε να συνεχίσει τη δουλειά στο μάρμαρο-, σφραγίζουν αυτή την τελευταία φάση, στην οποία εγκαταλείπει τον κλασικισμό και την άψογη ακαδημαϊκή τεχνική πάνω στο μάρμαρο και περνάει σε μια γλώσσα προσωπική και απελευθερωμένη, όσον αφορά στη σύνθεση, τη δομή του γλυπτού, τους όγκους, κλπ.
Το μοναδικό με την περίπτωσή του είναι πως αυτή η φάση προέρχεται ύστερα από μία μακροχρόνια περίοδο κατά την οποία ο Χαλεπάς, αποκλεισμένος από τον κόσμο -αρχικά στο ψυχιατρείο της Κέρκυρας (1888-1902) και μετά στον Πύργο της Τήνου, όπου η μητέρα του του στερεί την ενασχόληση με τη γλυπτική (μέχρι το θάνατό της το 1916)- δεν έρχεται καθόλου σε επαφή με τις σύγχρονες εξελίξεις στη γλυπτική. Κι όμως καταφέρνει να αναπτύξει μία γλώσσα που τον τοποθετεί ανάμεσα στους σπουδαίους των σύγχρονων κινημάτων: "Δεν ξέρω αν θα τον έλεγα μοντέρνο ή κλασικό, είναι ο Χαλεπάς", επεσήμανε χαρακτηριστικά η Αλεξάνδρα Βουτυρά, "είναι σχεδόν κονστρουκτιβιστής, αλλά τα έργα του έχουν θέμα".
Πρότυπό της στάθηκε ένα ελληνιστικό γλυπτό, η Αφροδίτη του Άργους,
μαρτυρώντας τη διαλλεκτική σχέση του Χαλεπά με την τέχνη της αρχαιότητας
(Στο βάθος, φωτογραφία του Χαλεπά, ηλικιωμένου πια, μπροστά στην Κοιμωμένη του)
Στην έκθεση γίνεται εμφανής η εξαιρετική κλασική παιδεία του γλύπτη και η τιμητική σχέση που αποδίδουν τα έργα του προς την τέχνη της αρχαιότητας - μορφές της μυθολογίας τροφοδοτούν πολλά από αυτά (σάτυροι, ο θεός Έρως, η Αφροδίτη, μορφές όπως της Μήδειας ή της Αντιγόνης, στα οποία μάλιστα επανέρχεται πολλές φορές), από την οποία όμως προκύπτει μια συνθετική διαδικασία: ο Χαλεπάς μελετάει τα κλασικά πρότυπα και συνομιλεί μαζί τους, συνθέτοντας νέα πρωτότυπα δημιουργήματα, που τα επιστρέφει ως αντιδάνεια, κάτι που η έκθεση φροντίζει να αναδείξει μέσα από την αντιπαραβολή αρχαίου προτύπου και νέου δημιουργήματος. Στην έκθεση περιλαμβάνονται κι άλλα δείγματα της θεματολογίας του: σημαντικές είναι οι προτομές συγγενικών του ή άλλων προσώπων, όπως και μια σειρά περίοπτων ή αμφιπρόσωπων συνθέσεων, αγάλματα δηλαδή που δεν έχουν μόνο μία, την μπροστινή, όψη, αλλά αποκαλύπτονται από όλες τις πλευρές τους - τα περίοπτα αγάλματα είναι χαρακτηριστικά της αντίληψης του Χαλεπά περί τελειότητας.
Το Ίδρυμα Ωνάση και ο Χαλεπάς
Η Αφροδίτη Παναγιωτάκου, μιλώντας με θέρμη για τη συλλογή των τριάντα γλυπτών του Χαλεπά που κατέχει το Ίδρυμα Ωνάση, τόνισε ότι πρόκειται για μία "ιδιοσυγκρασιακή συλλογή", που αποκτήθηκε κατόπιν προσωπικής επιλογής και όχι ως επένδυση για να πωληθεί στο μέλλον και εντάσσεται στη γενικότερη φιλοσοφία του Ιδρύματος, την επιθυμία δηλαδή να αναδείξει τη σπουδαιότητα των Ελλήνων δημιουργών καθώς και να προστατεύσει τα έργα από τον κίνδυνο να χωριστούν σε πολλές ξεχωριστές συλλογές. Απέκλεισε το ενδεχόμενο κάποιας μόνιμης έκθεσης, μια που στη φιλοσοφία του Ιδρύματος βρίσκεται επίσης η δυνατότητα των έργων τέχνης να ταξιδεύουν όλο και περισσότερο, ώστε να "λαμβάνουν διαφορετικές ερμηνείες, από διαφορετικούς επιμελητές, σε διαφορετικούς χώρους". Η Αφροδίτη Παναγιωτάκου μάς πληροφόρησε επίσης ότι γίνονται συζητήσεις ώστε να πραγματοποιηθεί κάποια παρέμβαση στο σπίτι του Χαλεπά στην Τήνο, ενώ υπάρχει και η σκέψη να δημιουργηθεί ένα ψηφιακό περιβάλλον για τη συλλογή Χαλεπά που διαθέτει το Ίδρυμα, ώστε όχι μόνο να γίνει προσβάσιμη σε όλους αλλά να αποτελέσει μία διαφορετική εμπειρία, ανεξάρτητη από αυτή της άμεσης πρόσβασης. Και, βέβαια, στο πλαίσιο των παραλήλλων δράσεων εντάσσεται και η παράσταση της Αργυρώς Χιώτη -που ανοίγει με τον δικό της τρόπο μία χαραμάδα στο σύμπαν του καλλιτέχνη- που ήδη παίζεται στη Στέγη και για την οποία γίνονται προσπάθειες να επισκεφτεί τη Θεσσαλονίκη.
φωτό εξωφύλλου (Αλέξανδρος Αβραμίδης©): η μία από τις δύο όψεις της αμφίπλευρης σύνθεσης Μέγας Αλέξανδρος, ζων και νεκρός (πριν το 1922)
