Πιθανότατα το έχετε παρατηρήσει κι εσείς: πολύ συχνά, σε λίστες ευπώλητων βιβλίων, φιγουράρει το όνομα ενός συγγραφέα που, αν κι έγραψε σχεδόν έναν αιώνα πριν, οι Έλληνες αναγνώστες φαίνεται να τον προτιμούν ιδιαίτερα. Ο λόγος είναι, φυσικά, για τον Έρμαν Έσε (1877-1962), τον Γερμανό Νομπελίστα λογοτέχνη που, με τον γνωστότερό του "Σιντάρτα", έχει ταξιδέψει γενιές αναγνωστών σε δυνατά εξωτερικά κι εσωτερικά ταξίδια.
Για να μας αναλύσουν τη δημοφιλία του, μιλήσαμε με την Αναπληρώτρια καθηγήτρια της Γερμανικής γραμματολογίας στο ΑΠΘ Ελένη Γεωργοπούλου, τους μεταφραστές των βιβλίων του που επανακυκλοφορούν από τις εκδόσεις Διόπτρα, Μαρία Αγγελίδου κι Άγγελο Αγγελίδη, Ειρήνη Γεούργα και Βασίλη Τσαλή, καθώς και με τον βαθύ γνώστη του Έσε Φόλκερ Μίχελς, επιμελητή της σειράς και πρώτο επιμελητή των απάντων του στα γερμανικά.
Γιατί πιστεύετε ότι η λογοτεχνία του Έρμαν Έσε είναι ακόμη τόσο δημοφιλής στο ελληνικό κοινό;
Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης: Παρότι ζούμε στην εποχή που η βιωσιμότητα των λογοτεχνικών βιβλίων στις καλύτερες περιπτώσεις περνάει τον χρόνο, τα βιβλία του Έσε κερδίζουν ξανά και ξανά το κοινό κι εντυπωσιάζουν με νέα ορμή τους αναγνώστες. Κι αυτό δεν είναι καν περίεργο: το θέμα αιχμής των έργων του ποτέ δεν θα θεωρηθεί ξεπερασμένο˙ ο κεντρικός τους άξονας αφορά ένα αιωνίως ενδιαφέρον και μεγάλο ζήτημα, το Νόημα της Ζωής.
Οι διάσημοι ήρωές του, ο Σιντάρτα και ο Ντέμιαν, ταξιδεύουν και ζουν μεγάλες περιπέτειες που δεν ξετυλίγονται μόνο έξω αλλά και μέσα τους. Δεν εξερευνούν μόνο τον εξωτερικό, άγνωστο (φριχτό αλλά και υπέροχο) κόσμο˙ το ίδιο ζωντανό προβάλλει μέσα από τις σελίδες και το εσωτερικό τους ταξίδι.
Νομίζουμε, ωστόσο, πως ο Έσε μιλάει και στη σημερινή (βιαστική και δύσκολη αναγνωστικά) εποχή, επειδή δεν δίνει απλώς απαντήσεις, αλλά κυρίως επειδή κάνει ξανά αυτές τις σπουδαίες, τρομερές ερωτήσεις. Και το κάνει μ’ έναν τρόπο σπουδαίο και τρομερό: σαν ν’ αφηγείται παραμύθι.
Φόλκερ Μίχελς: Κάθε συγγραφέας, του οποίου οι περιγραφές είναι τόσο ρεαλιστικές που μας αγγίζουν επειδή μας κάνουν να συνειδητοποιήσουμε τις δικές μας εμπειρίες, εντυπώσεις και επιθυμίες με παραστατικό τρόπο, είναι δημοφιλής και φτάνει αργά ή γρήγορα σε ένα ευρύ κοινό – στην Ελλάδα όπως και παντού στον κόσμο, όπου υπάρχουν άνθρωποι δεκτικοί στην ανάγνωση.
Ελένη Γεωργοπούλου: Θεωρώ, ότι η "γραφή" του Έρμαν Έσε ταιριάζει στο ελληνικό κοινό γιατί δεν είναι τόσο "εγκεφαλική", όπως άλλων συγγραφέων από το γερμανόφωνο χώρο και της ίδιας εποχής, όπως π.χ. του Τόμας Μαν. Αντιθέτως, ο αναγνώστης πολλές φορές συγκινείται, διαβάζοντας ένα βιβλίο του. Μετά έχει και κοινά στοιχεία με τον Καζαντζάκη, π.χ. τον εσωτερισμό του ανθρώπου, άρα είναι κάπως γνώριμο.
Θεωρείτε ότι υπάρχει κάποιο δημογραφικό στο οποίο έχει μεγαλύτερη απήχηση, όπως στους νεαρούς ενήλικες;
Ειρήνη Γεούργα: Πολλά από τα έργα του Έσε –με πρώτο και γνωστότερο τον "Σιντάρτα”, που επηρέασε γενιές και ρεύματα– είχαν και συνεχίζουν να έχουν μεγάλη απήχηση στους νεαρούς ενήλικες. Αναμενόμενο, εφόσον ο συγγραφέας, ήδη από τα νεανικά του έργα, πραγματεύεται την αναζήτηση ταυτότητας και βαθύτερου νοήματος στη ζωή, την εξέγερση απέναντι στα κοινωνικά πρότυπα και τον συμβιβασμό του ανθρώπου, τις μύχιες πτυχές της ανθρώπινης φύσης και του πολιτισμού μας, που απασχολούν τους νέους. Το έργο του μπορεί να επηρεάσει και να εμπνεύσει όποιον διαμορφώνει τον εαυτό και τις ιδέες του.
"Ο κεντρικός άξονας των βιβλίων του Έσε αφορά ένα αιωνίως ενδιαφέρον και μεγάλο ζήτημα, το Νόημα της Ζωής"
-Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης
Παρ’ όλα αυτά, η βαθύτερη κατανόηση του έργου του θα έρθει ίσως σε μεγαλύτερες ηλικίες, όταν ο άνθρωπος θα έχει ήδη συλλογιστεί και βιώσει τα ουσιαστικά ζητήματα της ζωής και του κόσμου.
Φ.Μ.: Η προσήλωση στην εσωτερική του πυξίδα, η άρνηση συμμόρφωσης με τους καθιερωμένους κανόνες, ήταν ένας επίπονος αγώνας στη νεότητα του Έσε – ένα θέμα που εμφανίζεται σε πολλά από τα έργα του. Είναι μια σύγκρουση που δυσκολεύει όλους τους πιο ταλαντούχους νέους ανθρώπους. Δεν είναι λοιπόν περίεργο που κάθε νέα γενιά ανακαλύπτει ξανά αυτόν τον συγγραφέα, και περίπου οι μισοί από τους αναγνώστες του είναι ηλικίας 14 έως 30 ετών. Η επιμονή του στη δική του ιδιορρυθμία, ακόμα και αργότερα στη ζωή του, του επέτρεψε να αντισταθεί στις μαζικές ψυχώσεις του 20ού αιώνα που οδηγούσαν σε πολέμους, και να μεταδώσει αντί γι’ αυτό μια εποικοδομητική κοσμοθεωρία που να κοιτά το μέλλον.
Ελ.Γ.: Ανέκαθεν τον διάβαζε πιο πολύ η νεολαία, στοχεύοντας σε θεματικές, όπως το πως να βρεις τον εαυτό σου (Individuation) μέσα σε μια καταπιεστική κοινωνία. Φαντάζομαι ότι ένας νέος άνθρωπος εύκολα ταυτίζεται με τους πρωταγωνιστές του. Σε γενικές γραμμές σε αυτό συμβάλει και το γεγονός ότι στα έργα του η θεωρία του Jung παίζει καθοριστικό ρόλο – και η ψυχανάλυση αγαπιέται ιδίως από τη νεολαία.
Τι είναι αυτό που τον κάνει να ξεχωρίζει;
Βασίλης Τσαλής: Αυτό που εντυπωσιάζει στον Έσε είναι ο πλούτος της γλώσσας, που όμως διατηρεί προσεκτικά την ισορροπία της, δίχως να εκπίπτει σε ανούσιο ή θολό βερμπαλισμό. Η καθαρότητα στην έκφραση και η συνετή χρήση της μεταφοράς, σε συνδυασμό με τις εκάστοτε λιτές αφηγηματικές τεχνικές, καθιστούν την ανάγνωση των έργων του μια απολαυστική περιπέτεια.
Άξιο αναφοράς είναι επίσης το γεγονός ότι, ενώ συναντάμε στα έργα του πολλά στοιχεία αυτοβιογραφίας, για τον Έσε το παρελθόν και το παρόν, δηλαδή η σύνδεση της ανάμνησης με το σήμερα, αποτελούν απλώς τη βασική ουσία, το στέρεο έδαφος, από το οποίο αντλούσε έμπνευση και προσανατολισμό για να δημιουργήσει καθαρή μυθοπλασία.
"Ο Έσε καταφέρνει να εκφράσει και τα δύσκολα με απλό τρόπο, έτσι ώστε αναγνώστες κάθε ηλικίας και μορφωτικού επιπέδου να αναγνωρίζουν τον εαυτό τους σε αυτά"
-Φόλκερ Μίχελς
Φ.Μ.: Επειδή όλα όσα περιγράφει με την αισθησιακή και διεισδυτική γραφή του τα έχει βιώσει ο ίδιος και αποτελούν έναν τρόπο αυτοβιογραφικής διαχείρισης κρίσεων, καταφέρνει να εκφράσει και τα δύσκολα με απλό τρόπο, έτσι ώστε αναγνώστες κάθε ηλικίας και μορφωτικού επιπέδου να αναγνωρίζουν τον εαυτό τους σε αυτά και να βρίσκουν στα βιβλία του ερεθίσματα για την επίλυση των δικών τους συγκρούσεων.
Προτάσεις
Ειρ. Γ.: Σε πιο νεαρούς αναγνώστες, θα πρότεινα τον "Κνουλπ", τον "Πέτερ Κάμεντσιντ", τον "Σιντάρτα", το "Κάτω από τον τροχό". Το "Κλάιν και Βάγκνερ" και το "Τελευταίο καλοκαίρι του Κλίνγκσορ" σε πιο "υποψιασμένους" αναγνώστες.
Β. Τσ.: Ο γοητευτικός πλάνητας "Κνουλπ" είναι ένας καλός σηματωρός, για να οδηγήσει τον αναγνώστη στις ατραπούς του ταξιδιού αυτογνωσίας ενός ανυπότακτου και από τη φύση του εξεγερμένου συγγραφέα.
Τα προσωπικά αγαπημένα
Φ.Μ.: Η σχέση μου με το έργο του Έσε ξεκίνησε με το πρώιμο μυθιστόρημά του "Κάτω από τον τροχό" από το 1903. Σε ηλικία 15 ετών, αναγνώρισα τον εαυτό μου σε αυτό και ακόμη και σήμερα, σχεδόν 70 χρόνια αργότερα, αυτή η έκκληση για το δικαίωμα της νεότητας στη δική της νεότητα παραμένει επίκαιρη και γοητευτική. Το ίδιο ισχύει και για το "Σιντάρτα", ένα βιβλίο ζωής, το οποίο –όπως πολλά έργα του ποιητή– φέρνει σε αμηχανία τον ευρωκεντρισμό, ενσωματώνοντας την κοσμοαντίληψη των ανατολικών πολιτισμών.
Ως το πιο προσωπικό και εύθυμο από τα βιβλία του, συνιστώ το "Ο Επισκέπτης στο Σανατόριο", όπως άλλωστε και ο Τόμας Μαν, που θεωρούσε τον Έσε τον πιο κοντινό και αγαπημένο του από τους συγγραφείς-συναδέλφους του. Και βεβαίως, δεν πρέπει να ξεχνάμε τις πολυθεματικές αφηγήσεις του, τα δοκίμια και τα πολιτικά του κείμενα, τις χρήσιμες επιστολές του και πολλά από τα ποιήματά του.
Ελ.Γ.: Το αγαπημένο μου είναι το "Νάρκισσος και Χρυσόστομος" που πέρα από μια βαθιά φιλία που περιγράφεται εμπεριέχει και πολλά φιλοσοφικά στοιχεία.
Διαβάστε Επίσης
