ΕΜΣΤ: Η "ανορθόδοξη" ρετροσπεκτίβα για τον Θόδωρο ανήκει στα highlights του μουσείου

Τα ραντεβού με το ΕΜΣΤ γίνονται ολοένα και συχνότερα, αφού το αδιάκοπο, ιντριγκαδόρικο καλλιτεχνικό πρόγραμμα του μουσείου δίνει στους επισκέπτες αφορμές για να γνωρίσουν περισσότερες πτυχές της σύγχρονης τέχνης. Ακόμα και όταν μιλάμε για αναδρομικές εκθέσεις, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης προσπαθεί να μην περιορίζεται στις συνηθισμένες επιμελητικές προσεγγίσεις, αλλά να (επανα)συστήνει σπουδαίους καλλιτέχνες με έναν πιο ιδιαίτερο τρόπο. Μία τέτοια περίπτωση είναι η νέα έκθεση "Θόδωρος, Αντί Αναδρομικής" που εγκαινιάζεται στις 8 Φεβρουαρίου, σε επιμέλεια Σταμάτη Σχιζάκη.

Ο γλύπτης Θόδωρος κληροδότησε το εργαστήριό του, καθώς και ένα μεγάλο μέρος έργων του στο ΕΜΣΤ (110 συνολικά), τα οποία το μουσείο ένιωσε την υποχρέωση να παρουσιάσει σε ένα κάπως αντισυμβατικό αναδρομικό αφιέρωμα. Ακολουθώντας μία μη χρονολογική αφήγηση, η έκθεση διερευνά διαφορετικές θεματικές στο έργο του Θόδωρου, αποσαφηνίζοντας το γλυπτικό του λεξιλόγιο μέσα από έντεκα ενότητες. "Είναι και δεν είναι αναδρομική", τονίζει η διευθύντρια του μουσείου, Κατερίνα Γρέγου, κατά τη διάρκεια της παρουσίασης. Αποφεύγοντας την υιοθέτηση ενός καθαρά παρελθοντικού χαρακτήρα που συναντάμε σε αναδρομικές εκθέσεις, ο Σταμάτης Σχιζάκης κάλεσε τους καλλιτέχνες Νίκο Αρβανίτη, Πάκυ Βλασσοπούλου, Ίριδα και Λήδα Λυκουριώτη (Αρχιτέκτονες της Φάλαινας), Κώστα Μπασάνο και Γιάννη Παπαδόπουλο, να παρουσιάσουν έργα που έχουν συνδιαλλαγεί κριτικά με το έργο του Θόδωρου ή εμφανίζουν αντίστοιχους διαχρονικούς προβληματισμούς και αφηγήσεις.

"Ένας από τους ρόλους ενός μουσείου σύγχρονης τέχνης είναι να εξετάζει το σύγχρονο γίγνεσθαι, αλλά αυτός δεν είναι ο μοναδικός μας ρόλος" αναφέρει η Κατερίνα Γρέγου μιλώντας για τον "αντί-αναδρομικό" ύφος της έκθεσης. "Έχουμε επίσης χρέος να επανεξετάζουμε την ιστορία της τέχνης, και ειδικά της χώρας μας. Κοιτώντας χθες την έκθεση με τον Σταμάτη (Σχιζάκη), αυτό που με συγκίνησε πολύ είναι ότι είδα τον Θόδωρο με μια διαφορετική ματιά. Επίσης, διαπίστωσα ότι τα έργα του είναι ακόμα και σήμερα πάρα πολύ φρέσκα. Ο διάλογος με τους σύγχρονους καλλιτέχνες βγάζει ένα άλλο νόημα για το έργο του Θόδωρου, αλλά και του πώς βλέπουμε τη σχέση παλαιότερης-νεότερης γενιάς".

Παρότι ο Θόδωρος ήταν από τους καλλιτέχνες που κατάφερε να παρουσιάσει αρκετές φορές τα έργα του σε εκθέσεις -επιβλέποντας αυστηρά τον τρόπο ανάγνωσης του κάθε πρότζεκτ-, ο θάνατός του το 2018 στέρησε από το κοινό την επαφή με το έργο του. Τελικά, αυτό το διάλειμμα ίσως ήταν απαραίτητο, προκειμένου να γνωρίσουμε τον Θόδωρο με έναν διαφορετικό τρόπο, σε ένα πλαίσιο αναδρομικής έκθεσης. "Ο τίτλος "Αντί Αναδρομικής” εκφράζει μία παραδοχή αδυναμίας να πραγματοποιήσει κανείς μία απόλυτη αναδρομή στο έργο ενός καλλιτέχνη" εξηγεί ο Σταμάτης Σχιζάκης. "Επίσης, νομίζω ότι η εισαγωγή κάποιων άλλων καλλιτεχνών στρέφει την προσοχή στις ιδέες πίσω από το έργο του Θόδωρου. Τον ίδιο δεν τον ενδιέφερε η τεχνική διάσταση της γλυπτικής, πίστευε ότι η γλυπτική ήταν επικοινωνία, γι’αυτό μπήκε στη διαδικασία να αντιπαραβάλλει, να συγκρίνει και ίσως και να μεταφράσει τις γλώσσες της γλυπτικής με την άυλη γλώσσα των ΜΜΕ. Αυτό είναι ένα κομμάτι που αξίζει να εστιάσουμε στο έργο του και να δούμε πόσο διαχρονικό παραμένει μέσα από όλες αυτές τις τεχνολογικές αλλαγές και προκλήσεις που έρχονται στη συνέχεια". 

Η ευθύνη ενός καλλιτέχνη

"Διαχρονικούς" έχουμε βαπτίσει πολλούς σπουδαίους καλλιτέχνες, όμως σημασία έχει να τους βλέπουμε και μέσα στα σωστά πλαίσια, προκειμένου να νοηματοδοτηθεί το έργο τους και η λεγόμενη διαχρονικότητα να είναι ουσιαστική. Η έκθεση στο ΕΜΣΤ το επιτυγχάνει αυτό, εστιάζοντας στο ενδιαφέρον του Θόδωρου για την επικοινωνία και τα ΜΜΕ, καθώς και τον τρόπο που τα συνέδεε με τη γλυπτική γλώσσα. Ο ίδιος εξέλιξε την πρακτική του μέσω περφόρμανς, ηχητικών γλυπτών, εννοιολογικών έργων αλλά και των πρώτων αποπειρών θεσμικής κριτικής στην Ελλάδα, πρωτοβουλίες που απέδειξαν πόσο σημαντικός είναι ο κοινωνικός και πολιτικός ρόλος ενός καλλιτέχνη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η σειρά έργων "Χειρισμοί" (1973-1982), που βλέπουμε στην έκθεση, μέσω της οποίας ο Θόδωρος όχι μόνο πειραματίζεται με καλλιτεχνικές πρακτικές πέραν της γλυπτικής, αλλά διερευνά και τη σχέση της δεύτερης με τα ΜΜΕ. "Δεν πίστευε ότι το έργο του καλλιτέχνη ολοκληρώνεται με την έκφραση μιας ιδέας, αλλά πρέπει να την υλοποιεί" μας λέει ο Σταμάτης Σχιζάκης κατά τη διάρκεια της ξενάγησης. 

Σήμερα, θεωρούμε την παρουσία ενός δημιουργού στα social media σχεδόν απαραίτητη, τόσο για την αμεσότερη προώθηση του έργου του όσο και την έκφραση απόψεων και την τοποθέτηση γύρω από την επικαιρότητα. Ο Θόδωρος το είχε κατανοήσει αυτό ήδη από τις δεκαετίες του ’70 και του ΄80 και έκανε συστηματικές εμφανίσεις στον Τύπο, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Μέσα από οπτικοακουστικό υλικό από το αρχείο του ΕΜΣΤ και της ΕΡΤ, η ενότητα "Ίχνη Αφής" εμβαθύνει στη δράση του καλλιτέχνη ως δημόσιου προσώπου.

Παράλληλα, χαζεύοντας τις εκπομπές όπου συχνά μιλούσε ο γλύπτης και παρατηρώντας τις διάφορες παραλλαγές της "Ματράκ-Φαλλός" (το φαλλικό σύμβολο που επινόησε ο ίδιος, συνδυάζοντας το γκλομπ του αστυνομικού, το σφυρί του γλύπτη και του φαλλού) και τα υπόλοιπα έργα της έκθεσης, βρήκα αναζωογονητική την έντονη παρουσία του χιούμορ στην τέχνη του Θόδωρου. Οι εκθέσεις συνήθως δεν αφήνουν πολύ χώρο για αστεϊσμούς ή σαρκασμό, αλλά ο Έλληνας γλύπτης δεν περιοριζόταν στα πλαίσια της σοβαροφάνειας. Στο φιλμ "Τηλε-χειρισμός" (1976), για παράδειγμα, που δημιουργήθηκε σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη Γιώργο Εμιρζά για τη σειρά της ΕΡΤ "Οι δημιουργοί", ο Θόδωρος επανειλημμένα εξηγεί πως δημιούργησε ένα έργο "για την αιωνιότητα, για το μουσείο". "Πάρε αυτό το έργο γλυπτικής και τοποθέτησέ το σε ένα μουσείο με καλό κλιματισμό, κάτω από μια προστατευτική κατασκευή από πλέξιγκλας. Τοποθέτησε επάνω του τον τίτλο. Μην ξεχάσεις το όνομά μου. Ευχαριστώ" λέει ο καλλιτέχνης με έναν πομπώδη αλλά ειρωνικό τόνο, απευθυνόμενος στους θεατές.

Διάλογος με το σήμερα

Όσον αφορά τα έργα των σύγχρονων δημιουργών, καταφέρνουν να αναπτύξουν έναν ουσιώδη διάλογο με εκείνα του Θόδωρου, άλλα μιμούμενα το ύφος του και άλλα πρωτοτυπώντας και αντλώντας έμπνευση από τις ιδέες του: π.χ. ο Γιάννης Παπαδόπουλος επανασχεδιάζει τυπογραφικά ένα γλυπτό του Θόδωρου, ενώ με την "Καρτ ποστάλ από τη Νέα Υόρκη, 2019-2025" η Πάκυ Βλασσοπούλου προτείνει μία φεμινιστική εκδοχή της δράσης που ο γλύπτης πραγματοποίησε στη Νέα Υόρκη το ’73. Η καλλιτέχνιδα βγαίνει στους δρόμους με έναν πλάστη (αντί για τη "Ματράκ-Φαλλό" που κρατούσε ο καλλιτέχνης στο αρχικό έργο) και μια "μάσκα Θόδωρου" φτιαγμένη από ζυμάρι. Από την άλλη, στον τεχνητό "κήπο" που δημιουργήθηκε για την τελευταία στάση της έκθεσης, συναντάμε τη διαδραστική εγκατάσταση του Νίκου Αρβανίτη, αποτελούμενη από ραδιόφωνα και μικρόφωνα, μαζί με γλυπτά από παλαιότερες σειρές έργων του Θόδωρου ("Γλυπτική για τη συμμετοχή του κοινού", "Πύλες", "Πήγασοι").

Δεν αγνοούμε, φυσικά, την εξαιρετική επιμέλεια που έγινε από τον Σταμάτη Σχιζάκη, αλλά αξίζει να αναγνωριστεί και η δουλειά του αρχιτέκτονα και σκηνογράφου Γιάννη Αρβανίτη, ο οποίος ανέλαβε τη σκηνογραφία της έκθεσης και μεταμόρφωσε ριζικά τον δεύτερο όροφο του ΕΜΣΤ. Έργο αρκετά δύσκολο να επιτευχθεί μέσα σε ένα μουσείο, αλλά σημαντικό για να ανανεωθεί όχι μόνο ο χώρος, αλλά και η οπτική μας ως θεατές. Όλα αυτά, συνδυαστικά με το συγκινητικό, μικρό αφιέρωμα με πορτρέτα της οικογένειας του γλύπτη στο τέλος της περιήγησης, καθιστούν το "Θόδωρος, Αντί Αναδρομικής" μία από τις σημαντικότερες εκθέσεις που έχουμε δει μέχρι σήμερα από το ΕΜΣΤ. Μην την παραλείψετε.

Εγκαίνια: 8/2 (6.30 μ.μ.)

Την έκθεση θα εγκαινιάσει η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη.

Η μουσική επιμέλεια της βραδιάς έχει την υπογραφή του Γιάννη Πετρίδη και είναι εμπνευσμένη από την προσωπική συλλογή βινυλίων του Θόδωρου. Οι DJs Δημήτρης Ζουγρής και Τάσος Στεργίου θα παίξουν κομμάτια από τις δεκαετίες ’60 και ’70.

Στα εγκαίνια η είσοδος στο μουσείο είναι δωρεάν.

Δείτε όλες τις εκθέσεις της πόλης στον οδηγό τεχνών του athinorama.gr.