Ο Μανουέλ Βίλας είναι από τους ανθρώπους που χαίρεσαι να μιλάς μαζί τους. Ανοιχτός και χαμογελαστός, πρόθυμος να μοιραστεί τις σκέψεις του και να δημιουργήσει με τον συνομιλητή του κοινό έδαφος επικοινωνίας. Συναντηθήκαμε πριν από λίγες μέρες όταν βρέθηκε στην Αθήνα προσκεκλημένος του Ινστιτούτου Θερβάντες και των εκδόσεων Ίκαρος με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του "Φιλιά". Τη διερμηνεία της κουβέντας έκανε η Νάννα Παπανικολάου, η οποία έχει μεταφράσει το βιβλίο στα ελληνικά.
Κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος είναι ο 58χρονος Σαλβαδόρ, πρόσφατα συνταξιοδοτημένος καθηγητής μέσης εκπαίδευσης, ο οποίος έχει προγραμματίσει να περάσει τις ανοιξιάτικες διακοπές του σε ένα ξύλινο σπίτι στο δάσος της Σοτοπένια, σαράντα χιλιόμετρα από τη Μαδρίτη. Μία μέρα μετά την εγκατάστασή του στην περιοχή κηρύσσεται καραντίνα λόγω του κορονοϊού. Ο μόνος άνθρωπος με τον οποίο ο Σαλβαδόρ θα έχει επαφή μέχρι τη λήξη της είναι η 45χρονη Μονσεράτ, η οποία εργάζεται στο τοπικό μπακάλικο. Ο έρωτας θα αποδειχθεί η μοναδική αχτίδα φωτός μες στην επιβεβλημένη μοναξιά.
Πώς βιώσατε την πανδημία;
Με τρομερό άγχος. Μου προκάλεσε μεγάλη ψυχική αναστάτωση. Ένιωθα σαν να είχαν καταργηθεί όλες οι αξίες της ζωής. Άλλοι το πέρασαν με ηρεμία και υπομονή.
Μπορούμε πλέον να επιστρέψουμε στην πρότερη κατάστασή μας ή μας άλλαξε ριζικά;
Η πανδημία έχει πλέον ξεχαστεί. Μαζί όμως ξεχάσαμε και το μάθημα που μας έδωσε για όσα θεωρούμε δεδομένα στην καθημερινότητά μας, όπως το να μπορούμε να βγούμε μια βόλτα, να κάτσουμε κάπου και να πιούμε έναν καφέ, να πάμε θέατρο. Ξεχνάμε ότι όλα αυτά τα στερηθήκαμε για καιρό και επιστρέψαμε με συνοπτικές διαδικασίες στην κατανάλωση και στον άγριο καπιταλισμό.
Λέτε ότι έχουμε ξεχάσει. Δηλαδή όταν εσείς συναντιέστε με φίλους, τους αγκαλιάζετε χωρίς δεύτερη σκέψη;
Μου αρέσει πολύ να αγκαλιάζω τους ανθρώπους. Πιστεύω στην εγκαρδιότητα, στα φιλιά, στις αγκαλιές, στη συνύπαρξη. Αυτό είναι η ζωή. Πιστεύω στην ουμανιστική πόλη και αυτή τη στιγμή βρίσκομαι στην Αθήνα όπου η συγκεκριμένη έννοια επινοήθηκε. Έχω σπουδάσει αρχαία ελληνικά και πιστεύω στη ρήση "δημοκρατία κέκληται" η οποία υπάρχει στον Επιτάφιο του Περικλή. Η δημοκρατία είναι το μόνο πολίτευμα που ευνοεί τη συνύπαρξη.
Η πανδημία μας έφερε αντιμέτωπους με ένα μεγάλο πένθος σε όλα τα επίπεδα. Το έχουμε διαχειριστεί ή απλώς το έχουμε παραμερίσει;
Στα "Φιλιά" αυτό διατείνομαι, ότι υπάρχει κάτι που μπορεί να σε βοηθήσει να αντιμετωπίσεις μια συμφορά είτε προσωπική είτε συλλογική. Κι αυτό είναι ο έρωτας. Την περίοδο του εγκλεισμού ξαναείδα μια ταινία που έχω δει δεκάδες φορές, την "Καζαμπλάνκα". Υπάρχει μια σκηνή στην οποία δεν είχα δώσει ιδιαίτερη σημασία μέχρι τον εγκλεισμό. Ξαναβλέποντάς την, ως δια μαγείας πήρε άλλη διάσταση. Πρόκειται για τη στιγμή που μπαίνουν οι ναζί στο Παρίσι. Ο Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ και η Ίνγκριντ Μπέργκμαν βρίσκονται σε ένα διαμέρισμα όπου ζουν τον έρωτά τους. Ξαφνικά ακούγονται από τα μεγάφωνα οι ναζί και τότε η Μπέργκμαν γυρνάει και λέει στον Μπόγκαρτ: "Εδώ ο κόσμος διαλύεται κι εμείς ζούμε τον έρωτά μας". Στην περίπτωση της ταινίας ο κόσμος διαλύεται εξαιτίας ενός πολέμου, όμως θα μπορούσε να συμβαίνει οτιδήποτε άλλο – μια δικτατορία για παράδειγμα.
Ο έρωτας δηλαδή έχει τη δύναμη να επιβιώνει ακόμα και στα πιο δύσκολα;
Σε όλες τις περιπτώσεις είναι η σανίδα σωτηρίας. Η λογοτεχνική μου εμμονή είναι η διάσωση της ζωής. Από οποιαδήποτε επίθεση. Υπάρχουν φίλοι της ζωής, όπως η λογοτεχνία, η μουσική, η ομορφιά, η δικαιοσύνη. Και υπάρχουν και οι εχθροί της όπως η αδικία, ο φανατισμός, η έλλειψη ανεκτικότητας, ο πόλεμος και ο θάνατος. Η λογοτεχνία οφείλει να υπερασπίζεται δυναμικά τη ζωή. Γι’ αυτό οι ήρωες του μυθιστορήματός μου αντιμετωπίζουν τον έρωτα σαν σανίδα σωτηρίας. Τον ρόλο αυτό δεν έχει απαραιτήτως μια ερωτική σχέση, θα μπορούσε μια αγάπη άλλου τύπου να σώσει τη ζωή. Ίσως η αγάπη των γονιών προς τα παιδιά τους, των αδερφών μεταξύ τους, η αγάπη μεταξύ φίλων ή η αγάπη για το σκυλί μας.
Ο Σαλβαδόρ και Μονσεράτ είναι δύο άνθρωποι που διανύουν τη μέση ηλικία. Μπορεί κάποιος που έχει αφήσει πίσω του την πρώτη νιότη να αφεθεί πλήρως στον έρωτα ή μαζί με την εμπειρία της ζωής έρχεται και η δυσπιστία;
Όταν το βιβλίο κυκλοφόρησε στην Ισπανία πολλοί αναγνώστες αυτής της ηλικίας μου έλεγαν ότι ήταν ερωτευμένοι – άντρες και γυναίκες. Οι γυναίκες το εξομολογούνταν πιο εύκολα. Διέκρινα μια αμηχανία σε αυτούς τους ανθρώπους γιατί από τη μια μεριά είχαν ανάγκη να βιώσουν τον αθώο και ολοκληρωτικό έρωτα, όμως από την άλλη η ηλικία τούς επέβαλλε την ανάγκη της αυτοπροστασίας. Ένας άνθρωπος αυτής της ηλικίας θέλει να ερωτευτεί σαν 25άρης αλλά αυτό προσκρούει πάνω στην εμπειρία της ζωής. Κάτι που παρατηρώ πάντως είναι ότι συχνά οι ώριμοι ηλικιακά άνθρωποι βιώνουν τον έρωτα ζώντας σε διαφορετικά σπίτια.
Πιστεύετε ότι αυτό διασώζει τον έρωτα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα;
Για κάποιους λειτουργεί. Η συμβίωση προκαλεί φθορά.
Η εικόνα ενός ρολού από χαρτί υγείας στάθηκε η αφορμή για τους ερωτευμένους ήρωές σας να αμφισβητήσουν τα συναισθήματά τους.
Το πρώτο διάστημα οι ερωτευμένοι εξιδανικεύουν τα πάντα. Η σκληρή πραγματικότητα έρχεται μετά. Τότε που ανακαλύπτουμε ότι ο άνθρωπος που ερωτευτήκαμε δεν ξεβγάζει την οδοντόβουρτσά του, ότι δεν πλένει το φλιτζανάκι του καφέ, ότι έχει βιολογικές ανάγκες. Είναι αυτό που στο βιβλίο αποκαλώ "οξείδωση του ερωτισμού". Πρόσεξα ότι οι γάμοι των ηθοποιών του Χόλιγουντ διαρκούν από έξι μήνες έως έξι χρόνια. Αυτό είναι το διάστημα που κρατάει ο έρωτας, από κει και πέρα δεν τραβάει. Βέβαια, τα ζευγάρια της μεσαίας τάξης στην Ευρώπη κρατάνε λίγο παραπάνω γιατί είναι διαφορετικό να μπαίνουν σε ένα σπίτι δυο μισθοί. Έχει κοινωνικο-οικονομική βάση ο έρωτας.
Γράφετε ότι τους φτωχούς τους θρέφει μόνο η επιθυμία και ο έρωτας. Είναι λοιπόν ταξικό το θέμα;
Η επιθυμία που μπορεί να έχει ένας φτωχός είναι να ερωτευτεί.
"Ο έρωτας είναι βιολογική ανάγκη και γι’ αυτό είναι πιο ισχυρός από την πολιτική. Για εκείνους που έχουν αδικηθεί από τον καπιταλισμό λειτουργεί παρηγορητικά. Ωστόσο, μέσα από το βιβλίο μου προσεγγίζω μόνο μια πλευρά της ζωής. Υπάρχουν δεκάδες άλλες πλευρές και δεκάδες άλλες προσεγγίσεις. Το μόνο σίγουρο είναι πως ο έρωτας είναι το σημαντικότερο πράγμα".
Αυτό τι σημαίνει κοινωνικά και πολιτικά; Αν όπως είπατε πριν ο έρωτας είναι σανίδα σωτηρίας, οι ερωτευμένοι νιώθουν την ανάγκη να αποκαταστήσουν την κοινωνική αδικία ή αρκούνται στον έρωτά τους;
Ο έρωτας είναι βιολογική ανάγκη και γι’ αυτό είναι πιο ισχυρός από την πολιτική. Για εκείνους που έχουν αδικηθεί από τον καπιταλισμό λειτουργεί παρηγορητικά. Ωστόσο, μέσα από το βιβλίο μου προσεγγίζω μόνο μια πλευρά της ζωής. Υπάρχουν δεκάδες άλλες πλευρές και δεκάδες άλλες προσεγγίσεις. Το μόνο σίγουρο είναι πως ο έρωτας είναι το σημαντικότερο πράγμα. Στο βιβλίο μου "Ορδέσα" είχα ασχοληθεί με το θέμα της αγάπης από άλλη οπτική, μέσα από την οικογένεια. Η μεγαλύτερη αγάπη είναι αυτή που έχουν οι γονείς προς τα παιδιά τους καθώς ο δεσμός που τους ενώνει δεν μπορεί ποτέ να αλλάξει, ακόμη κι αν απομακρυνθούν. Η αγάπη ενός ζευγαριού μπορεί να καταλήξει σε διαφωνία, η οποία να εξελιχθεί σε ρήξη με τελικό στάδιο το διαζύγιο. Τι είναι το διαζύγιο; Ένας καυγάς για τα λεφτά. Μελαγχολώ όταν το σκέφτομαι. Δυο άνθρωποι που αγαπήθηκαν βαθιά καταλήγουν να τσακώνονται γιαλεφτά. Βέβαια, αυτό συμβαίνει και στις οικογένειες. Είχα την τύχη να γεννηθώ από φτωχούς γονείς οι οποίοι δεν μου άφησαν τίποτα. Οπότε δεν ετίθετο ζήτημα να έρθουμε σε ρήξη με τον αδερφό μου. Καμιά φορά σκέφτομαι ότι αυτή ήταν η φυσική ευφυΐα της μάνα και του πατέρα μου, δηλαδή να ζουν μες στη φτώχεια για να μην χρειαστεί οι επόμενοι να χωρίσουμε τίποτα μεταξύ μας. Τις κηδείες των γονιών μου τις πληρώσαμε μισά μισά εγώ και ο αδερφός μου. Δεν υπήρχε καμία κληρονομιά. Οπότε μεταξύ μας λατρευόμαστε. Αν είχαμε σπίτια και χωράφια μπορεί να μην μιλιόμασταν.
Ο Σαλβαδόρ έχει μαζί του δύο βιβλία: τη Βίβλο και τον Δον Κιχώτη. Τι σημαίνουν για εκείνον;
Υπάρχει μια ειρωνεία στα "Φιλιά" διότι έχει μεν αυτά τα δύο βιβλία μαζί του αλλά δεν ανοίγει ποτέ τη Βίβλο. Αντιθέτως διαβάζει τον Δον Κιχώτη, ένα βιβλίο-ύμνο στην ανθρώπινη κωμωδία. Το γεγονός ότι επιλέγει τον Δον Κιχώτη από τη Βίβλο έχει σημασία και κάποιοι βιβλιοκριτικοί στην Ισπανία το επισήμαναν. Ο Σαλβαδόρ με την επιλογή του αυτή δηλώνει την άποψή του για τη ζωή. Ο Θερβάντες μέσα από το βιβλίο του παραδίδει μάθημα δημοκρατίας και ανεκτικότητας. Περιγράφει τη διαφωνία δύο ανθρώπων εκ των οποίων ο ένας βλέπει μπροστά του γίγαντες και ο άλλος ανεμόμυλους. Ο Θερβάντες υποστηρίζει στην ουσία το δικαίωμα καθενός να βλέπει στη ζωή ό,τι γουστάρει. Ο Δον Κιχώτης είναι το μεγαλύτερο λογοτεχνικό εύρημα υπέρ της ανεκτικότητας. Και νομίζω ότι αυτός είναι ένας από τους λόγους που κρατούν αυτό το βιβλίο στην επικαιρότητα για τόσους αιώνες. Στον Δον Κιχώτη δεν υπάρχουν απόλυτες αξίες. Τα πάντα τίθενται υπό αμφισβήτηση.
Τι εννοείτε όταν γράφετε ότι ο Δον Κιχώτης αφήνει μια αίσθηση μούχλας και υγρασίας;
Ότι στο τέλος αναδύεται μια μελαγχολία, γιατί ο Θερβάντες σκοτώνει τον Δον Κιχώτη για να μην χρειαστεί να γράψει και τρίτο μέρος των περιπετειών του (σ.σ. Ο Δον Κιχώτης είναι γραμμένος σε δύο τόμους, ο πρώτος εκδόθηκε το 1605 και ο δεύτερος το 1615. Ο δεύτερος γράφτηκε για να αποκαταστήσει ο Θερβάντες τον ήρωά του, καθώς το 1614 κυκλοφόρησε μια έκδοση με περιπέτειές του Ισπανού ιδαλγού από τον Αλόνσο Φερνάντεθ ντε Αβεγιανέδα.). Έχει πάντως όλο αυτό και μια κωμική διάσταση. Έχοντας κλείσει τα εξήντα τείνω να πιστέψω ότι κατά βάθος η ζωή είναι κωμωδία. Πολλοί έχουν βαλθεί να τη βλέπουν σαν τραγωδία, ωστόσο νομίζω ότι η κωμωδία εκφράζει πολύ καλύτερα την ανθρώπινη κατάσταση. Αυτή τη θέση εξέφρασαν στον κινηματογράφο ο Μπίλι Γουάιλντερ και ο Γούντι Άλεν. Πιστεύω ότι αν ο Θερβάντες μπορούσε να δει τις ταινίες του Μπίλι Γουάιλντερ θα ταυτιζόταν απόλυτα.
Info
Το μυθιστόρημα "Φιλιά" του Μανουέλ Βίλας κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος σε μετάφραση της Νάννας Παπανικολάου.
Διαβάστε Επίσης
