©Dagmar Morath
Συναντιόμαστε με τη Λούσι Φρίκε ένα δροσερό πρωινό στον κατάφυτο κήπο του "Black Duck". "Διαβάζοντας το βιβλίο σας ένιωσα σαν να με χαστούκιζε η ίδια η ζωή" της λέω και γελάμε δυνατά. Η Γερμανίδα συγγραφέας έχει καταφέρει μέσα από τις "Κόρες" να μιλήσει για όσα μας πονάνε με έναν τρόπο τόσο ελαφρύ μα και τόσο βαθύ ώστε δεν μπορείς να αφήσεις το βιβλίο από τα χέρια σου.
Ηρωίδες είναι η Μάρτα και η Μπέτυ, δύο γυναίκες λίγο μετά τα σαράντα τους, οι οποίες ξεκινούν για ένα road trip από το Βερολίνο στην Ελβετία, προκειμένου να συνοδεύσουν σε ένα κέντρο ευθανασίας τον πατέρα της Μάρτα ο οποίος πάσχει από καρκίνο σε τελικό στάδιο. Οι ρόλοι, οι σχέσεις, τα πλάνα αλλάζουν και το ταξίδι, το οποίο θα καταλήξει στην Ελλάδα, θα αποδειχθεί για τις δύο φίλες ένα οδοιπορικό προς την ενηλικίωση.
Μόλις το βιβλίο κυκλοφόρησε στη Γερμανία το 2020 έγινε αμέσως εκδοτική επιτυχία καθώς δημοσιεύτηκε στον Spiegel μια διθυραμβική κριτική, η οποία άνοιξε αμέσως τον δρόμο στην κινηματογραφική του μεταφορά από τη σκηνοθέτρια Νάνα Νόιλ. Ήταν δε, η πρώτη ταινία που γυρίστηκε στη χώρα μας και συγκεκριμένα στην Αμοργό, μετά το lock down, όπως υπενθυμίζει ο μεταφραστής του βιβλίου στα ελληνικά Τέο Βότσος, ο οποίος είναι παρών στη συζήτηση και παρεμβαίνει όταν είναι απαραίτητη η διερμηνεία μεταξύ ελληνικών και γερμανικών.
Κυρία Φρίκε, θα πρότεινα να ξεκινήσουμε με κάποια σημεία του βιβλίου σας στα οποία αναφέρεστε στο Airbnb. Συγκεκριμένα στον τρόπο που αυτή η τάση κατέληξε να θεωρείται απειλή για τις πόλεις.
Είναι ένα θέμα που με προβληματίζει πολύ. Για κάποιο διάστημα νοίκιαζα το διαμέρισμά μου στην πλατφόρμα Airbnb για να μπορέσω να ζήσω στην Ελλάδα. Μου φαινόταν συναρπαστικό το ότι με αυτό τον τρόπο μπορούσα να μείνω για ένα σχετικά μεγάλο διάστημα σε ένα ελληνικό νησί και συγκεκριμένα στην Αμοργό. Ωστόσο πλέον νιώθω μέρος του προβλήματος. Το Airbnb ξεκίνησε σαν μια υπέροχη ιδέα που σου έδινε τη δυνατότητα να ταξιδέψεις παντού στον κόσμο υπενοικιάζοντας το διαμέρισμά σου. Εδώ και χρόνια έχει αλλάξει χαρακτήρα, αρκετός κόσμος το αντιμετωπίζει εντελώς επαγγελματικά, αγοράζει ακίνητα και τα νοικιάζει μόνο με αυτό τον τρόπο. Ό,τι ξεκίνησε σαν ένας ωραίος πειραματισμός κατέληξε να γίνει η αιτία να ανέβουν οι τιμές των ενοικίων με αποτέλεσμα να μην μπορούμε πλέον να μείνουμε στα σπίτια όπου κατοικούσαμε μέχρι πρότινος. Μεταξύ των πόλεων που επηρεάστηκαν ήταν το Βερολίνο το οποίο εδώ και καιρό έχει αλλάξει εντελώς πρόσωπο. Ωστόσο, επιμένω ότι δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κι εμείς αποτελούμε μέρος του προβλήματος.
"Η βασική ιδέα όμως είναι ότι γυναίκες σαν εμένα ανοίγονται και μιλούν εκεί γύρω στα 40. Διότι σε αυτή την ηλικία καλούνται να πάρουν αποφάσεις σχετικά με το αν τελικά θέλουν οικογένεια και παιδιά".
Άρα μπορούμε να είμαστε και η λύση; Πώς μπορούμε να το αναστρέψουμε;
Με το να μην συμμετέχουμε σε όλο αυτό. Προσωπικά έχω επιστρέψει στα ξενοδοχεία. Πέρασα τους τελευταίους τρεις μήνες στη Βενετία και μπορώ να σας πω ότι η πόλη έχει καταντήσει εφιάλτης. Οι μόνιμοι κάτοικοι πλέον έχουν μείνει μόλις 50.000 ενώ τα περισσότερα κτίρια έχουν γίνει Airbnb και ξενοδοχεία. Μιλάμε για καταστροφή. Στη Βενετία είδα την τελευταία πράξη του έργου. Τα αρτοποιεία κλείνουν γιατί τα καταστήματα με σουβενίρ αποφέρουν μεγαλύτερο κέρδος. Οι τουρίστες δεν χρειάζονται ψωμί, ντομάτες και πατάτες. Θέλουν να πιούν καφέ και να φάνε έξω. Αν όμως είστε κάτοικος μιας τέτοιας περιοχής, τι να τα κάνετε τα είκοσι καφέ και τα άλλα τόσα μπαρ; Πού θα βρείτε τσαγκάρη αν χαλάσουν τα παπούτσια σας;
Σύμφωνα με όσα περιγράφετε είναι δύσκολο να συνδεθούν και οι μόνιμοι κάτοικοι με τον τόπο τους. Χάνουν έτσι οι πόλεις τη μνήμη τους;
Σταδιακά δημιουργούμε ολόκληρες γειτονιές που σταματούν να έχουν παρελθόν, καθώς ελάχιστοι παραμένουν σε αυτές για πάνω από λίγες μέρες.
Το βιβλίο σας ανατέμνει μια ολόκληρη γενιά, όσους ανήκουν ηλικιακά μεταξύ στα 40 και στα 50. Οι ηρωίδες σας βρίσκονται στο μεταίχμιο δύο εσωτερικών φάσεων, από τη νιότη στην ωριμότητα ή αλλιώς από τον ρόλο της κόρης σε εκείνον της γυναίκας. Είναι απόφαση να παραμένεις κόρη;
Οι γυναίκες αυτές αγωνίζονται για την ελευθερία τους. Ναι, είναι απόφαση να παραμείνεις κόρη. Από την άλλη είναι αδύνατο να μην είσαι πια κόρη, καθώς θα είσαι πάντα το παιδί των γονιών σου. Και με αυτό πρέπει να πορευτείς. Πολλές γυναίκες μου είπαν ότι βλέπουν τον εαυτό τους στο βιβλίο. Αυτό που ήθελα να γράψω αρχικά ήταν η ιστορία δύο γυναικών οι οποίες συζητούν για τα πάντα σε ένα αυτοκίνητο που βρίσκεται καθοδόν. Ωστόσο, μου φάνηκε κάπως βαρετό και ήμουν σίγουρη ότι κανένας εκδοτικός οίκος δεν θα το ήθελε. Έτσι άρχισα να χτίζω την ιστορία. Η βασική ιδέα όμως είναι ότι γυναίκες σαν εμένα ανοίγονται και μιλούν εκεί γύρω στα 40. Διότι σε αυτή την ηλικία καλούνται να πάρουν αποφάσεις σχετικά με το αν τελικά θέλουν οικογένεια και παιδιά, καθώς και με το τι θα κάνουν με τους γονείς τους που μεγαλώνουν. Σε εκείνη τη φάση κάποιες απελευθερώνονται. Μία από αυτές ήμουν κι εγώ, καθώς ένιωσα πως όλα όσα γράφουν τα περιοδικά σχετικά με το πώς θα αποκτήσω το τέλειο σώμα ή τον τέλειο σύντροφο δεν με ενδιέφεραν τόσο. Αισθάνθηκα πως τίποτε από αυτά δεν είχε νόημα αν δεν με έκανε να νιώθω καλά.
Κάτι δηλαδή σαν εσωτερική αφύπνιση;
Ναι, και ήταν υπέροχη στιγμή. Ήμουν στην Αθήνα πριν από οκτώ χρόνια και βίωνα προσωπική κρίση. Ήμουν 40 χρόνων και δεν είχα ιδέα σχετικά με το επόμενο βιβλίο που θα έγραφα. Μέχρι τότε είχα ολοκληρώσει τρία μυθιστορήματα, από τα οποία ωστόσο δεν μπορούσα να εξασφαλίσω αρκετά χρήματα για να ζήσω. Έτσι, βιοποριζόμουν γράφοντας άρθρα σε εφημερίδες. Στη συνέχεια υπενοικίασα το διαμέρισμά μου και ήρθα στην Αθήνα η οποία στάθηκε για μένα πηγής έμπνευσης. Χθες πέρασα από τον δρόμο όπου έμενα πριν από οκτώ χρόνια, τη Φωκίωνος Νέγρη, και σκεφτόμουν ότι τα τελευταία οκτώ χρόνια ήταν τα πιο ευτυχισμένα της ζωής μου.
"Για αυτή τη γενιά δεν ήταν εύκολο να μεγαλώσει με στόχο την ευτυχία, καθώς έχουν τη νοοτροπία του καθήκοντος. Δεν είχαν την ευκαιρία να νιώσουν ανεμελιά, πάντα έπρεπε να σκεφτούν καλά προτού πράξουν".
Ας μιλήσουμε λίγο για τον χαρακτήρα του Κουρτ. Πρόκειται για έναν άντρα στα εβδομήντα του, με ανίατη ασθένεια, ο οποίος αποφασίζει να κλείσει τον κύκλο της ζωής του σε κλινική ευθανασίας. Αντιπροσωπεύει μια γενιά που δεν χάρηκε τη ζωή όσο θα ήθελε;
Μερικοί άνθρωποι είναι ντροπαλοί, φοβούνται υπερβολικά ή δεν είναι αρκετά περίεργοι ώστε να δουν τι βρίσκεται πέρα από αυτά που γνωρίζουν. Η γενιά του Κουρτ –δηλαδή όσοι γεννήθηκαν τη δεκαετία του ‘40– είναι πολύ τραυματισμένη εξαιτίας των συνεπειών του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Είναι άνθρωποι που μιλούν προσεκτικά, ενώ αρκετοί ως παιδιά υπέστησαν λεκτική και σωματική βία ακόμη και από τους ίδιους τους γονείς τους. Για αυτή τη γενιά δεν ήταν εύκολο να μεγαλώσει με στόχο την ευτυχία, καθώς έχουν τη νοοτροπία του καθήκοντος. Δεν είχαν την ευκαιρία να νιώσουν ανεμελιά, πάντα έπρεπε να σκεφτούν καλά προτού πράξουν. Ήταν δύσκολο για τη γενιά μου να κατανοήσει τους γονείς μας. Δεν είσαι πάντα έτοιμος να αλλάξεις οπτική και να μπεις στη θέση του άλλου.
Έχουν περισσότερα μυστικά αυτές οι γενιές;
Ναι, τουλάχιστον αυτή είναι η προσωπική μου εμπειρία με τους γονείς μου αλλά και τους γονείς των φίλων μου. Είναι σχεδόν αδύνατο να μας αποκαλύψουν περισσότερες πληροφορίες από όσες έχουν αποφασίσει να μοιραστούν. Από κάποιο σημείο και μετά μπλοκάρουν. Ίσως να μην έχουν αυτή τη σύνδεση με τον εαυτό τους. Η δική μου γενιά είχε την ευκαιρία να κάνει ψυχοθεραπεία. Μάθαμε μέσω αυτής να μιλάμε για τα συναισθήματά μας και η όλη διαδικασία ήταν καλυμμένη οικονομικά από τα ασφαλιστικά ταμεία μας. Δεν είναι καθόλου αμελητέα αυτή η διαφορά από τις προηγούμενες γενιές. Δεν είμαι θυμωμένη με τους γονείς μου που δεν μπορούν να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους. Μέχρι σήμερα η μαμά μου αρνείται να μιλήσει ανοιχτά. Πλέον έχει άνοια, οπότε ίσως απομένουν μόλις ένα δύο χρόνια για να μας δώσει κάποιες πληροφορίες για τη ζωή της. Ωστόσο, αν δεν θέλει, το κατανοώ και το σέβομαι.
Μπορούμε να ξεφύγουμε από το παρελθόν μας; Από τα λάθη που ίσως έκαναν οι γονείς μας σε ό,τι αφορά το μεγάλωμά μας;
Όχι, δεν μπορούμε. Είναι μέρος αυτού που είμαστε. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να το αποδεχτούμε και να μάθουμε να ζούμε με αυτό. Είχα πολύ δύσκολη παιδική ηλικία, με φτώχεια και περιστατικά κακοποίησης, με μια μητέρα που χώρισε και στη συνέχεια άλλαξε αρκετούς συντρόφους. Όλα αυτά όμως είναι μέρος του εαυτού μου και μαθαίνω να υπάρχω σε διάφορους κόσμους. Αυτή τη στιγμή είμαι εδώ με το βιβλίο μου. Και μπορώ να κλείσω τον διακόπτη στο παρελθόν μου. Παλιότερα ζήλευα τους ανθρώπους που γεννήθηκαν σε πιο προνομιούχες οικογένειες, με καλά σχολεία, περισσότερα χρήματα. Πλέον έχω συμφιλιωθεί. Μεγαλώνοντας έχω μάθει ότι κανείς δεν μπορεί να αποδράσει από τον εαυτό του. Έμαθα ένα πράγμα πολύ νωρίς στη ζωή μου από έναν κοινωνικό λειτουργό, όταν στα δεκαοχτώ μου ζούσα σε ίδρυμα. Αυτός ο άνθρωπος μου είχε πει τότε: "Μπορεί μέχρι τώρα να πέρασες χάλια, αλλά από δω και πέρα πρέπει να βιώσεις την ομορφιά ώστε ό,τι άσχημο έχεις ζήσει να μικρύνει μέσα σου". Βέβαια, δεν είναι τόσο εύκολο όσο ακούγεται.
Info
Το μυθιστόρημα "Κόρες" της Λούσι Φρίκε κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κείμενα σε μετάφραση του Τέο Βότσου.
