Με σημαντική παρουσία στο εξωτερικό και μόνιμος κάτοικος Νέας Υόρκης πλέον, ο εικαστικός που εκπροσώπησε την Ελλάδα στην τελευταία Μπιενάλε της Βενετίας μιλάει για την ενασχόλησή του με την έννοια του χρόνου και της αξίας και τα εναλλακτικά οικονομικά συστήματα που θα μπορούσαν να μας δώσουν μια νέα οπτική για τη ζωή.
Συνάντησα τον Στέφανο Τσιβόπουλο στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, λίγο προτού αρχίσει το στήσιμο της εγκατάστασής του «History Zero» που πρωτοπαρουσιάστηκε στη Βενετία, για τις ανάγκες του οποίου οι άνθρωποι του μουσείου υπήρξαν, όπως μας είπε, ιδιαίτερα υποστηριχτικοί θέλοντας να παρουσιάσουν το έργο όσο πιο κοντά στον τρόπο με τον οποίο παρουσιάστηκε στη Βενετία, μετακινώντας ακόμη και προθήκες αρχαιοτήτων που βρίσκονταν για χρόνια στην ίδια θέση. Μόνιμος κάτοικος Νέας Υόρκης πλέον, με την πράσινη κάρτα ανά χείρας, και νέος μπαμπάς, βλέπει την πόλη που δεν αγαπούσε αρχικά καθόλου να αλλάζει προς το καλύτερο («εκεί η ψυχολογία των ανθρώπων ακολουθεί τους ρυθμούς της οικονομίας σε απίστευτο βαθμό») και τους μαικήνες να υποστηρίζουν πιο εναλλακτικές δυνάμεις, ενώ δηλώνει φαν του νέου δημοκρατικού δημάρχου Bill de Blasio, ο οποίος προσπαθεί να βρει χρηματοδότηση για τα νεαρά ζευγάρια που αδυνατούν να πληρώσουν τους λίγους και ακριβούς παιδικούς σταθμούς.
Σε αντίθεση με προηγούμενα έργα σου που ξαναβλέπουν το παρελθόν και την έννοια της αναπαράστασης στο «History Zero» καταπιάνεσαι με το τώρα της κρίσης. Τι σε ώθησε να ασχοληθείς με κάτι τόσο επίκαιρο;
Το History Zero προέκυψα το διάστημα που έζησα στην Ελλάδα ετοιμάζοντας την έκθεση στην Ελευσίνα το 2012, από το Μάιο της πρώτης εκλογικής αναμέτρησης. Μου γεννήθηκαν πολλά ερωτήματα γύρω από την έννοια της αξίας, όχι την αμιγώς χρηματιστηριακή. Τι είναι κρίση, από πού ξεκινάει, πώς χτίζεται ένα οικονομικό σύστημα, πώς όλα ξεκινούν από το φυσικό πλούτο της Αφρικής και τη φθηνή εργασία της Κίνας, πώς στην Ευρώπη και την Αμερική επεξεργάζονται εργαστηριακά τα προϊόντα και στη συνέχεια τα αναδιανέμουν, μέχρι που γίνονται παλιοσίδερα και ανακυκλώνονται από τους Αφρικανούς με τα καροτσάκια. Αυτός ο απίστευτος κύκλος και η ρευστότητά του, αλλά και το ποιος είναι ο ρόλος της τέχνης μέσα σ’ όλο αυτό, καθότι ο καλλιτέχνης ταξικά είναι κοντά στους εργάτες και στις κατώτερα αμειβόμενες κοινωνικές βαθμίδες, ενώ το έργο του αφορά συχνά τους πολύ πλούσιους.
Με το έργο ήθελα να δείξω αυτή τη διαρκή μετατόπιση της αξίας, και την επιρροή που ασκεί η παραμικρή καθημερινή οικονομική πράξη σε ένα ολόκληρο σύστημα. Πρόκειται για ένα πιο δισδιάστατο έργο που δεν κοιτάει ούτε προς τα πίσω ούτε προς το μέλλον αλλά αφουγκράζεται τις εσωτερικές δονήσεις του παρόντος. Με ενδιέφερε να δείξω το πόσο συναρπαστική είναι η σχέση του χρόνου με την οικονομία και το πόσο κοντά είναι τελικά η οικονομία στην ανθρώπινη φύση. Η οικονομία έχει έναν εντελώς δικό της χρόνο, με τον ίδιο τρόπο που σε μας μερικά λεπτά μπορεί κάποιες φορές να μας φανούν ένας αιώνας. Το History Zero είναι ένα α- χρονικό έργο.
Δεν σε φόβισε ο κίνδυνος να το δει κανείς ως εξωτικό;
Ο πρώτος μου φόβος ήταν η ανάγνωση του έργου ως εξωτικό, αλλά και ως κάποιου που παίρνει την εικόνα της κρίσης και την εμπορεύεται. Την ίδια στιγμή ήθελα ως άνθρωπος που ζω στον καιρό μου να διαπραγματευτώ αυτό που γίνεται. Πιστεύω ότι τελικά ο τρόπος με τον οποίο χειρίστηκα την κρίση δίνει την απάντηση. Είδα την κρίση όχι ως ελληνική, αλλά ως διεθνή, μέσα όμως από τα μάτια των ανθρώπων που τη ζουν. Η Αθήνα είναι ένα case study, ένας καμβάς για να προβάλουν οι θεατές από άλλους πολιτισμούς τις δικές τους ιστορίες. Δεν είναι τυχαίο ότι άνθρωποι από την Ιταλία, την Ισπανία, αλλά και την Κίνα ή τη Λατινική Αμερική ένιωσαν πολύ κοντά στο έργο. Ήθελα να ανοίξω ένα δίαυλο επικοινωνίας με άλλες κοινωνίες και όχι να παρουσιάσω ένα τσιτάτο για την κρίση.
Πώς κατέληξες στους τρεις πρωταγωνιστικούς χαρακτήρες των βίντεο;
Και οι τρεις ήταν κοντά σε μένα και είχαν αρκετά αυτοβιογραφικά στοιχεία. Ο καλλιτέχνης που ήρθε στην Αθήνα από αλλού και μαζεύει εικόνες. Ο μετανάστης που μαζεύει σκουπίδια και τους δίνει μια άλλη ενέργεια, με τον οποίο νιώθω αρκετά κοντά ως ξένος απέναντι στο αστικό τοπίο. Και η ηλικιωμένη συλλέκτρια που πάσχει από Αλτσχάιμερ, περιστοιχίζεται από έργα και τους εναποθέτει συναισθηματική αξία.
Πες μας για το αρχείο που συνοδεύει τα βίντεο.
Πρόκειται για ένα αρχείο 32 εναλλακτικών νομισμάτων από διαφορετικά μέρη του κόσμου που έχουν προκύψει μέσα από τις ανάγκες διαφορετικών κοινοτήτων, από τον Οβολό και το Φασούλι στην Ελλάδα ως το Rolling Jubilee στη Νέα Υόρκη που μέσα από έναν περίπλοκο μηχανισμό αγοράζει το χρέος πολιτών προς τα ασφαλιστικά ταμεία στην Αμερική. Όλα αυτά παρουσιάζονταν μαζί με έντυπο υλικό και βιβλία σε ένα είδος κυλινδρικού info hub στο κέντρο της έκθεσης, φέρνοντας μαζί διαφορετικές εναλλακτικές φωνές σε ένα είδος μανιφέστου. Στο πλαίσιο της έρευνας μαζί με τους δύο βοηθούς ερευνητές μου βρήκαμε καταπληκτικές περιπτώσεις που αμφισβητούν το κραταιό οικονομικό μοντέλο, το οποίο άλλωστε είναι ασταθές, και έχουν αυτονομηθεί αλλάζοντας όχι μόνο τις καθημερινές συναλλαγές τους αλλά και τον τρόπο που βλέπουν την ίδια τους τη ζωή. Το ευρώ και το δολλάριο μπορούν να αποβούν βαρίδια.
Ορισμένες από αυτές τις αυτόνομες νομισματικά κοινότητες έχουν πολύ ποιητικά αλλά και performative στοιχεία. Η αυτονομία και η αυτοδιαχείριση είναι λέξεις που πιστεύω ότι θα συναντούμε όλο και πιο συχνά στο άμεσο μέλλον, καθώς η διάχυση και η ριζοματική ανάπτυξη της μικροοικονομίας θα αναπτύσσεται παράλληλα με τη δυσπιστία των πολιτών στο κατεστημένο σύστημα. Χρειαζόμαστε νέους τρόπους να δούμε την οικονομία πολύ πιο ριζοσπαστικούς και δημιουργικούς από τα εργαλεία που διαθέτουμε.
Τι νέο δουλεύεις τώρα;
Ετοιμάζω ένα βιβλίο, ένας φωτογραφικό essay για την ακρίβεια, ένα είδος story board της σύγχρονης ιστορίας της Ελλάδας από το Δόγμα Τρούμαν ως το 2002 περίπου. Προέκυψε κατόπιν πρότασης της επιμελήτριας Hilde de Bruijn, όταν είχα την ατομική μου στο Smart Project Space στο Άμστερνταμ, να αξιοποιήσω το πλούσιο αρχειακό φωτογραφικό και κινηματογραφικό υλικό που είχα εν μέρει χρησιμοποιήσει σε κάποια έργα μου.
Βλέποντας πίσω ποιος είναι ο κεντρικός προβληματισμός του έργου σου;
Δύσκολη ερώτηση! Νομίζω η ανάγνωση του χρόνου. Ακόμη και τα αρχεία τα βλέπω ως ίχνη της ιστορίας και του χρόνου. Σε μια διάλεξη που ετοιμάζω για το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Τελ Αβίβ και πρέπει να μιλήσω για το έργο μου συνολικά διάλεξα τον τίτλο A temporal enigma, το αίνιγμα του χρόνου σε ελεύθερη μετάφραση.
Έχοντας ζήσει αρκετά στο εξωτερικό ποια είναι η γνώμη σου για την εικαστική σκηνή της Αθήνας;
Πιστεύω ότι η στιγμή είναι καταπληκτική και έχει να κάνει με την αλλαγή της νοοτροπίας όχι μόνο στα εικαστικά αλλά και γενικότερα. Από τη μία βλέπουμε ιδρύματα με πολύ καλή διάθεση για βοήθεια να επενδύουν για πρώτη φορά στη σωστή διαχείριση, κι από την άλλη νέους καλλιτέχνες να ξεφυτρώνουν όπως τα φυτά μετά τη βροχή που δεν ξέρεις τι θα ξεπεταχτεί. Αυτή η τοπική, οργανική βλάστηση πρέπει να καλλιεργηθεί και να μεγαλώσει, χωρίς όμως τα ιδρύματα να πάνε να την κουρέψουν και να την καλλωπίσουν, να τη διαφθείρουν με τα λιπάσματα, έχει ανάγκη απλώς να τη φροντίσουν…
Περισσότερες πληροφορίες
Στέφανος Τσιβόπουλος. Ιστορία μηδέν
Στο έργο (φιλμ και αρχείο εικόνων και κειμένων) με το οποίο εκπροσώπησε τη χώρα μας στην 55η Μπιενάλε Βενετίας διερευνώνται, με τρόπο ποιητικό, η αξία του χρήματος και ο ρόλος του στις ανθρώπινες σχέσεις
