© Χάρης Ακριβιάδης
Μέσα σ’ένα δεκαπενθήμερο, δύο σημαντικά ευρωπαϊκά σύνολα, τα Φεστιβαλικά Έγχορδα της Λουκέρνης και η Ορχήστρα του Φλωρεντινού Μουσικού Μαΐου έδωσαν τρεις συναυλίες στην "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, στο πλαίσιο του κύκλου του "Μεγάλες Ορχήστρες". Το κύρος των μετακληθέντων καλλιτεχνών εξηγεί την αθρόα συρροή των Αθηναίων φιλόμουσων. Καλό θα ήταν, όμως, κάποια στιγμή να προτείνεται ένας προγραμματισμός εκτός πεπατημένης: δύο από τις τρεις βραδιές ήταν αποκλειστικά αφιερωμένες στον ...Μπετόβεν!
Έναν ακριβώς χρόνο μετά τη συγκλονιστική τους εμφάνιση στον ίδιο χώρο με τη διάσημη βιολίστρια Μιντόρι -και πάλι σ’ένα μονοθεματικό πρόγραμμα με έργα Μπετόβεν (!)- τα Φεστιβαλικά Έγχορδα της Λουκέρνης (Festival Strings Lucerne) συνόδευσαν αυτή τη φορά (18/2) τη διάσημη Πορτογαλίδα πιανίστα Μαρία Ζουάου Πίρες, επίσης τακτική προσκεκλημένη του ΜΜΑ.
Η Πίρες αναμετρήθηκε με το 3ο Κοντσέρτο για πιάνο του Μπετόβεν, ένα από τα πιο λυρικά/στοχαστικά εκ των συνολικά πέντε. Πάντοτε αξιόμαχη τεχνικά, η 78χρονη σολίστ -που ουδέποτε διέθετε μεγάλες δακτυλικές ευχέρειες- προσέφερε μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, σπάνιας αμεσότητας, μουσικότητας και αφηγηματικής ευφράδειας εκτέλεση. Η εκφραστική εκτύλιξη των διαφόρων θεμάτων, η κινητικότητα αλλά και οι αποχρώσεις του παιξίματός της, ο ωραίος τονισμός λεπτομερειών αλλά και κομβικών στιγμών (όπως η στιβαρή καντέντσα) πρόδιδε όχι μόνο τη μακρά εμπειρία αλλά και μια κατασταλαγμένη, υποδειγματικά κλασική ερμηνευτική προσέγγιση. Τον συναισθηματικό αντίκτυπο της μπετοβενικής γραφής επέτεινε η αγαστή συνοδοιπορία με μια ορχήστρα δωματίου με μεταξένια έγχορδα και ποιητικά ξύλινα (όμποε!). Στη δικαιολογημένα θερμή υποδοχή του κοινού, η Πίρες αντιχάρισε το "adagio cantabile" από την 8η ("Παθητική") Σονάτα για πιάνο του Μπετόβεν.
Οι από κάθε άποψη έξοχες ερμηνείες του εναρκτήριου έργου, της ορχηστρικής εισαγωγής "Κοριολανός" και της 3ης Συμφωνίας επιβεβαίωσαν τη θαυμαστή πλέον αφομοίωση και από τα "παραδοσιακά" σύνολα με σύγχρονα όργανα (όπως αυτό, δωματίου, της Λουκέρνης) των κατακτήσεων της ιστορικής ερμηνευτικής στο μπετοβενικό ρεπερτόριο! Κομβικά βέβαια στάθηκαν εν προκειμένω αφενός ο μικρός αριθμός μουσικών του συνόλου (25 έγχορδα, στα οποία προστέθηκαν 15 πνευστά και ένας σολίστ κρουστών), αφετέρου η εκπληκτική ώσμωση μεταξύ τους, καθώς το σύνολο παίζει ουσιαστικά δίχως αρχιμουσικό, υπό την καθοδήγηση του εξάρχοντός του Ντάνιελ Ντοντς.
Εύλογα, η πρωτοφανής διαύγεια, εστίαση και ευελιξία ήχου ανέδειξαν ιδανικά τη θυελλώδη γραφή του "Κοριολανού", νοηματοδοτώντας με πρωτοφανή πνοή το δράμα που τη διατρέχει από το αρχικό ουνίσσονο των εγχόρδων μέχρι το υποβλητικό σβήσιμο.
Ακόμη μεγαλύτερη ένταση και ενέργεια (μέχρι του σημείου να φύγει το δοξάρι από τα χέρια του εξάρχοντα!) χαρακτήρισε την ερμηνεία της περίφημης "Ηρωικής" Συμφωνίας. Σβέλτα τέμπι (ίσως υπερβολικά στο αρχικό allegro con brio), αέναες διακυμάνσεις δυναμικής, αβίαστη προβολή ρυθμικών και αρμονικών διαφοροποιήσεων, όχι άκριτα αιχμηρή φραστική (δεν παρακάμφθηκαν οι αναγκαίες στίξεις-ανάσες), τήρηση επαναλήψεων, εκπληκτική γλαφυρότητα διαλόγου όλων των ορχηστρικών υποομάδων με αντανακλαστικά μουσικής δωματίου οριοθέτησαν μια εκτέλεση μεγάλης εκφραστικής πληρότητας, ιδίως στα γρήγορα μέρη με την "επαναστατική" ορμή. Στα μεσαία μέρη οργίασαν τα εξαιρετικά ξύλινα (το όμποε στο σπάνιας ευγένειας βηματισμού πένθιμο εμβατήριο, το φλάουτο -αλλά και τα λαμπερά κόρνα!- στο ζωηρό σκέρτσο), ενώ στο φινάλε με την περίτεχνη σειρά παραλλαγών εντυπωσίασε ο συντονισμός των εγχόρδων, υπό την αρχηγική καθοδήγηση του Αυστραλοκινεζικής καταγωγής Ντοντς. Πραγματική απόλαυση!
Λίγες μέρες αργότερα (1/3), και με νωπά τα πένθιμα συναισθήματα από το τραγικό σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη, στην πρώτη από τις δύο συναυλίες της Ορχήστρας του Φλωρεντινού Μουσικού Μαΐου υπό το νέο τους αρχιμουσικό Ντανιέλε Γκάττι, ακούσθηκαν το …. 4ο Κοντσέρτο για πιάνο και η 4η Συμφωνία του Μπετόβεν! Παρά κάποιες επιφυλάξεις, οι εντυπώσεις υπήρξαν και πάλι συνολικά θετικές, αλλά για διαφορετικούς λόγους.
Αρχικά, ο σπουδαίος Αυστριακός πιανίστας Ρούντολφ Μπούχμπιντερ -βαθύς γνώστης του μπετοβενικού έργου- χάρισε μια προδρομικά ρομαντικής οπτικής, στιβαρή, πεντακάθαρη ερμηνεία του "Κοντσέρτου για πιάνο αρ. 4". Ανεπίληπτη εποπτεία του μουσικού συντακτικού, μεγάλος ήχος σμιλεμένος σε κάθε επίπεδο, λελογισμένες ταχύτητες (αρκετά γρήγορες, όμως, στο καταληκτικό ροντό) και εύροες δυναμικές, ρυθμική ακρίβεια οριοθέτησαν μιαν άρτια, πλην αυστηρή ανάγνωση που φώτισε με νηφαλιότητα πρωτίστως τη στοχαστική, γαλήνια διάσταση και τον λυρισμό μιας παρτιτούρας ανήσυχης δραματουργίας. Ο διάλογος με την ορχήστρα κύλησε απρόσκοπτα, μολονότι έλειψε κατά τόπους (π.χ. στο ενδιάμεσο adagio) μια πιο συγκρουσιακή σχέση που θα τόνωνε το ενδιαφέρον της αφήγησης. Το όλο ήχησε υπερβολικά κομψό, κάπως εκ του ασφαλούς, με ευθύνη σε μεγάλο βαθμό και του αρχιμουσικού…
Εκτός προγράμματος, ο Μπούχμπιντερ γοήτευσε με τη μοναδικής φυσικότητας και συναισθηματικής ειλικρίνειας ερμηνεία του 4ου Αυτοσχεδιασμού ("Impromptu") του έργου 90 (D. 899) του Σούμπερτ.
Ακολούθησε η -γραμμένη την ίδια εποχή με το κοντσέρτο- 4η Συμφωνία του Μπετόβεν, ένα φωτεινό, αισιόδοξο έργο που κοιτά ακόμη προς τον κλασικισμό του Χάϋντν. Η μουσική διεύθυνση του Γκάττι απέφυγε τη σύνδεσή του με τις καταβολές του κινήματος "Θύελλα και ορμή", με ό,τι αυτό συνεπαγόταν από πλευράς απωλειών σε επίπεδο σφρίγους και ενέργειας. Δεν ήχησε, πάντως, ούτε παλιομοδίτικη/παραδοσιακή, καθώς η κινητικότητα, η εκλεπτυσμένη χάρη και η μεσογειακή θέρμη του παιξίματος της -σχετικά μεγάλου μεγέθους- ορχήστρας, ο καλλιεργημένος ήχος των εγχόρδων και η καλλιέπεια των ξύλινων πνευστών της διασφάλιζαν διαρκώς μοναδική ευφράδεια αφήγησης, διεγείροντας ευφρόσυνα αισθήματα!
Την επομένη (2/3), οι Ιταλοί μουσικοί χάρισαν ευπρόσδεκτα ένα πρόγραμμα με δημοφιλή έργα γαλλικής μουσικής. Οι προσδοκίες ήσαν μεγάλες, λόγω τόσο των αρετών της ορχήστρας όσο και της εμπειρίας του Γκάττι στο συγκεκριμένο ρεπερτόριο, καθώς διατέλεσε επί σειρά ετών (2008-2016) μουσικός διευθυντής της Εθνικής Ορχήστρας της Γαλλίας. Εκπληρώθηκαν, όμως, μόνο στο πρώτο μισό της βραδιάς…
Αυτή άνοιξε με μία ισορροπημένη ανάγνωση της "Παβάνας" του Φωρέ, που δόθηκε στην ορχηστρική της εκδοχή (χωρίς τη συμμετοχή χορωδίας). Ο αιθέριος ήχος των εγχόρδων και οι αισθαντικές συνεισφορές των ξύλινων πνευστών (όπως του υπνωτιστικής ομορφιάς φλάουτου!) δικαίωσαν την υποβλητική σύνθεση.
Στη συνέχεια, ο εκλεκτός Βραζιλιάνος τσελίστας Αντόνιο Μενέζες (παλιός μας γνώριμος από συναυλίες της ΚΟΑ) χάρισε μία θαυμάσια ερμηνεία του 1ου Κοντσέρτου για βιολοντσέλο του Σαιν-Σανς. Η προσέγγισή του καθήλωσε με τη ρευστότητα και την εκφραστική της ακρίβεια: η συσσωρευμένη ένταση του αρχικού allegro non troppo συνοδεύθηκε με μοναδική κομψότητα φραστικής, ενώ το φινάλε αποτέλεσε αφορμή για επίδειξη ασύλληπτης δεξιοτεχνίας! Ο μεστός, αλλά γεμάτος εκλεπτύνσεις ήχος του, η τελειοθηρική άρθρωση, η μελωδικότητα και ο λυρισμός του παιξίματος του επέτρεψαν στον 65χρονο σολίστ να ηγηθεί αδιαπραγμάτευτα μιας ερμηνείας με ποιότητες μουσικής δωματίου, ιδίως αν ληφθεί υπ’όψη και η προσεκτική, ενίοτε διακριτική ορχηστρική συνοδεία. Οι επευφημίες των ακροατών ανταμείφθηκαν μ’ένα συναρπαστικό ανκόρ, την άκρως βιρτουοζίστικη καντέντσα (Scherzo: Vivace) από το "Κοντσέρτο για βιολοντσέλο αρ. 2" του συμπατριώτη του Βίλλα-Λόμπος.
Αντιθέτως, μέτριες εντυπώσεις άφησαν οι προσφερθείσες εκτελέσεις των υπόλοιπων έργων. Η "Ιμπέρια" του Ντεμπυσσύ διέθετε μεν το αναγκαίο ρυθμικό σφρίγος και των πλούτο ορχηστρικών ηχοχρωμάτων (ιδίως στο πρώτο μέρος), αλλά όχι τις ατμόσφαιρες, τα αρώματα και την ιδιότυπη ποιητική των άλλων δύο! Η αποστασιοποιημένη ραδιογραφία που προσφέρθηκε οφείλεται εν πολλοίς και στην αναλυτική διεύθυνση του 61χρονου Γκάττι, που φαινόταν να εστιάζει μόνο στο γράμμα της παρτιτούρας, αμελώντας και την πιο προσεγμένη στάθμιση των ηχητικών όγκων και την πιο γλαφυρή απόδοση της μουσικής δραματουργίας.
Το ίδιο πρόβλημα σκίασε και την απόδοση του κοσμαγάπητου "Μπολερό" του Ραβέλ, όπου η παροξυστική κορύφωση του χαρακτηριστικού ostinato χορευτικού ρυθμού των ¾ συντελέσθηκε με ατελή έλεγχο των δυναμικών, και πάντως εις βάρος του αισθησιασμού και του μυστηρίου της γραφής. Αποχωρώντας από το Μέγαρο, έμεινε τελικά μία συνολική επίγευση ρουτίνας πολυτελείας…
Λεζάντα κεντρικής φωτογραφίας: Συνοδευόμενη από τα Φεστιβαλικά Έγχορδα της Λουκέρνης υπό τον εξάρχοντά τους Ντάνιελ Ντοντς, η Πορτογαλίδα πιανίστα Μαρία Ζουάου Πίρες ερμηνεύει το "Κοντσέρτο για πιάνο αρ. 3" του Μπετόβεν ("Αίθουσα Χρ. Λαμπράκης" Μεγάρου Μουσικής, 18/2)
