© Χάρης Ακριβιάδης
Δύο εκπληκτικούς βιολιστές, τον Λεωνίδα Καβάκο και την Μιντόρι, και δύο θαυμάσια προγράμματα απήλαυσε, μέσα σε διάστημα μόλις 20 ημερών τον περασμένο Φεβρουάριο, το κοινό του Μεγάρου Μουσικής, που κατέκλυσε την "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης".
Στις 6/2, σε μια βραδιά που διοργάνωσε ο Σύλλογος "Οι Φίλοι της Μουσικής", ο Καβάκος χάρισε ένα από τα ωραιότερα ρεσιτάλ που έχει δώσει ποτέ στην Αθήνα (και είναι πολλά…), συνοδευόμενος από τον πιστό του συνοδοιπόρο, Ιταλό πιανίστα Ενρίκο Πάτσε. Η δεδομένη (δεξιο)τεχνική άνεση συνοδεύθηκε εν προκειμένω από μία εκφραστική γενναιοδωρία ασυνήθιστη για όσους θυμούνται το έντονο αποτύπωμα στοχαστικής εσωστρέφειας που άφηναν οι προηγούμενες εμφανίσεις του.
Σε μια περίοδο κατά την οποία κυκλοφορεί παγκοσμίως -λαμβάνοντας διθυραμβικές κριτικές- η ηχογράφησή του με τις "Σονάτες και Παρτίτες" του Γ.Σ Μπαχ, ένα από τα μνημεία της εργογραφίας για βιολί, ο κορυφαίος Έλληνας μουσικός (και πλέον και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών!) προτίμησε να αναμετρηθεί με κομμάτια -κυρίως σονάτες- διαφορετικού στίγματος, που κάλυψαν σχεδόν 200 χρόνια μουσικής δημιουργίας.
Το πρόγραμμα άνοιξε και έκλεισε με δύο τετραμερείς σονάτες για βιολί και πιάνο του 19ου αιώνα, αυτήν σε λα μείζονα, επονομαζόμενη "Μεγάλο Ντούο" (D. 574) του Σούμπερτ και την 2η του Σούμαν. Στην τόσο εμπνευσμένη, άκρως μελωδική σονάτα του Σούμπερτ (1817) κυριάρχησε η κομψότητα και η κλασική γραμμή της ανάγνωσης, οι αποχρώσεις του ήχου, ο πηγαίος λυρισμός, η άρτια συνοδοιπορία με το πιάνο, από την οποία δεν έλειψε στα γρήγορα μέρη μια παιγνιώδης διάσταση. Στην απερίφραστα ρομαντική σονάτα του Σούμαν (1851) με την αξιοθαύμαστη ενότητα θεματικού υλικού εντυπωσίασαν οι πιο δραματικοί τόνοι, οι εντονότερες εναλλαγές διαθέσεων, ο γλαφυρός διάλογος με τον Πάτσε. Σε αμφότερες αξιοποιήθηκαν ανεπίληπτη ορθοτονία ήχου και μουσικότητα, προσεγμένη φραστική, πεντακάθαρη προβολή του μουσικού συντακτικού, αβίαστες μεταβάσεις, ευγένεια συναισθήματος.
Εμβόλιμα, προσφέρθηκαν δύο συνθέσεις με έντονη προσωπική υπογραφή, η εξπρεσιονιστική/αντι-ρομαντική 2η Σονάτα για βιολί και πιάνο του Μπάρτοκ και τα "Δισκοπότηρα" της σύγχρονης Φινλανδής συνθέτριας Κάιγια Σάαριαχο. Αναπτυγμένη σε δύο εκτενή μέρη, η 2η Σονάτα του Μπάρτοκ (1922) -την οποία ο βιολιστής δούλεψε προφανώς με τον σπουδαίο μέντορά του Φέρεντς Ράντος- είναι ένα έργο ιδιαίτερα δύσκολο, τόσο τεχνικά όσο και εκφραστικά. Σε τεχνικό επίπεδο, ο Ούγγρος συνθέτης επινοεί και χρησιμοποιεί εδώ την τεχνική της "hora lunga", ενός είδους παραδοσιακής μουσικής από τη Ρουμανία, που συνδυάζει τον λυρισμό με τις αυτοσχεδιαστικές ικανότητες του μουσικού. Γεγονός αξιοσημείωτο για ένα έργο, οι μελωδίες του οποίου δεν προέρχονται από κάποιο γνωστό παραδοσιακό τραγούδι, αλλά απηχούν περισσότερο τις σχεδόν ατονικές αρμονικές δημιουργίες της εποχής του. Εκφραστικά, η δυσκολία έγκειται στην έντονη αντίθεση σε ατμόσφαιρες και κλίματα. Καβάκος και Πάτσε φώτισαν με μεγάλη μελωδικότητα την ιδιότυπη ποιητική της σονάτας, ιδίως στο ελεγειακό εναρκτήριο molto moderato, τονίζοντας, με αιχμηρότερη άρθρωση, ρυθμική ζωντάνια και φίνες διακυμάνσεις δυναμικής, τις ανήσυχες, εκρηκτικές παραγράφους του πιο δραματικού δεύτερου μέρους.
Γραμμένο το 2009, το έργο "Δισκοπότηρα" (Calices) της Σάαριαχο -που αντλεί το μουσικό του υλικό από το προγενέστερο κοντσέρτο της για βιολί (με τίτλο "Θέατρο του Αγίου Δισκοπότηρου")- απαρτίζεται από τρεις μινιατούρες, που συνθέτουν έναν ηχητικά πολύπλοκο αλλά ταυτόχρονα συναρπαστικό κόσμο, που αποκωδικοποιήθηκε από τους δύο μουσικούς με σπάνια ακρίβεια και καθαρότητα.
Η ζηλευτή ώσμωση Καβάκου και Πάτσε συνοδεύθηκε από υποδειγματική αντίληψη του διαφορετικού ύφους και αισθητικής όλων των έργων. Βιολί και πιάνο συνομίλησαν και ήχησαν σαν ένα αδιαίρετο σύνολο!
Στις επίμονες και τόσο δικαιολογημένες επευφημίες του κοινού, αντιχάρισαν…. 3 ανκόρ με έντονο φολκλορικό χρώμα, την "Σλάβικη φαντασία" του Ντβόρζακ στη μεταγραφή του Κράισλερ, τον "Κλέφτικο χορό" του Σκαλκώτα (είχαμε καιρό να ακούσουμε τον βιρτουόζο μας σε έργο Έλληνα συνθέτη!) και ένα απόσπασμα (Andante alla zingaresca) από τα "Ruralia hungarica για βιολί και πιάνο" (έργο 32c) του Έρνο φον Ντόχνανυ. Υπερθετικές ερμηνείες, μαγική βραδιά!
Τρεις εβδομάδες αργότερα (27/2), το Μέγαρο υποδέχθηκε στον ίδιο χώρο, και στο πλαίσιο του κύκλου "Μεγάλες Ορχήστρες – Μεγάλοι ερμηνευτές", μιαν άλλη σπουδαία σολίστ, την Μιντόρι (Γκότο). Την Ιαπωνο-αμερικανίδα βιολίστρια συνόδευσαν, σ’ένα πρόγραμμα αποκλειστικά με έργα Μπετόβεν, τα Φεστιβαλικά Έγχορδα της Λουκέρνης (Festival Strings Lucerne) υπό τον εξάρχοντά τους Ντάνιελ Ντοντς.
Η συναυλία ξεκίνησε με το κοσμαγάπητο "Κοντσέρτο για βιολί" του Μπετόβεν, που ακούσθηκε για τρίτη φορά μέσα σε λίγους μόλις μήνες στη χώρα μας από εξέχοντες βιολιστές. Είχαν προηγηθεί οι συναρπαστικές αναγνώσεις του από την Ρωσίδα Αλένα Μπάεβα και τον Αμερικανοεβραίο Γκιλ Σαχάμ σε συναυλίες της Εθνικής Συμφωνικής Ορχήστρας της ΕΡΤ και της ΚΟΘ, αμφότερες υπό την αρχιμουσικό Ζωή Τσόκανου, στα Μέγαρα Αθηνών (16/11/2021) και Θεσσαλονίκης (30/1/2022) αντίστοιχα.
Η ερμηνεία της Μιντόρι εντασσόταν σε μία απερίφραστα λυρική, φωτεινή, γαλήνια οπτική "δωματίου" που κοίταζε εύλογα περισσότερο προς τον μοτσάρτιο κλασικισμό παρά προς τον επερχόμενο ρομαντισμό. Τα μάλλον μετρημένα τέμπι διευκόλυναν μια θαυμαστά σαφή και διαυγή άρθρωση και την κρυστάλλινη ανάδειξη δομής και φραστικής. Η σολίστ αξιοποίησε τον αψεγάδιαστο ορθοτονικά ήχο του βιολιού Guarneri με άπειρες εκλεπτύνσεις, ανέδειξε με απλότητα, σιγουριά και υποδειγματικό legato τη μελωδική γραμμή, πρόβαλε ευφάνταστα τη μοναδική θεματική ποικιλία. Το καντάμπιλε, η ευγένεια της έκφρασης και οι θαυμαστά αιθέριες αποσβέσεις των φράσεων προσέδωσαν στο ενδιάμεσο αργό larghetto μια μοναδικά ποιητική διάσταση.
Η ρυθμική ενέργεια και η ευελιξία δεν έλειψαν, πάντως, στα πιο γοργά ακραία μέρη, ενώ ούτε οι λεπταίσθητες διακυμάνσεις δυναμικής απέτρεπαν την άρση σε ιλιγγιώδη ύψη δεξιοτεχνίας, όπου αυτό ήταν αναγκαίο (π.χ. στην καντέντσα του Κράισλερ στο τέλος του πρώτου μέρους ή στην προετοιμασία της coda του φινάλε).
Αυτονόητα, για να δικαιωθεί μια τέτοια προσέγγιση, που νοηματοδότησε υπέροχα το μουσικό κείμενο, χρειαζόταν ένας ορχηστρικός συνομιλητής στο ίδιο μήκος κύματος. Και αυτό αποτέλεσε η ιστορική ορχήστρα δωματίου της Λουκέρνης (που ίδρυσαν το 1956 οι Σνάιντερχαν και Μπάουμγκαρτνερ), η οποία την συνόδευσε -τόσο τα έγχορδα όσο και τα ξύλινα- με περίσσεια ευαισθησία, χωρίς ανταγωνιστική διάθεση. Πόσο έξοχα δευτερολόγησε π.χ. το φαγκότο στο εναρκτήριο allegro ma non troppo, κατά τη διάρκεια των στοχαστικών μονολόγων του βιολιού επάνω στις απαλές ανάσες των εγχόρδων…
Ακολούθως, η Μιντόρι αναμετρήθηκε (όπως και στην σχετική πρόσφατη ηχογράφηση) με τις -παραδόξως- σπάνια παιζόμενες "Ρομάντσες αρ. 1 και 2 για βιολί και ορχήστρα" του Μπετόβεν, χαρίζοντας ερμηνείες μοναδικής απλότητας και ανεπιτήδευτης εκφραστικότητας. Η ομορφιά του ήχου, η μπελ-καντίστικη διάσταση της προσέγγισης, o χαριτωμένος διάλογος με την ορχήστρα υπηρέτησαν άριστα το ευαίσθητο στίγμα των δύο σύντομων αυτών έργων.
Η βραδιά ολοκληρώθηκε με μία εξαίσια εκτέλεση της τόσο φωτεινής, γεμάτης ζωντάνια 4ης Συμφωνίας του Μπετόβεν, η λιτή -πλην ευφάνταστη- ενορχήστρωση της οποίας αποδίδεται πληρέστερα από μεσαίου μεγέθους ορχηστρικό κλιμάκιο, όπως τα Φεστιβαλικά Έγχορδα της Λουκέρνης.
Με αγωγικά ευέλικτα τέμπι, ρυθμικό παλμό και αφηγηματική ευφράδεια, ο Ντοντς διέπλασε -από το αναλόγιό του- μιαν ερμηνεία που σεβάσθηκε την κλασικιστική αισθητική ενός έργου που κοιτά πίσω προς τον Χάϋντν, αναδεικνύοντας όμως αβίαστα τις συνεχείς εναλλαγές διαθέσεών του, από τις πιο λυρικές/ τρυφερές/στοχαστικές μέχρι τις πιο δραματικές/ορμητικές/ ανήσυχες. Ο Αυστραλο-κινεζικής καταγωγής βιολιστής και αρχιμουσικός τόνισε με θαυμαστή τέχνη τους εναλλασσόμενους ζωηρούς ρυθμούς και τις λεπτές ισορροπίες του έργου, φροντίζοντας ιδιαίτερα τα τόσο κρίσιμα περάσματα/ μεταβάσεις, οι μουσικοί (ουσιαστικά τα έγχορδα) του συνόλου έπαιξαν με σπάνια εγρήγορση και άριστα εστιασμένο ήχο, ενώ άκρως καλαίσθητες ήχησαν οι συνεισφορές των ξύλινων πνευστών.
Η ολόδροση εκτέλεση ήλθε να επιβεβαιώσει πόσο καλά έχουν αφομοιωθεί πλέον και από τα "παραδοσιακά" σύνολα οι κατακτήσεις της ιστορικής ερμηνευτικής στο μπετοβενικό ρεπερτόριο!
Λεζάντα κεντρικής φωτογραφίας: Στιγμιότυπο από το ρεσιτάλ που έδωσαν ο βιολιστής Λεωνίδας Καβάκος και ο Ιταλός πιανίστας Ενρίκο Πάτσε στο Μέγαρο Μουσικής (Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης", 6/2)
