©Brigitte Hase, European Union 2022
Χωρίς ξεναγό ή έναν καθοδηγητή, είναι σχεδόν αδύνατο για κάποιον να εντοπίσει μόνος την αίθουσα που αναζητά στο Ευρωκοινοβούλιο. "Γέφυρες", ασανσέρ, σκάλες, μπαρ, δεκάδες διαφορετικά δωμάτια συνεδριάσεων (εκ των οποίων ένα εν ονόματι "Andreas Papandreou"), εργαζόμενοι και μη που προσπερνάνε φουριόζικα, δημιουργούν ένα κλίμα πολύβουο και εύλογα υπερδραστήριο. Στο Στρασβούργο, όμως, το εκ πρώτης όψεως αχανές κτήριο του Ευρωκοινοβουλίου δε στεγάζει μόνο το υποβλητικό Ημικύκλιο όπου διεξάγονται καθημερινά οι Ολομέλειες. Εκεί, επιπλέον, πραγματοποιείται μία από τις πρωτοβουλίες που έχει αναθερμάνει το ενδιαφέρον και τη διεθνή προβολή του σύγχρονου ευρωπαϊκού σινεμά.
Από το 2007, όταν και απονεμήθηκε για πρώτη φορά, μέχρι σήμερα, το βραβείο LUX έχει γίνει ο θεσμός που αναδεικνύει μερικές από τις καλύτερες ταινίες της Γηραιάς Ηπείρου, βοηθώντας τες στο ενδιάμεσο να αποκτήσουν υποτίτλους σε 24 ευρωπαϊκές γλώσσες, αλλά και να προβληθούν στο φυσικό χώρο τους, τα σινεμά, ακόμα και σε χώρες όπου δεν είχαν προηγουμένως βρει διανομή. Οι προϋποθέσεις για να διεκδικήσει ένα φιλμ το βραβείο LUX είναι απλές. Το δυνάμει υποψήφιο φιλμ οφείλει να διαρκεί το λιγότερο 60’, να αποτελεί παραγωγή μίας ή περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών και να θίγει ευρωπαϊκά κοινωνικοπολιτικά ζητήματα. Ιδιαίτερα φέτος, εξαιτίας των τελευταίων δραματικών γεγονότων στην ήπειρο, το τελευταίο κριτήριο μέτρησε ακόμα περισσότερο.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν υπήρξε μόνο αυτονόητη επιρροή στον τρόπο που ψήφισαν οι ευρωβουλευτές και οι Ευρωπαίοι πολίτες, τα δύο "σώματα" από τα οποία προκύπτει το LUX, αλλά κατά σύμπτωση πλαισίωσε άτυπα την καθαυτό απονομή του βραβείου. Η αμέσως προηγούμενη της τελετής συνεδρία, αφορούσε την επίσκεψη του Προέδρου του Ουκρανικού Κοινοβουλίου Ρουσλάν Στέφαντσουκ, ο οποίος απεύθυνε λόγο στο Ημικύκλιο ζητώντας, μεταξύ άλλων, η Ουκρανία να αποκτήσει καθεστώς υποψήφιας χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Περίπου μία ώρα αργότερα, στο ίδιο σημείο, ανακοινωνόταν πως ένα κοινωνικό δράμα γύρω από μια αιματηρή σφαγή κατά τη διάρκεια ενός διχαστικού πολέμου αποσπούσε το φετινό LUX.
Ο λόγος για το άξιο και οσκαρικά υποψήφιο "Κβο Βάντις, Άιντα;" της Τζασμίλα Ζμπάνιτς. Πιο αναλυτικά, η υπόθεση του φιλμ διαδραματίζεται το καλοκαίρι του 1995, όταν ο σερβικός στρατός καταλαμβάνει τη βοσνιακή Σρεμπρένιτσα. Η Άιντα εργάζεται ως διερμηνέας για τις δυνάμεις των Ηνωμένων Εθνών, στο στρατόπεδο των οποίων καταφθάνουν χιλιάδες κάτοικοι της πόλης. Καθώς η τεταμένη κατάσταση γίνεται ασφυκτική, εκείνη θα πρέπει να πάρει αποφάσεις ζωής και θανάτου για τον εαυτό της και την οικογένειά της.
Πρόκειται για μια ταινία η οποία τοποθετεί στο επίκεντρο τόσο τις βλαβερές συνέπειες του εθνικισμού, ο οποίος οδήγησε σε πάνω από 8 χιλιάδες αθώα θύματα στη Σρεμπρένιτσα, όσο και την αδυναμία των δυτικών πολιτικών δυνάμεων να επέμβουν άμεσα, γρήγορα και αποτελεσματικά ώστε να σταματήσει μια αιματοχυσία σε ευρωπαϊκό έδαφος. Οι συνδέσεις του φιλμ με όσα συμβαίνουν αυτήν τη στιγμή στην Ουκρανία δεν είναι λίγες, κάτι που φρόντισε να υπογραμμίσει και η Ζμπάνιτς παραλαμβάνοντας το LUX: "Πίστευα πως ο πόλεμος στη χώρα μου θα ήταν ο τελευταίος που θα βίωνε η Ευρώπη. Επιτρέψαμε, όμως, να συμβεί αυτός στην Ουκρανία. Δεν πρέπει να αφήσουμε να διαιωνιστεί αυτό το φαινόμενο, σας εκλιπαρώ κάντε ό,τι μπορείτε για να σταματήσει", δήλωσε χαρακτηριστικά. Μαζί με τη σκηνοθέτρια, όμως, ήταν και η Μουνίρα Σούμπασιτς, επιζήσασα της σφαγής και πρόεδρος της Ένωσης των Μητέρων της Σρεμπρένιτσα, η οποία μοιράστηκε με το κοινό ένα συγκινητικό λόγο. Μεταξύ άλλων ανέφερε: "Εξαιτίας όσων συνέβησαν στη Σρεμπρένιτσα, έχασα 22 μέλη της οικογένειάς μου εκ των οποίων το σύζυγο και το γιο μου. Ο γιος μου αγνοούταν για χρόνια, μέχρι που κάποια στιγμή βρέθηκαν δύο οστά του. Εκείνα έθαψα για να μπορέσω να πενθήσω. Στην Ουκρανία αυτήν τη στιγμή υπάρχουν μητέρες που κλαίνε, που ψάχνουν τα κόκκαλα των παιδιών τους. Κάνω έκκληση να κάνετε ό,τι μπορείτε για να σταματήσει ο πόλεμος στην Ουκρανία. Μια και μόνο μάνα που υποφέρει είναι αρκετή". Ενώ, δεν παρέλειψε να αναφερθεί στα εγκλήματα που έγιναν στη Σρεμπρένιτσα, αλλά παραμένουν άλυτα, λέγοντας χαρακτηριστικά: "Το χειρότερο πράγμα στον κόσμο είναι να περιμένεις να αποδοθεί δικαιοσύνη. Εμείς περιμένουμε εδώ και 27 χρόνια".
.jpg?v=1&maxwidth=650&)
Από τη μεριά της η πρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου Ρομπέρτα Μετσόλα, στο λόγο της ανέφερε πως: "Αυτή η ταινία είναι ένα ισχυρό κάλεσμα ώστε να αποδοθεί δικαιοσύνει για όλες τις γυναίκες και της μητέρες της Σρεμπρένιτσα, οι οποίες βίωσαν το φριχτό θάνατο περισσότερων από 8.000 αγαπημένων τους. Τέτοιες αποτρόπαιες πράξεις και τα ειδεχθή εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας δεν πρέπει να ξεχαστούν. Το βραβείο LUX δημιουργεί γέφυρες ανάμεσα στην πολιτική δουλειά που κάνουμε εμείς και τη δημιουργική δουλειά των Ευρωπαίων κινηματογραφιστών. Οι ταινίες που βραβεύονται με το LUX απηχούν μέσω της τέχνης το αίσθημα για την πάλη υπέρ των κοινωνικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τη δικαιοσύνη, τη δημοκρατία και την ελευθερία".
Εκτός από τον τραγικά επίκαιρο χαρακτήρα του, το "Κβο Βάντις, Άιντα;" διαθέτει και άλλα στοιχεία που το κάνουν ιδανικό νικητή του LUX. Όπως τόνισε η Ζμπάνιτς, η ταινία αποτελεί μια παραγωγή συνολικά 9 χωρών, ενώ πρόσφατα αναδείχθηκε καλύτερη ταινία στα βραβεία της Πολωνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου. Συνιστά, δηλαδή, ένα φιλμ που παρότι εμπνέεται από ένα αληθινό περιστατικό συνδεδεμένο με την πρόσφατη ιστορία μιας χώρας, δεν ανήκει αποκλειστικά στην εθνική κινηματογραφία αυτής.
Ωστόσο, θα ήταν λάθος να παραβλέψουμε και τις έτερες δύο ταινίες που μπορεί να μην κέρδισαν το LUX, αλλά αποτέλεσαν σπουδαία δείγματα της φετινής ευρωπαϊκής κινηματογραφικής σοδειάς. Αρχικά, το υποψήφιο για δύο Όσκαρ animation ντοκιμαντέρ από τη Δανία "Flee" (Γιόνας Πόερ Ράσμουσεν). Μια σπαρακτικά εξομολογητική καταγραφή της πραγματικής περίπτωσης ενός άντρα από το Αφγανιστάν, ο οποίος εγκατέλειψε τη χώρα του ως παιδί. Στην ηλικία των 36 ετών σήμερα, μένει στη Δανία είναι ακαδημαϊκός και ετοιμάζεται να παντρευτεί τον επί χρόνια σύντροφό του. Ωστόσο, για πρώτη φορά θα κληθεί να αντιμετωπίσει το κυνηγημένο παρελθόν του και εκμυστηρευόμενος την ιστορία του να διαχειριστεί τον πόνο που τη συνοδεύει.
Εγγενές θεματικά, αλλά ολότελα ξεχωριστό υφολογικά, το επίσης υποψήφιο δράμα εποχής "Μεγάλη Απόδραση" (Σεμπάστιαν Μέιζε), το οποίο μας μεταφέρει στη μεταπολεμική Γερμανία όπου ο ένας άντρας (ο εξαιρετικός Φραντς Ρογκόφσκι) φυλακίζεται επανειλημμένα γιατί είναι ομοφυλόφιλος. Η μόνη σταθερή σχέση στη ζωή του γίνεται εκείνη με τον επί σειρά ετών συγκρατούμενό του, έναν καταδικασμένο δολοφόνο.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως στα 15 χρόνια ύπαρξης του LUX η Ελλάδα έχει βρεθεί τέσσερις φορές μεταξύ των διεκδικητριών του βραβείου. Συγκεκριμένα με τις ταινίες "Ακαδημία Πλάτωνος" (Φίλιππος Τσίτος, 2009), "Attenberg" (Αθηνά Ραχήλ Τσαγγάρη, 2010), "Xenia" (Πάνος Χ. Κούτρας, 2014) και "Suntan" (Αργύρης Παπαδημητρόπουλος, 2015).
