Pedro Almodovar

Μπαίνοντας στην τέταρτη δημιουργική δεκαετία της καριέρας του, με τις 17 μεγάλου μήκους ταινίες να τον κατατάσσουν στην κορυφή της παγκόσμιας κινηματογραφίας, ο ακούραστος δημιουργός είναι έτοιμος να ξεσηκώσει γι’ ακόμη μία φορά ζωηρές σινεφιλικές συζητήσεις με το φιλμ «Το Δέρμα Που Κατοικώ». Ο Γιάγκος Αντίοχος εξετάζει τις αιτίες και τις συνθήκες που βοήθησαν στη διαμόρφωση του Ισπανού μεγάλου στιλίστα και αναλύει τις τρεις δημιουργικές περιόδους του, για να φτάσετε διαβασμένοι στην πρεμιέρα που διοργανώνει το «α» σε συνεργασία με τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών και την Odeon.

Προσπαθώντας κάποιος να βρει τις αιτίες που γέννησαν το αλμοδοβαρικό φαινόμενο, θα πρέπει να ψάξει πίσω από ιστορικές συνθήκες, τη γεωπολιτική θέση της Ιβηρικής, τις κοινωνικές δυναμικές της εποχής και, φυσικά, να κοιτάξει προσεκτικά το πλούσιο βιογραφικό του ανθρώπου από τη Μάντσα. Ο Πέδρο Αλμοδόβαρ είναι γνήσιο τέκνο μιας χώρας που χαρακτηρίζεται από την πανσπερμία πολιτισμών που συνυπάρχουν στις περιφέρειές της. Από τη Γαλικία με την κέλτικη προϊστορία μέχρι την Ανδαλουσία των αραβικών επιρροών, το μυστήριο του βασκικού πολιτισμού και την καταλανική αυτονομία, η Ισπανία πάντοτε αποτελούσε ένα χωνευτήρι ετερόκλητων παραδόσεων, μιας εκρηκτικής πολιτιστικής μείξης, που αποτυπώνεται στο έργο του. Πέρα από την ισπανική πολυ-πολιτισμικότητα όμως, ο Αλμοδόβαρ ενεργοποιείται δημιουργικά την εποχή που η χώρα περνά τη δική της μεταπολίτευση, μετά το θάνατο του δικτάτορα Φράνκο και τον βελούδινο εκδημοκρατισμό. Το σοκ που δέχεται η ισπανική κοινωνία είναι κάτι παραπάνω από ισχυρό: ξαφνικά θυελλώδεις κοινωνικές δυναμικές που κρατούνταν αεροστεγώς κλεισμένες επί σαράντα χρόνια ξεχύνονται στα αστικά κέντρα της Μαδρίτης και της Βαρκελώνης. Ο νεαρός Πέδρο βρίσκεται, λοιπόν, στην ισπανική πρωτεύουσα την ώρα της μετα-φρανκικής πολιτισμικής έκρηξης και δέχεται τις δημιουργικές μεταλλάξεις που γεννά η επαφή του μαζί της. Εξάλλου, το δραστήριο μαδριλένικο κίνημα ανατρεπτικών καλλιτεχνών που εμφανίστηκε το 1975, η Movida, θα έχει καταλυτική επίδραση στο έργο του.

Το δημιουργικό μεγαλείο του Αλμοδόβαρ, ωστόσο, δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνο μέσα από γενικές πολιτικοκοινωνικές αναλύσεις. Ο σπουδαιότερος –μαζί με τον Λουίς Μπουνιουέλ– σκηνοθέτης στην ιστορία της Ισπανίας κι ένας από τους μεγαλύτερους νεωτεριστές που γέννησε ποτέ η 7η τέχνη είναι από τους ελάχιστους δημιουργούς που κατάφεραν να αναπτύξουν το προσωπικό κινηματογραφικό τους στιλ χωρίς τη βοήθεια κάποιου Νέου Κύματος ή το πατρονάρισμα κάποιου μέντορα-δεξιοτέχνης. Στην τριαντάχρονη καριέρα του έχει αφήσει το στίγμα του στο σελιλόιντ κι έχει αλλάξει κατά κάποιες μοίρες τη δημιουργική συνισταμένη του παγκόσμιου σινεμά. Το καλλιτεχνικά εμπρηστικό μείγμα που συνδυάζει την πρόκληση με τον κυνισμό, τα σεξουαλικά πάθη με τη σύγχυση των φύλων, τα ομοφυλοφιλικά δράματα με την αποθέωση της γυναικείας φύσης, τη screwball κωμωδία του Χάουαρντ Χοκς με τα μελοδράματα του Ντάκλας Σερκ, το ’80s κιτς με τη νυχτερινή Μαδρίτη έχει μετατρέψει τον εκκεντρικό Ισπανό σε μία από τις εμβληματικότερες μορφές της ιστορίας του κινηματογράφου. Ο κυριότερος λόγος είναι ότι το απόλυτα μεταμοντέρνο σινεμά του έχει σκοπό κι αιτία, σε αντίθεση με αυτό των περισσότερων σύγχρονων συναδέλφων του. Βαθιά ανθρώπινο και κοινωνικά ευαίσθητο, αποφεύγει τις μανιχαϊστικές απλουστεύσεις, εκθέτοντας σε κρίσεις τους ασυνήθιστους ήρωές του. Ο κινηματογράφος του κινείται πέρα από τους κανόνες που έχει ορίσει η κοινωνία (άραγε ποιος μπορεί να ορίσει την κανονικότητα;) και αρνείται να συνταχτεί ή έστω να αντιταχτεί σε αυτούς. Το αλμοδοβαρικό σινεμά κατάφερε να εξουδετερώσει τα σχήματα που απαγόρευαν την κριτική στην αγκυλωμένη από τον φρανκικό συντηρητισμό ισπανική κοινωνία, να βοηθήσει την γκέι κινηματογραφία να ξεπεράσει τις εφηβικές προκλήσεις της, να κάνει το «περιθώριο» να μιλήσει με όρους πλειοψηφίας στην οθόνη – με λίγα λόγια να ηγηθεί μερικών από τους μεγαλύτερους θριάμβους του underground σινεμά πάνω στη mainstream παντοδυναμία.

Από τη Movida σε μια

οσκαρική υποψηφιότητα

Γεννημένος στη φτωχή επαρχία Λα Μάντσα, τη γενέτειρα του Δον Κιχώτη, και μαθητής ενός καταπιεστικού εκκλησιαστικού σχολείου, ο δεκαεξάχρονος Αλμοδόβαρ θα βρει στην ισπανική πρωτεύουσα το φιλελεύθερο περιβάλλον που επιζητούσε. Εκδηλώνει ανοιχτά την ομοφυλοφιλία του, γράφει ποιήματα, ασχολείται με το θέατρο, συνθέτει φωτορομάντζα, παίζει μουσική σε μια post punk μπάντα και αλωνίζει τη νυχτερινή Μαδρίτη. Ζει με ηδονιστικό πάθος τις απολαύσεις μιας ολοζώντανης και αμαρτωλής πόλης, εντάσσεται στο ανατρεπτικό κίνημα Movida και αρχίζει να τραβάει δεκάδες αυτοσχέδια ταινιάκια με τη Super 8 κάμερά του. Είναι η εποχή που γνωρίζει την πρώτη μούσα του, την Κάρμεν Μάουρα, η οποία τον πείθει να αφήσει μια και καλή τις πειραματικές προσπάθειες και να γυρίσει μια «κανονική» ταινία. Με μηδενικό προϋπολογισμό, τελειοποιώντας το σενάριο στην Τηλεφωνική Εταιρεία της Ισπανίας στην οποία δούλευε τα πρωινά, ολοκληρώνει το 1980 την πρώτη του δουλειά «Η Πέπη, η Λούση, η Μπομ και τα Άλλα Κορίτσια». Παρά τις τεράστιες τεχνικές του αδυναμίες, το φιλμ που παρουσιάζει τις ελευθεριακές αναζητήσεις μιας θηλυκής παρέας θα αποκτήσει αυτόματα cult status στο σινεφίλ κοινό.

Ο ωμός αυθορμητισμός του –και ιδιαίτερα η μυθική πλέον σκηνή της ουρολαγνείας– γεμίζει τις μεταμεσονύχτιες προβολές της ταινίας. Με σαφώς μεγαλύτερο προϋπολογισμό και αμείωτη διάθεση για κινηματογραφική πρόκληση, παρουσιάζει το 1982 τον «Λαβύρινθο του Πάθους», μια ακραία χαρτογράφηση της underground Μαδρίτης με (μετα)μοντέρνα σκηνοθεσία, διάχυτη ειρωνεία κι εμφανείς αισθητικές επιρροές από τον Τζον Γουότερς. Μετά τις πρώτες δύο ταινίες του εγκαταλείπει την ήδη παρακμάζουσα Movida, η οποία αποτελεί μέχρι εκείνη τη στιγμή την κύρια έμπνευσή του, για να προσθέσει στο εκκεντρικό και μεταμοντέρνο σκηνοθετικό του παζλ κομμάτια από τον προ-φρανκικό πολιτισμικό πλούτο της χώρας, αυτόν των Νταλί και Μπουνιουέλ. Οι «Αμαρτωλές Καλόγριες» αποτελούν το πρώιμο αριστούργημά του, ένα κράμα αυθεντικής πρόκλησης, ανορθόδοξης κωμωδίας και μπουνιουελικού σουρεαλισμού. Έχοντας αρχίσει να ωριμάζει δημιουργικά, αντιλαμβανόμενος την αφηγηματική αξία του γκρο πλάνου και τη δυναμική που κρύβει η πιο λιτή κινηματογραφική γραφή, κλείνει το 1984 την Κάρμεν Μάουρα σε ένα αποπνικτικό μαδριλένικο διαμέρισμα στο «Μια Ζωή Ταλαιπωρία». Ένα ντόμινο παράλογων καταστάσεων και μια σειρά περίεργων ηρώων συνθέτουν ένα διασκεδαστικό φεμινιστικό πόνημα που θα γνωρίσει μεγάλη επιτυχία κι εκτός συνόρων. Στη συνέχεια, ο Ισπανός στιλίστας βάζει σε δεύτερο πλάνο την ποπ αισθητική και το κραυγαλέο κιτς –αλλά χωρίς να τα αποχωριστεί ποτέ– και κατευνάζει το σουρεαλιστικό του οίστρο για να αφηγηθεί δύο ανθρώπινες ιστορίες που ξεχειλίζουν από πόθο και σεξουαλική ηδονή. Το «Ματαντόρ», η βίαιη ιστορία δύο εραστών-κυνηγοί, και ο «Νόμος του Πόθου», η πιο προσωπική στιγμή της καριέρας του με πρωταγωνιστή έναν ομοφυλόφιλο σκηνοθέτη, θα αποτελέσουν το πέρασμά του σε ένα πιο σκοτεινό κινηματογραφικό σύμπαν καθώς και τον προάγγελο της μέχρι τότε πιο ώριμης δουλειάς του «Γυναίκες στα Πρόθυρα Νευρικής Κρίσης», η οποία θα τον κάνει γνωστό στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και θα του χαρίσει μια οσκαρική υποψηφιότητα το 1988. Επίσης, θα αναδείξουν τον Αντόνιο Μπαντέρας σε ιδανικό πρωταγωνιστή του.

Γυναίκες έτοιμες για όλα

Στις «Γυναίκες…» το ντελιριακό σινεμά του Αλμοδόβαρ, ο εξτραβαγκάντ διάκοσμος και τα γνώριμα φετίχ συνδυάζονται με ένα καλοδουλεμένο σενάριο που κρύβει στοιχεία θρίλερ κι εξωφρενικής κωμωδίας καταστάσεων – ποιος μπορεί να ξεχάσει τις απρόβλεπτες διαδρομές του υπνωτικού γκασπάτσο; Η εμφάνισή του στην τελετή των Όσκαρ χωρίς την Κάρμεν Μάουρα θα σημάνει και το τέλος εποχής για μια παθιασμένη συνεργασία και παράλληλα την αναζήτηση μιας νέας μούσας. Τη βρίσκει στο πρόσωπο της Βικτόρια Αμπρίλ, με την οποία γυρίζει τρεις ταινίες με αρκετά κοινά δημιουργικά στοιχεία. Πρώτα έρχεται το «Δέσε Με!» (1990), στο οποίο ένας σχιζοφρενής απάγει μια σταρ του σινεμά και την κρατά δεμένη στο κρεβάτι μέχρι να τον ερωτευτεί και να κάνουν μαζί οικογένεια! Οι φεμινίστριες που έπιναν νερό στο όνομά του αφρίζουν, αλλά ο ίδιος συνεχίζει απτόητος με τα χαμηλών τόνων «Ψηλά Τακούνια», ένα πειραγμένο μελόδραμα που θα μας προϊδεάσει για τη μετέπειτα ώριμη περίοδό του. Με την «Κίκα» ο Αλμοδόβαρ παραδίδει μια ξεκαρδιστική σάτιρα πάνω στην κοινωνία του θεάματος και μια ανεπανάληπτα αστεία σκηνή βιασμού. Η Βικτόρια Αμπρίλ θα γίνει η δεύτερη από μια μακρά σειρά συνεργάτιδων που τον εγκαταλείπει μη αντέχοντας τις καταπιεστικές σκηνοθετικές οδηγίες του. Η πιο «κανονική» ταινία του, το «Μυστικό μου Λουλούδι» (1995), περνάει σχεδόν απαρατήρητη, ενώ η «Καυτή Σάρκα» (1997) αποτελεί το πιο σαφές και πλήρες σχόλιο του Ισπανού σκηνοθέτη πάνω στο φρανκισμό σε ολόκληρη την καριέρα του. Ο Πέδρο Αλμοδόβαρ είναι πλέον έτοιμος να παραδώσει το πιο ολοκληρωμένο έργο της καριέρας του.

Η ώριμη αλμοδοβαρική περίοδος

Λίγο πριν από το Millennium ο Ισπανός βιρτουόζος παρουσιάζει το απόλυτο αριστούργημά του. Μπορεί όλα αυτά τα χρόνια ο Αλμοδόβαρ να αποδομούσε τον κώδικα του μελοδράματος παρουσιάζοντας τις πλέον αντισυμβατικές εκδοχές του, όμως το «Όλα για τη Μητέρα μου» αποτελεί αναμφίβολα το κινηματογραφικό απόσταγμα του αλμοδοβαρικού σύμπαντος. Όλες οι εμμονές και τα δημιουργικά φετίχ του είναι παρόντα, και μάλιστα στην πιο ακραία τους εκδοχή: τρανσέξουαλ πατεράδες, εγκυμονούσες καλόγριες φορείς του AIDS, γκέι πάθη, ναρκωτικά, κορεσμένα κόκκινα μοτίβα, κιτς αισθητική, γόβες-στιλέτο, σκοτεινή μητροπολιτική αύρα. Όλα αυτά μπολιασμένα με έναν απαράμιλλο ύμνο για τη γυναίκα και τη μητρότητα, σε ένα υπαρξιακό μελόδραμα που φτάνει μέχρι το σημείο να νικήσει το θάνατο... Το «Όλα Για τη Μητέρα Μου» προσφέρει στον Ισπανό σκηνοθέτη το βραβείο σκηνοθεσίας στις Κάνες κι ένα Όσκαρ που του χρωστούσε εδώ και καιρό η Ακαδημία, σηματοδοτώντας έτσι το πέρασμά του στην πιο ώριμη περίοδο του. Το προκλητικό δημιουργικό παρελθόν του πλέον θα συνυπάρξει αρμονικά με έναν βαθύ ανθρωπισμό που θα πλημμυρίσει από εκεί και μετά το έργο του. Το «Μίλα της» (2002) ξαναφέρνει τον Αλμοδόβαρ στο Λος Άντζελες για να παραλάβει το Όσκαρ πρωτότυπου σεναρίου για μια ταινία που έρχεται ως ιδανική συνέχεια της ήπιας κι ευαίσθητης πλέον κινηματογραφικής γραφής του. Η «Κακή Εκπαίδευση» θα αποτελέσει μια προσωπική και ημι-αυτοβιογραφική παρένθεση, με την αγαπημένη του θεματική της «ταινίας μέσα στην ταινία» να εμφανίζεται γι’ ακόμη μία φορά (θα τη δούμε στην πιο ακραία της μορφή λίγα χρόνια μετά, στις «Ραγισμένες Αγκαλιές»), ενώ το «Γύρνα Πίσω» φεύγει από τις Κάνες με δύο βραβεία (σεναρίου και γυναικείας ερμηνείας) και την υποψήφια για Όσκαρ Πενέλοπε Κρουζ να εντυπωσιάζει με τη μεστή ερμηνεία της. Στις «Ραγισμένες Αγκαλιές», τον επόμενο –εξαίσιο– κρίκο στη μελοδραματική δημιουργική αλυσίδα του Ισπανού σκηνοθέτη, ένας τυφλός σεναριογράφος γυρίζει στο παρελθόν για να ξετυλίξει ένα γαϊτανάκι αναμνήσεων σε μια δαιδαλώδη ιστορία με πολλά αφηγηματικά επίπεδα. Το ίδιο περίπλοκη είναι και η ιστορία της τελευταίας του δουλειάς «Το Δέρμα που Κατοικώ», που φλερτάρει περισσότερο από ποτέ με τη φόρμα του θρίλερ. Το φιλμ βασίζεται στο μυθιστόρημα του Τιερί Ζονκέ «Mygale», με έναν πλαστικό χειρουργό –του οποίου η γυναίκα σκοτώθηκε σε αυτοκινητικό δυστύχημα– να έχει μετατρέψει με τη βία μια νεαρή γυναίκα σε πειραματόζωο για να δημιουργήσει πάνω της το άφθαρτο δέρμα. Πολλοί κριτικοί το χαρακτήρισαν ακραία πρόκληση… Παλιά μου –κινηματογραφική– τέχνη κόσκινο για τον Πέδρο.

Οι γυναικες του Πεδρο

Σαν άλλος Χίτσκοκ, ο Αλμοδόβαρ στήριξε το φετιχιστικό κινηματογραφικό

του σύμπαν σε πέντε εκρηκτικές ηθοποιούς

Πενελοπε Κρουζ «Δουλεύουμε πολύ καλά για ζευγάρι που δεν κοιμάται μαζί»» είπε κάποτε ο Αλμοδόβαρ για την ηθοποιό που πρωτοχρησιμοποίησε στην «Καυτή Σάρκα». Βικτορια Αμπριλ Ήθελε να ξεχάσει ότι έκανε το ντεμπούτο της σε μια τηλεοπτική σειρά και το κατάφερε ως μούσα του Αλμοδόβαρ στο «Δέσε με», τα «Ψηλά Τακούνια» και την «Κίκα». Μαρισα Παρεδες Κινηματογραφικό είδωλο της Ισπανίας στην εφηβική της ηλικία, «ξαναγεννήθηκε» έπειτα από τριάντα χρόνια στα «Ψηλά Τακούνια». Ροσι ντε Παλμα Έγινε ένα από τα φετίχ (και κολλητή) του Αλμοδόβαρ όταν την είδε να τραγουδά με το συγκρότημά της Peores Imposibles. Καρμεν Μαουρα Εμφανίστηκε στην πρώτη μικρού μήκους του Αλμοδόβαρ κι έγινε η μούσα του για πέντε ταινίες μέχρι τα «πρόθυρα νευρικής κρίσης».

Κερδίστε προσκλήσεις για την επίσημη πρεμιέρα της ταινίας «Το Δέρμα που Κατοικώ» και το στρογγυλό τραπέζι για τον Πέδρο Αλμοδόβαρ

Ένα σούπερ αλμοδοβαρικό διήμερο έχει ετοιμάσει το «α», σε συνεργασία με τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση και την Odeon. Η αρχή γίνεται τη Δευτέρα 17/10, στις 6.30 μ.μ., με μια συζήτηση που θα λύσει όλες τις απορίες μας σχετικά με τον Ισπανό σπουδαίο σκηνοθέτη: το στρογγυλό τραπέζι «Πέδρο Αλμοδόβαρ: Γιατί μας αρέσει ακόμα κι όταν δεν μας αρέσει», το οποίο θα συντονίσει ο κριτικός κινηματογράφου του «α» Χρήστος Μήτσης και στο οποίο θα συμμετάσχουν ο πρωταγωνιστής της καινούργιας ταινίας του «Το Δέρμα που Κατοικώ» Γιαν Κορνέτ, η ψυχίατρος Ευτυχία Γιομελά, ο δημοσιογράφος Προκόπης Δούκας και ο μεταφραστής Νίκος Πρατσίνης. Την επόμενη ημέρα Τρίτη 18/10 θα γίνει η επίσημη πρεμιέρα της ταινίας «Το Δέρμα Που Κατοικώ», στις 8.30 μ.μ., στην κεντρική σκηνή «Αριστοτέλης Ωνάσης» της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών. Λεπτομέρειες για το πώς θα κερδίσετε προσκλήσεις για τα δύο αλμοδοβαρικά events θα βρείτε στο περιοδικό αθηνόραμα.