Σε μια σπάνια για τα τοπικά δεδομένα κίνηση η Υπουργός Πολιτισμού Μυρσίνη Ζορμπά ανταποκρίθηκε θετικά στο κάλεσμα του νέου συνεργατικού χώρου EIGHT/Το ΟΧΤΩ και συνομίλησε με καλλιτέχνες, επιμελητές, σκηνοθέτες, δημοσιογράφους το βράδυ της περασμένης Παρασκευής στο αφτιασίδωτο ισόγειο της οδού Πολυτεχνείου (μια πρωτοβουλία ενεργοποίησης ενός χώρου στο κέντρο της πόλης που επιχειρεί να συνδυάσει την κριτική παρέμβαση με τις καλλιτεχνικές πρακτικές από την ομάδα που είχε κεντρικό ρόλο παλιότερα στην πολιτιστική κατάληψη του Green Park και την Κίνηση Μαβίλη). Αφορμή της συζήτησης ήταν η πρόσφατη ανοιχτή προκήρυξη για την κατάληψη της θέσης του καλλιτεχνικού διευθυντή του ΕΜΣΤ, η κήρυξη του διαγωνισμού ως άγονου λόγω μη πλήρωσης τυπικών κριτηρίων από τους διαγωνιζόμενους, η ανακοίνωση για νέο διεθνή διαγωνισμό και οι αντιδράσεις που προκλήθηκαν (αρνητικά δημοσιεύματα, συλλογή υπογραφών για την υποστήριξη του εγχώριου δυναμικού από τη διεθνή κοινότητα, ανακοινώσεις φορέων όπως η AICA και το Εθνικό Επιμελητήριο).
Το βασικό ερώτημα που τέθηκε είναι ποιές είναι οι αρμόζουσες διαδικασίες όταν αναφερόμαστε σε καλλιτεχνικούς/ πολιτιστικούς θεσμούς και αν θα έπρεπε/ μπορούσε οι καλλιτεχνικοί φορείς να λειτουργούν και να οργανώνονται διαφορετικά σε σχέση με άλλους φορείς ή θεσμούς της δημόσιας ζωής. Όπως ανέφερε και δια ζώσης η Υπουργός τα κριτήρια του διαγωνισμού (παρόλο που για πολλούς από μας απαιτούν επανεξέταση) είναι κοινά για την κατάληψη οποιασδήποτε θέσης του δημοσίου μέσω του διαγωνισμού του ΑΣΕΠ και το πλαίσιο που επιβάλλουν οι κανόνες που αφορούν οργανισμούς, οι οποίοι ανήκουν στους «Φορείς Γενικής Κυβέρνησης», επιδοτούνται δηλαδή με δημόσια χρηματοδότηση δεν επιτρέπει άλλη διαδικασία. Τροπολογίες εξετάζονται αλλά είναι πολύ δύσκολο να προχωρήσουν αφού απαιτούν π.χ. αλλαγές σε ιδρυτικούς νόμους οργανισμών. Παρόλα αυτά, η Υπουργός έκανε την αυτοκριτική της ως προς ορισμένα ζητήματα που έχουμε σχολιάσει και εμείς και αφορούν την επιτροπή επιλογής, και ειδικά το ζήτημα της μη εκπροσώπησης γυναικών.
Όποια κι αν είναι η επιτροπή πάντως το πρόβλημα παραμένει, αφού αν οι υποψήφιοι δεν πληρούν τα τυπικά κριτήρια δεν μπορούν να εξεταστούν περαιτέρω οι φάκελοί τους, όπως έγινε και στην περίπτωση του διαγωνισμού που κρίθηκε άγονος. Όμως, όπως επισημάνθηκε και από παρευρισκόμενους καλλιτέχνες, λόγω των τοπικών ιδιαιτεροτήτων, η επαγγελματική κατοχύρωση των τυπικών κριτηρίων και το χτίσιμο του κατάλληλου βιογραφικού δεν αποτελούσε προτεραιότητα για τους επιμελητές στη χώρα μας καθότι η ίδια η επαγγελματική ιδιότητα τους, όπως έχει επισημάνει στο πρόσφατο κείμενο της στο 2ο EP Journal η Εβίτα Τσοκάντα και με τις δράσεις της η Προσωρινή Ακαδημία Τεχνών, είναι επισφαλής. Συχνά οι επιμελητές και οι art workers γενικότερα δουλεύουν εθελοντικά ή μέσω ευέλικτων, μικρής διάρκειας αναθέσεων και οι διαδικασίες πρόσληψης/ ανάθεσης έργων διαφέρουν πολύ από αντίστοιχες σε άλλες χώρες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα προσόντα που αποκτούν να μην αναγνωρίζονται τυπικά ως επαγγελματική εμπειρία.
Για ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης ένας διεθνής διαγωνισμός με διεθνή επιτροπή καταξιωμένων ειδικών είναι η καλύτερη λύση και πολλά από τα πιο ενδιαφέροντα μουσεία έχουν ξένους επιμελητές που όταν προσλήφθηκαν δεν μιλούσαν τη γλώσσα της συγκεκριμένης χώρας.
Σε κάθε περίπτωση, ο λόγος που παράγεται από πολλούς απ’ όσους διαμαρτύρονται για το αποτέλεσμα του διαγωνισμού εμπεριέχει μια συντηρητική, εσωστρεφή έμφαση στον όρο ελληνικός. Και επειδή οι ίδιοι άνθρωποι που παρουσιάζονται ως θεματοφύλακες του ελληνικού πολιτισμού συχνά σε άλλες περιστάσεις στο παρελθόν έχουν αποποιηθεί αυτόν τον χαρακτηρισμό υποστηρίζοντας τον διεθνιστικό χαρακτήρα της σύγχρονης τέχνης, ή έχουν ταχθεί υπέρ του ανοίγματος του μουσείου σε ξένους επιμελητές, αυτή η σημερινή αλλαγή κάνει κάποιες κινήσεις να μοιάζουν ότι έχουν έναν τυχοδιωκτικό χαρακτήρα και δημιουργούν διχασμό στο πεδίο.
Το Υπουργείο καλό είναι πάντως να κοιτάξει πίσω από την όποια διχαστική γλώσσα και να λάβει σοβαρά υπόψη την ουσία των αιτημάτων, μέσω διαβούλευσης με το δυναμικό της τοπικής σκηνής της σύγχρονης τέχνης πάνω στη νέα προκήρυξη και τη νέα επιτροπή, και να μελετήσει καλές πρακτικές από το εξωτερικό. Για ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης ένας διεθνής διαγωνισμός με διεθνή επιτροπή καταξιωμένων ειδικών είναι η καλύτερη λύση και πολλά από τα πιο ενδιαφέροντα μουσεία έχουν ξένους επιμελητές που όταν προσλήφθηκαν δεν μιλούσαν τη γλώσσα της συγκεκριμένης χώρας. Παράλληλα, φορείς και ανεξάρτητοι εργαζόμενοι στον πολιτισμό πέρα από το να βγάζουν διχαστικές ανακοινώσεις καλό είναι να δουν τι μπορούν να κάνουν επί της ουσίας από το πόστο του ο καθένας για να μην διαιωνίζεται η μη επαγγελματική κατοχύρωση του κλάδου (την οποία συχνά παραβλέπουμε, εστιάζοντας στο να παράγουμε έργο και να εξαίρουμε την επινοητικότητά μας στο να κάνουμε τέχνη χωρίς μέσα) που όταν αποκαλύπτεται, σε περιπτώσεις όπως του συγκεκριμένου διαγωνισμού, πέφτουμε από τα σύννεφα. Κάθε αρχή και δύσκολη (άλλωστε πολλοί απ' όσους σήμερα διαφωνούν με τον διεθνή διαγωνισμό, το ίδιο έκαναν και για την απευθείας ανάθεση της προηγούμενης διευθύντριας), αλλά νέες πρακτικές στην κατεύθυνση της διαφάνειας, της εναρμόνισης με τη διεθνή πραγματικότητα και, βέβαια, νέα πρόσωπα που να μπορούν να τις υποστηρίξουν είναι απαραίτητα για να γίνουν μικρές έστω κινήσεις εξυγίανσης της δημόσιας πολιτιστικής πολιτικής.
