Το βροχερό σκηνικό που μας υποδέχθηκε την Παρασκευή στην έναρξη του επετειακού φεστιβάλ ντοκιμαντέρ (2/3), αντικαταστάθηκε από ένα ηλιόλουστο σαββατοκύριακο με το λιμάνι και τις αίθουσες του φεστιβάλ να γεμίζουν από κόσμο.
Το γεγονός του διημέρου ήταν φυσικά η άφιξη της Σάρα Ντράιβερ στη Θεσσαλονίκη, η οποία βρέθηκε στην πόλη για να παρουσιάσει το νέο της ντοκιμαντέρ «Boom for Real the Late Years of Jean-Michel Basquiat», ένα εξαιρετικό πορτραίτο για τη ζωή του πρωτοποριακού καλλιτέχνη και της πολιτισμικής έκρηξης στο underground της Νέας Υόρκης των '70s και '80s.
Έχοντας δει ήδη μία ταινία που μπήκε κατευθείαν στα αγαπημένα μας, το ντοκιμαντέρ των Ανιές Βαρντά & JR «Πρόσωπα & Ιστορίες» που «άνοιξε» το φεστιβάλ, μία γρήγορη ματιά στο πρόγραμμα προδίδει πως αυτή η χρονιά ανήκει στους πρόσφυγες. Οι αμείωτες πολεμικές συγκρούσεις στη Συρία και η διαιώνιση της προσφυγικής κρίσης, με κομβικό γεγονός τον αποκλεισμό των προσφύγων στην Ειδομένη, φέρνουν φέτος τους πρώτους κινηματογραφικούς καρπούς.
Μία καταγραφή - ντοκουμέντο του ταξιδιού και των πόλεων που διασχίζουν οι πρόσφυγες για να φτάσουν στην Ευρώπη, επιτυγχάνει εύστοχα ο βραβευμένος φωτογράφος και κινηματογραφιστής Νίκος Πηλός στο μικρού μήκους ασπρόμαυρο ντοκιμαντέρ του «Πεθαίνοντας για την Ευρώπη». Από τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου έως τη Σερβία, η κάμερά του απαθανατίζει τις αδιανόητες συνθήκες στις οποίες προσπαθούν να επιβιώσουν οι πρόσφυγες, με οικονομία στην αφήγηση δίχως να εκμεταλλεύεται συναισθηματικά οποιαδήποτε στιγμή το θέμα του, παρά τις σκληρές εικόνες που παρακολουθούμε.
Ένα άλλο είδους δράμα που σχετίζεται άμεσα με τον εμφύλιο στη Συρία, ζουν οι πρωταγωνιστές του αποστομωτικού «Γεύση από Τσιμέντο» του Ζιάντ Καλτούμ. Σύριοι πρόσφυγες, αυτοαποκαλούμενοι «εξόριστοι εργάτες», δουλεύουν ως χτίστες στην ανέγερση ενός ουρανοξύστη στη Βηρυτό. Από απόσταση παρακολουθούν στα κινητά τους την πατρίδα τους να καταστρέφεται, δίχως να μπορούν να κάνουν κάτι για αυτό πέρα από το να συνεχίσουν να δουλεύουν, όπως και οι πατεράδες τους πριν από εκείνους. Ο Καλτούμ μοντάρει ευφυώς συνειρμικά την ταινία, παραλληλίζοντας τους γερανούς με τα τανκ, αντιπαραβάλλοντας τη δημιουργία με την καταστροφή, και την εκκωφαντική σιωπή των ηρώων με την ατελείωτη απόγνωσή τους.
Στο διαγωνιστικό τμήμα το πολυαναμενόμενο «Obscuro Barroco» της Ευαγγελίας Κρανιώτη («Exotica, Erotica, ETC»), που απέσπασε το Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής για Teddy Award του φεστιβάλ Βερολίνου, επιβεβαίωσε τις προσδοκίες μας και αποδείχτηκε ένα καταπληκτικό ταξίδι στην πυρετώδη, ονειρική ατμόσφαιρα του Ρίο ντε Τζανέιρο με οδηγό την τραβεστί πρωταγωνίστρια Λουάνα Μουνίζ. Η Κρανιώτη καταγράφει ποιητικά τα θραύσματα της ζωής στη μυθική πόλη της Βραζιλίας, πάντα με το πολύχρωμο καρναβάλι στο φόντο, και κάθε πλάνο να αναδύει την υγρασία της νύχτας, το πάθος για έναν ερωτικό σύντροφο, και εν τέλει την ανάγκη αποδοχής του εαυτού μας. Το «Obscuro Barroco» δημιουργεί έναν αυτόνομο κόσμο, κι αυτό είναι το καλύτερο δείγμα μιας αυθεντικής κινηματογραφικής ματιάς.
Εάν έχετε δει την ταινία «Ο Λαρς και η Κούκλα του» (Κρεγκ Τζιλέσπι, 2007) με πρωταγωνιστή τον Ράιαν Γκόσλινγκ, δε θα εκπλαγείτε από το θέμα του ντοκιμαντέρ «Ψυχή από Σιλικόνη» της Μέλοντι Γκίλμπερτ. Η σκηνοθέτιδα εξετάζει τις περιπτώσεις ανθρώπων που έχουν επιλέξει ως σύντροφο ζωής μία τρομερά ρεαλιστική ανθρωπόμορφη κούκλα από σιλικόνη, στην οποία συμπεριφέρονται ακριβώς όπως σε έναν κανονικό, «οργανικό», άνθρωπο. Αυτό που εκ πρώτης όψεως φαντάζει ως ένα ντοκιμαντέρ που κρυφοκοιτάζει από την κλειδαρότρυπα τη σεξουαλική ζωή των πρωταγωνιστών, στην πραγματικότητα εξελίσσεται ως μία τρυφερή σπουδή πάνω στις έννοιες της οικειότητας, της μοναξιάς και του ψυχολογικού τραύματος που τροφοδοτεί αυτήν την ανάγκη στους χαρακτήρες. Συναντήσαμε την Μέλοντι Γκίλμπερτ στην Αποθήκη Γ', και μας εκμυστηρεύτηκε πως «ήθελα να καταλάβει ο κόσμος ότι ο τρόπος που εκείνοι ζουν αποτελεί ένα μέσο διαφυγής στη ζωή τους από πράματα που, δίχως την κούκλα σιλικόνης, θα τους κατέστρεφαν ολοσχερώς», και η αλήθεια είναι πως αυτό το κατάφερε.
Για το τέλος αφήσαμε το «In Situ» των Χρύσα Τζελέπη και Άκη Κερσανίδη, ένα μοναδικό μουσικό ντοκιμαντέρ που συνθέτει το πολυπρισματικό πεδίο της αυτοσχεδιαστικής μουσικής, γνωστότερης ως free jazz, σε Ελλάδα και εξωτερικό μέσα από αφηγήσεις ζωντανών θρύλων του είδους όπως ο Σάκης Παπαδημητρίου και ο Αμερικάνος Roscoe Mitchell του ιστορικού Art Ensemble of Chicago, που μας πρόσφερε μπόλικο μουσικό υλικό για μελέτη.
